روایت رازهای یک قتل

در حقیقت، چند دهه‌ای بود که برخی تهیه‌کنندگان و فیلمسازان آمریکایی بحث ساخت فیلمی درباره رهبر جنبش بزرگ مدنی آمریکا را مطرح کرده و از عزم خود برای تولید این فیلم صحبت می‌کردند، اما این اتفاق رخ نداد و طی سال‌های قبل، رویا و آرزوی آنها تحقق نیافت، اما منتقدان سینمایی می‌گویند بالاخره این طلسم شکسته شده و بخش مهمی از زندگی مارتین لوترکینگ روی پرده سینما به تصویر کشیده می‌شود. همین منتقدان سینمایی می‌گویند چشم‌انتظار یک درام شرح‌ حال‌ گونه پرتنش و قوی هستند که حق مطلب را در مورد این شخصیت سرشناس و جنجالی تاریخ 50 سال اخیر آمریکا ادا کند. از آنجا که اعضای آکادمی اسکار هم همیشه نگاه مثبت و ویژه‌ای به فیلم‌های شرح حال‌گونه دارند، از حالا می‌توان پیش‌بینی یک نمایش عمومی جنجالی و پرسر و صدا را برای این بخش از تاریخ جنجالی و پرسر و صدای آمریکا داشت.

یک فیلمنامه غیراقتباسی و اصیل

آوا، دوورنی مستندساز سرشناس سینما که چند سالی است به جمع فیلمسازان قصه‌گو پیوسته، کارگردانی سلما را به عهده دارد. او فیلم خود را براساس فیلمنامه مشترک خود و پل‌وب می‌سازد. برخلاف بسیاری از درام‌های شرح‌حال‌گونه که براساس قصه یک کتاب پرخواننده و موفق ساخته می‌شدند، فیلمنامه این فیلم خانم سی و پنج ساله با نگاهی به مستندات و رویدادهای تاریخی نوشته شده و اقتباسی نیست. او فیلمنامه اصیل خود را به دنبال تحقیقی دوساله نوشته است. دوورنی برای نگارش این فیلمنامه، صدها خبر و مقاله را مطالعه و چندصد ساعت فیلم خبری مستند را تماشا کرد. فیلمنامه وی، کل زندگی مارتین لوترکینگ را در بر نمی‌گیرد و فقط به بخش مهمی از قصه زندگی او می‌پردازد. این بخش از زندگی دکتر لوترکینگ، تلاش بزرگ و تاریخی او به‌منظور کسب حق رای برای تمام شهروندان آمریکا (و بویژه رنگین‌پوستان)‌ می‌پردازد. کارزار تبلیغاتی او یکی از بزرگ‌ترین، خطرناک‌ترین و ترسناک‌ترین کارزارهای اجتماعی و سیاسی در تاریخ آمریکا بود. زمانی که لوترکینگ کارزار خود را آغاز کرد، رنگین‌پوستان از حقوق ابتدایی انسانی محروم بودند و طبق قوانین تبعیض نژادی، شهروند درجه 2 محسوب می‌شدند. بر این اساس، آنها از حق رای محروم بودند و اجازه حضور در مکان‌های متعلق به سفیدپوستان را نداشتند.

به این ترتیب، قصه سلما به سراغ مشکلات زندگی رنگین‌پوستان آمریکا در دهه 60 میلادی می‌رود و راهپیمایی تاریخی و حماسی مردم آمریکا از منطقه سلما به سمت مونتگمری آلاباما را به تصویر می‌کشد. به دنبال این راهپیمایی میلیونی باشکوه بود که جانسون، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، قانون امتیاز حق رای عمومی برای تمام مردم آمریکا (اعم از هر قوم، مسلک، دین و نژاد)‌ را سال 1965 امضا کرد. امضای این قانون یک پیروزی بزرگ برای رنگین‌پوستان و اقلیت‌های قومی و مذهبی آمریکا بود. مردم آمریکا اعتقاد دارند مبارزات و تلاش‌های بی‌وقفه مارتین لوترکینگ، دولتمردان وقت آمریکا را مجبور به پذیرش حقوق رنگین‌پوستان و امضای این قانون مهم تاریخ اجتماعی و سیاسی آمریکا کرد. تهیه‌کنندگان فیلم قصد دارند سکانس مربوط به راهپیمایی عظیم سال 1965 را به صورت تلفیقی از صحنه‌های مستند و بازسازی شده فیلمبرداری کنند. این سکانس قرار است در روزهای پایانی فیلمبرداری گرفته شود و بیش از 300 هزار سیاهی لشکر در این سکانس حضور خواهند داشت تا عظمت آن راهپیمایی تاریخی را به نمایش بگذارند.

شخصیت و نه بازیگر

سلما بر خلاف بسیاری از درام‌های شرح حال‌گونه سینمایی برای نقش‌های مختلف و اصلی خود از ستارگان و چهره‌های مشهور بهره نگرفته است. سازندگان فیلم عمدا از همکاری با نام‌های سرشناس اجتناب کرده‌اند تا توجه تماشاگران کاملا معطوف به قصه و ماجراهای آن باشد و نه چهره‌های مطرح روز سینما. دیوید اویه لوو در قصه فیلم در نقش شخصیت مارتین لوترکینگ بازی می‌کند. این بازیگر سی و هشت ساله سیاهپوست، در کارنامه‌اش فیلم‌هایی مثل «جک ریچر» و «سر پیشخدمت» را دارد و سلما اولین فیلم مهم او به حساب می‌آید، فیلمی که در آن در نقش شخصیت اصلی و محوری قصه ظاهر می‌شود. نقش مقابل او را تیم روث بازیگر انگلیسی به عهده دارد. این بازیگر مولف در نقش جورج دالاس بازی می‌کند و منتقدان سینمایی از حالا از آن به عنوان یک نقش اسکاری اسم می‌برند. جورج دالاس، شهردار آلاباما و با گرایش‌های تند و شدید تبعیض‌نژادی بود. او که دیدگاه‌های خود را به صورت علنی مطرح و از آنها دفاع می‌کرد، از تاکتیک‌های قلدر مآبانه و زشتی علیه مارتین لوترکینگ و راهپیمایی بزرگ سال 1965 استفاده کرد، اما مبارزه او علیه جنبش مدنی رنگین‌پوستان آمریکا، راه به جایی نبرد و وی مجبور به پذیرش یک شکست سخت تاریخی شد.

تام ویکلسون بازیگر قدیمی انگلیسی هم در قصه فیلم در نقش لیندون جانسون، رئیس‌جمهور وقت آمریکا ظاهر می‌شود. دیگر بازیگران سلما هم گروهی از بازیگران تازه‌وارد و قدیمی سیاهپوست هستند که در نقش تعدادی از شخصیت‌ها و آدم‌های واقعی نزدیک به مارتین لوترکینگ و شهردار آلاباما بازی خواهند کرد. آوا دوورنی، کارگردان فیلم در همین ارتباط به رویترز می‌گوید: «برای ایفای نقش‌های مختلف آن به بازیگرانی نیاز داشتم که بتوانند روحیات و حال و هوای درونی این آدم‌ها را بخوبی به نمایش بگذارند. نمی‌خواستم توجه تماشاچی به سمت چهره و نام بازیگران این نقش‌ها برود و از اصل موضوع دور بیفتد. این بازیگران قرار است یک واقعه مهم و سرنوشت‌ساز حیاتی را به نمایش بگذارند نه چهره و هنر بازیگری خودشان را. برخی به من پیشنهاد کردند برای موفقیت بیشتر مالی فیلم در جدول گیشه نمایش از همکاری چند چهره معروف و مشهور بهره بگیرم، ولی صادقانه بگویم؛ نمی‌خواهم تاریخ را فدای فروش بیشتر کنم. اگر می‌خواستم توجه اصلی‌ام را به فروش فیلم و جدول گیشه نمایش معطوف کنم، هیچ وقت سراغ چنین پروژه‌ای نمی‌رفتم.

سرشناس‌‌های پشت دوربین

اما اگر نام چهره‌های سرشناس در جلوی دوربین فیلم غایب است،‌ در پشت دوربین آن نام‌های معروفی را می‌‌توان پیدا کرد. دو تهیه‌کننده اصلی سلما، برادپیت و اوپرا وینفری هستند. شرکت فیلمسازی پلان بی، برادپیت از سرمایه‌گذاران اصلی فیلم است. او سال قبل یکی از تهیه‌کنندگان اصلی «12 سال بردگی» هم بود که با مطرح کردن موضوع بردگی در قرن نوزدهم آمریکا، اسکار بهترین فیلم سال را از آن خود کرد. پیت در صحنه‌های پایانی این فیلم هم نقش کوتاهی بازی کرد و در قالب یک سفیدپوست روشنفکر ظاهر شد که به شخصیت اصلی سیاهپوست قصه کمک می‌کند تا آزادی دوباره‌اش را به دست بیاورد، اما آوا دوورنی زمانی که قرار شد شرکت پلان بی در تولید فیلمش سرمایه‌گذاری کند، شرط کرد که برادپیت هیچ نقشی (حتی کوتاه)‌ در آن بازی نکند. تحلیلگران سینمایی می‌گویند حتی با قبول این شرط هم برادپیت برد کرده است. او با تهیه فیلمی مثل سلما موقعیت خود را در بین منتقدان و تماشاگران جدی سینما مستحکم‌تر می‌کند و از وی به عنوان یک هنرمند و تهیه‌کننده خوشفکر اسم خواهند برد.

در عین حال، سرمایه‌گذاری روی محصولات مستقل و اجتماعی، برای این بازیگر سودآور هم بوده است. 12 سال بردگی که با هزینه تولید 20 میلیون دلاری تهیه شد، فقط در آمریکای شمالی 57 میلیون دلار فروش کرد. اهل فن برای سلما هم پیش‌بینی فروش خوبی در جدول گیشه نمایش سینماهای کشورهای مختلف جهان می‌کنند.

زندگی و قصه پرتنش

زندگی مارتین لوترکینگ، سرشار از تنش و ماجراجویی سیاسی و اجتماعی بود. از همین رو، بسیاری از منتقدان و تحلیلگران سینمایی بر این باور هستند که بخش‌های مهم زندگی او (و بویژه قتل مشکوک وی) جای زیادی برای تبدیل شدن به فیلم‌های سینمایی دلهره‌آور سیاسی دارد. این فعال سیاسی که سال 1968 و در چهل و یک‌سالگی درگذشت، یکی از بزرگترین رهبران سیاسی مخالف در تاریخ آمریکاست. او که ترتیب‌دهنده راهپیمایی بزرگ مارس 1955 شهر واشنگتن هم هست، تحت تاثیر مهاتما گاندی ـ رهبر انقلاب هند ـ طرفدار جنبش ضدخشونت بود. او چهارم آوریل 1968 در شهر ممفیس به ضرب گلوله یک فرد ناشناس به قتل رسید. دو ماه بعد مردی به نام جیمز ارل ری به جرم ترور وی دستگیر شد. وی ابتدا ترور لوترکینگ را به گردن گرفت، ولی سه روز بعد اعترافات خود را انکار کرد. وکیل مدافع این دزد خرده‌پا ـ که هیچ وقت سابقه حمل سلاح گرم نداشت ـ وضع او را با قاتل جی‌اف کندی مقایسه کرد و گفت موکل او درگیر یک تئوری توطئه شده است. راز ترور مارتین لوترکینگ هیچ وقت فاش نشد و دیدگاه عمومی همیشه بخشی از دولتمردان وقت آمریکا را در این رابطه مقصر دانسته است. این دیدگاه می‌گوید لوترکینگ قربانی دیدگاه‌های تند نژادپرستانه شده، در سال 2002 مقاله‌ای از نیویورک‌تایمز دوباره بحث ترور لوترکینگ را در سطح وسیعی مطرح کرد. در این مقاله به نقل از یک کشیش آورده شد که پدر او قاتل کینگ بوده است. از قرار معلوم، این مرد نه به دلایل نژادپرستانه که به دلیل «ارتباط نزدیک کینگ با کمونیست‌ها» وی را به قتل رسانده است، اما کشیشی که طرف صحبت نیویورک‌تایمز بود، نتوانست مدارک قاطع و قابل قبولی برای ادعای خود ارائه کند.

دوورنی در خصوص ترور لوترکینگ نیز به رویترز گفته است: «ابهام موجود در ترور کینگ می‌تواند یکی از بهترین فیلمنامه‌های سینمایی را به همراه بیاورد. رمز و راز مربوط به این موضوع را می‌توان در پرونده ترور کندی هم مشاهده کرد. بسیار مایلم فیلمی هم درباره ترور مشکوک کینگ بسازم و بخش‌های مبهم آن را مورد بررسی و مکاشفه قرار دهم. این فیلم می‌تواند با ترور کینگ آغاز شود و پس از آن به سراغ روایت‌هایی برویم که در ارتباط با قتل اوست. فکر می‌کنم چنین فیلمی را باید در مایه‌های «همشهری کین» ساخت. تاریخ‌نویسان هنوز نتوانسته‌اند قطعات مختلف این جدول را در کنار هم چیده، به نتیجه مشخصی در ارتباط با قتل کینگ برسند. فیلمی که احتمالا می‌خواهم در آینده بسازم همین راه را می‌رود. ما می‌توانیم تئوری‌های مختلفی را که در این رابطه مطرح شده مورد بحث و بررسی قرار دهیم. خیلی دوست دارم واکنش تماشاگران را نسبت به سلما ببینم. این واکنش‌ها تاثیری مستقیم روی پروژه‌ بعدی‌ام درباره کینگ خواهد داشت.

کیکاووس زیاری / جام‌جم