ایران مقصدی ناشناخته برای پاراتورها

هر چند در مجامع بین‌المللی و گزارش‌های سازمان ملل معمولا 10 درصد جامعه را به معلولان و توان‌خواهان اختصاص داده‌اند؛ ولی این درصد هرگز در گردشگری و صادرات نامرئی بین‌المللی جایگاه واقعی خود را حتی در جوامع پیشرفته نداشته است، چه رسد به کشورمان ایران که چند سالی است توسعه گردشگری و استفاده از درآمدهای سرشارش را جدی گرفته است.

اگر از برخی طرح‌ و برنامه‌ها در کشورهایی چون آلمان، انگلستان و آمریکا درباره گردشگری معلولان با عنوان «پاراتور» بگذریم، ظاهرا این قشر در دیگر نقاط گردشگری بین‌المللی جایگاهی نداشته و به دست فراموشی سپرده شده‌اند و در حاشیه صادرات نامرئی بین‌المللی قرار گرفته‌اند، در حالی که با توجه به تعاریف متخصصان امر در صورت رونق پاراتورها منافع اقتصادی به‌دست آمده بیشتر از تورهای عادی برای افراد سالم است؛ زیرا پاراتورها با تجهیزات و امکانات خاصی برگزار خواهد شد و بدون تردید هزینه‌ای متفاوت دارند.

فرانک اشتفن‌برگ یکی از مسئولان گردشگری معلولان آلمان می‌گوید: اگر توان‌خواهان قصد سفر داشته باشند، هرگز به صورت انفرادی دست به این کار نمی‌زنند، بلکه یا با تورهای مخصوص(پاراتورها) به مقاصد گردشگری خود سفر می‌کنند یا این‌که همراهانی آنها را مشایعت می‌کنند. نکته ظریف این است که عمدتا این بخش از جامعه تحت حمایت و پوشش سازمان‌ها و ارگان‌های مردم‌نهاد یا دولتی هستند که هرگز از هزینه کردن برای آسایش اعضای خود دریغ نخواهند کرد، پس هزینه‌های برگزاری پاراتورها هرگز بدون منابع مالی نیست، طوری که سود حاصل از برگزاری آنها برای دست‌اندرکاران بسیار بیشتر از تورهای عادی خواهد بود.

این در حالی است که ایران بدون در نظر گرفتن جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خود با وجود برنامه‌های گسترده در زمینه توسعه گردشگری و با توجه به حضور جمعیت قابل ملاحظه‌ای از جانبازان دوران هشت سال دفاع مقدس، نه‌فقط برای پاراتورهای داخلی خود برنامه‌ریزی نکرده، بلکه برای تورگردانان بین‌المللی پاراتورها به‌عنوان مقصـدی ناشناخته باقی مانده است.

محمد اسماعیل شیخ‌قرایی، مدیرعامل یکی از انجمن‌های مردم‌نهاد گردشگری معلولان، می‌گوید: با وجود تجربه هشت سال دفاع مقدس در تاریخ ایران و گروه قابل‌توجهی از جانبازان آن دوران، ایران در زمینه گردشگری معلولان هنوز در ابتدای راه است و حرکت خاصی در این زمینه انجام نشده است. در حالی که بیشتر مسئولان به ورزش معلولان توجه ویژه‌ای دارند که البته نتایج خوبی هم در جوامع بین‌المللی به‌دست آورده‌اند، اما هنوز در بخش گردشگری به عنوان یکی ازنیازهای مبرم معلولان و توان‌خواهان کار خاصی صورت نگرفته است.

این فعال گردشگری معلولان که خود جزو این گروه از جامعه است، با اشاره به آیین‌نامه سازمان جهانی گردشگری در سال 2007 که در آن قید شده باید شرایط سفر و گردشگری را برای تمام اقشار جوامع مهیا کنیم، می‌افزاید: ایران با توجه به در اختیار داشتن 2000 سایت گردشگری تاریخی و مذهبی هنوز نتوانسته از نظر برگزاری پاراتورهای داخـلی یا بین‌المللی موفق عمل کند، آن هم فقط به دلیل نامساعد بودن شرایط حضور معلولان در این سایت‌های تاریخی. این در حالی است که مسئولان گردشگری آلمان با همکاری برخی سازمان‌های ذی‌ربط با اجرای طرحی به نام «شهر بدون مانع برای معلولان» توانسته‌اند نظر بسیاری از پاراتورهای داخلی و خارجی را به خود جلب کنند و درآمد سرشاری را به صنعت گردشگری خود هدیه دهند.

شیخ‌قرایی با تاکید بر گسترش گردشگری داخلی معلولان در کشورمان می‌گوید: اگر ایران درباره توسعه پاراتورهای داخلی خود گام موثری بردارد، بسرعت شاهد حضور پاراتورهای بین‌المللی در کشورمان خواهیم بود.

از آنجا که پاراتورها سودآوری بیشتری برای گردشگری منطقه دارند، این یک معامله برد ـ برد برای همه است. به عنوان مثال حمل و نقل مخصوص معلولان، صنعت بیمه، اقامتگاه‌های مخصوص و به‌طور کلی نیازهای ایــــن قشر از گردشگران رونق خواهند گرفت.

حمل و نقل اصلی‌ترین چالش پاراتورها

اگر از صنایع دستی و نقش آن در توسعه گردشگری معلولان بگذریم، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی معلولان در گردشگری بحث حمل و نقل است. هرچند امکانات و تجهیزات بسیار مناسبی در این زمینه برای حمل و نقل معلولان ساخته شده، اما به طور کلی ایران حتی برای جابه‌جایی روزمره معلولان جسمی دچار چالش‌های بسیار عمده است چه رسد به بحث گردشگری و سفر با امکاناتی ویژه.

شیخ قرایی در این زمینه با تاکید بر توسعه حمل و نقل شهری و برونشهری برای معلولان چه در زندگی روزمره و چه برای گردشگری، می‌افزاید: مدتی پیش مصوبه‌ای از سوی مدیرعامل یکی از شرکت‌های هواپیمایی بزرگ کشورمان مبنی بر ایجاد تسهیلات ویژه برای معلولان جسمی با هدف استفاده علمی و اصولی از پــــــــروازهای این شرکت ابلاغ شد که با وجود گذشت مدت زیادی از این مصوبه، هنوز شاهد اجرایی شدن آن نیستیم.

وی می‌گوید: معلولان هنگام سفر، از همان لحظه آغاز، نیازمند خدمات ویژه هستند، اما در کشورمان کمترین امکانات برای این موضوع درنظر گرفته نشده است، به طوری که مسئولان تصور می‌کنند با تحویل یک ویلچر برای رسیدن توان‌خواهان به صندلی پرواز در هواپیما، خدماتی مناسب ارائه کرده‌اند.

شیخ قرایی ضمن اشاره به تعاریف استاندارد برای گردشگری معلولان می‌افزاید: به عنوان مثال در پروازها با توجه به فضای محدود داخل کابین هواپیما، توان‌خواهان حتی برای رفع نیازهای اولیه خود مثل استفاده از سرویس‌های بهداشتی دچار مشکل هستند، چه رسد به موارد مخصوص با توجه به شرایط جسمی آنها.

این فعال گردشگری معلولان با اشاره به مشکلات مادی می‌گوید: گرچه مسئولان و دست‌اندرکاران گردشگری ایران از نبود امکانات و منابع مالی برای فراهم کردن شرایط مناسب گردشگری معلولان و برگزاری پاراتورها می‌گویند، اما این مساله هم راه‌حل‌های بسیار ساده دارد. برای مثال می‌توانیم با ایجاد مشوق‌ها و معافیت‌های مالیاتی برای صنایع و صاحبان مشاغل، آنها را به قبول حمایت مالی از این‌گونه برنامه‌ها ترغیب کنیم.

وی می‌گوید: همان گونه که پشتیبانی از تیم‌های ورزشی و انجام کارهای فرهنگی می‌تواند برای ارگـــــان‌ها و شرکت‌های بزرگ معافیت مالیاتی به همراه داشته باشد، چرا سازمان میراث فرهنگی با توجه به ارتباطات گسترده خود با اداره مالیات و گمرک که مهم‌ترین گلوگاه برای تولیدکنندگان و صاحبان مشاغل است، نمی‌تواند حامی مالی مناسبی برای توسعه گردشگری معلولان بیابد؟

اگر بخواهیم به نیمه پر لیوان نگاه کنیم، اظهارنظر مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران در روز جهانی موزه را می‌توان به فال‌نیک گرفت و بـــه دنبال اجرایی کردن برنامه بود.

صنایع دستی، انگیزه‌ای برای توسعه پاراتورها

معلولان و توان‌خواهان جامعه باید با استفاده از امکاناتی که در اختیارشان قرار می‌گیرد همتراز دیگر اقشار جامعه به زندگی عادی و روزمره خود ادامه دهند که گردشگری و سفر نیز از این مقوله جدا نیست و باید به شعار «گردشگری برای همه» جامه عمل پوشاند.

در این زمینه مدیرکل سازمان میراث فرهنگی استان تهران می‌گوید: معلولان و ناتوانان جسمی، گروهی مهم در جامعه هستند که باید همانند دیگر اقشار جامعه، از امکانات و تسهیلات در هر حوزه‌ای بخصوص گردشگری برای نشاط بهره‌مند شوند.

رجبعلی خسروآبادی در روز جهانی موزه‌ها به نکته‌ای بسیار ظریف درباره حضور معلولان در صنعت گردشگری که ظاهرا تاکنون از دید بسیاری از مسئولان دور مانده بود، اشاره می‌کند.

وی عنوان می‌کند: بسیاری از معلولان با توجه به شرایط جسمی‌شان می‌توانند در برخی مشاغل فعالیت مناسبی داشته باشند که تولیدات خانگی و صنایع دستی یکی از آنهاست. از آنجا که بیشتر این قشر از جامعه در فعالیت‌های هنری در مراتب بالایی قرار گرفته‌اند، چرا از این امتیاز و توانمندی استفاده نکنیم؟

این مقام مسئول گردشگری، با تاکید بر ایجاد امکانات به منظور مشارکت هرچه بیشتر معلولان در صنایع دستی کشورمان گفت: در تمام جلسات و همایش‌ها همواره از مشکلات مادی و معیشتی معلولان سخن گفته می‌شود، در حالی که براساس آمار و اطلاعات، صنایع دستی یکی از سودآورترین صنایعی است که در صورت رونق و ایجاد بازارهای مناسب برای آن، صاحبان مشاغل در این زمینه می‌توانند به سودآوری بسیار خوبی برسند. پس بجاست با ایجاد شرایط مناسب با هدف حضور معلولان در این زمینه، پشتوانه مالی آنها را بالا ببریم تا شاهد حضور هرچه بیشتر آنها در پاراتورهای گردشگری باشیم و به قول معروف با ایجاد تقاضا به توسعه پاراتورهای ایران برسیم.

از سوی دیگر کامران سبزه‌میدانی، مسئول برگزاری نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی تهران می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با تمام امکانات آماده حمایت از این قشر است و در جهت آموزش، تربیت و معرفی این گروه از تولیدکنندگان صنایع دستی به بانک‌های عامل برای دریافت تسهیلات و تجهیز کارگاه برنامه‌های متنوعی دارد که فعالان معلول و توان‌خواهان می‌توانند با استفاده از آنها شروع به کار کنند.

این در حالی است که شیخ قرایی، مدیر عامل یکی از انجمن های مردم نهاد گردشگری معلولان با تاکید بر حضور سازمان‌های مرتبط با برنامه‌ای مشترک برای این موضوع می‌گوید: شاید یک سازمان یا یک موسسه در این زمینه پیشگام شده باشد، اما معلولان برای سفر و گردشگری و حتی تولید صنایع دستی نیازمند خدمات ویژه‌ای هستند. بنابراین اگر واقعا قصد حمایت از حضور هرچه بیشتر معلولان و توان‌خواهان در این صنعت را داریم، باید تمام ارگان‌های مربوط در آن سهیم باشند. (ضمیمه چمدان)

شیدا رمزی