شاهکار معماری ایران از دریچه کولر‌هایی هزارساله

بادگیر هم وسیله‌ای است که هوا را جریان می‌بخشد. با این تفاوت که در پنکه، جریان برق موتور الکتریکی و چرخش پره‌های متصل به موتور هوا را به حرکت درمی آورد؛ در حالی که بادگیر بادی را که در فضای بیرون می‌وزد، مهار و به داخل خانه هدایت می‌کند.

بادگیرها را معمولا متناسب با مصرف و نیاز خانوار طراحی می‌کردند و مسلما هر چه ابعاد ورودی بیشتر باشد، حجم هوای ورودی هم بیشتر خواهد بود. ارتفاع بالاتر هم در کارکرد بهتر بادگیر موثر است.

دلیل آن هم اختلاف سرعت باد در ارتفاع‌های مختلف است؛ در مجاورت زمین، سرعت هوا صفر است و هر چه بالاتر می‌رویم، سرعت باد بیشتر می‌شود تا به مقدار ثابت خود دست یابد.

از سوی دیگر، در مجاورت زمین گرد وغبار زیادی وجود دارد که با افزایش ارتفاع کاهش می‌یابد، به این ترتیب با افزایش ارتفاع، به هوایی با سرعت بالاتر و گرد و غبار کمتر دسترسی خواهیم داشت.

ورودی بادگیر را معمولا در زیرزمین قرار می‌دهند تا از خنکی زیرزمین هم استفاده شود و فضای مطبوع و شرایط مناسب فراهم شود.

بادگیرهای سنتی را می‌توان یک نمونه عالی هنر مهندسی به شمار آورد، زیرا در حالی که هوای بیرون بسیار گرم است و از آسمان آتش می‌بارد، بدون صرف هیچ‌گونه انرژی و صرفا با طراحی مناسب سیستم هدایت هوا، شرایط خنک با تفاوت دمای حدود ۳۰ درجه با بیرون را فراهم می‌کنند.

البته بادگیر سنتی، به‌دلیل ورود گردوغبار به منزل و همچنین استفاده نکردن از سرمایش تبخیری محل اشکال است که ایراد دوم در برخی نمونه‌ها مرتفع شده است.

در این نمونه‌ها، باد در مسیر ورود به منزل از سطوحی نمناک عبور کرده و بخشی از حرارت خود را صرف تبخیر آب می‌کرد و به این ترتیب هوایی مرطوب‌تر و خنک‌تر به دست می‌آمد که شرایط مطلوب‌تری فراهم می‌شد.

این فرآیند مشابه همان اتفاقی است که درون کولر آبی روی می‌دهد. (ضمیمه چمدان)