مدیریت مصرف آب

در شهر انزلی به طور متوسط 2000 میلی‌متر بارش در سال ثبت می‌شود و این در حالی است که این عدد در شهر یزد به سختی به 60 میلی‌متر در سال می‌رسد. این ویژگی یعنی توزیع غیریکنواخت بارندگی در کشور مدیریت را تا حدی سخت‌تر کرده است. سرانه آب تجدیدشونده در کشورمان 1660 مترمکعب است. در کشور ما در مقایسه با کشورهایی که منابع آب تجدیدشونده بیشتری در اختیار دارند میزان مصرف‌ها بیشتر است. این در حالی است که سرانه آب تجدیدشونده در کشور ما نسبتا پایین است و می‌توان گفت ما در بخش مصرف آب کشور مسرفی هستیم، یعنی بیشتر از منابع آبی که داریم مصرف می‌کنیم. از نظر آب و هوایی نیز 84 درصد سطح کشور در منطقه خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد و فقط 16 درصد از مساحت کشور در منطقه مرطوب و نیمه مرطوب قرار گرفته است که این موضوع وضع منابع آبی کشور را با بحران مواجه کرده است. برای این که بتوانیم برمشکل کم‌آبی و بی‌آبی غلبه کنیم باید در زمینه مدیریت مصرف سرمایه‌گذاری کنیم، یعنی باید به جای مدیریت تامین به سمت مدیریت مصرف و تقاضا حرکت کنیم. در زمینه مدیریت مصرف باید به این نکته توجه داشت که میزان مصرف آب در کشور ما دو برابر استانداردهای جهانی است. در بعضی مناطق کشور سرانه مصرف آب به 240 لیتر در روز می‌رسد و این در حالی است که در کشورهایی مانند آلمان که سرانه آب تجدیدشونده 1.5 برابر ایران است، میزان مصرف سرانه نصف این مقدار است. در زمینه مدیریت مصرف باید چهار اقدام اساسی انجام دهیم؛ اولین اقدام قانونی و کنترلی است. اقداماتی نظیر اجباری کردن مبحث 16 مقررات ملی ساختمان باید اجرا شود، اما این مبحث که قوانینی درباره لوله‌کشی داخلی ساختمان، شیرآلات و عایق‌بندی را شامل می‌شود در کشور ما جدی گرفته نمی‌شود در حالی که می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد و مصرف ما را کاهش دهد. باید تجهیزاتی را که با آب سروکار دارد ،استانداردسازی شود. ضریب اهمیت آب در کشور ما در مقایسه با دیگر کشورها بیشتر است. بنابراین باید به این موضوع توجه داشته باشیم و همه تجهیزاتی را که با آب سر و کار دارد، استانداردسازی کنیم. برچسب‌گذاری آب نیز می‌تواند اقدام موثری برای کمک به افرادی باشد که می‌خواهند تجهیزاتی را خریداری کنند. این برچسب نشان‌دهنده راندمان مصرف آب در این تجهیزات است که استفاده از آن در سطح دنیا متداول است. تعرفه منطقی هم می‌تواند در کاهش مصرف آب موثر باشد. علاوه براین نباید به محصولات غیراستاندارد مجوز تولید در کشور داده شود.

اقدام بعدی در این زمینه اصلاحات ابزاری است، یعنی باید در جاهایی که با آب سر و کار دارد از تجهیزاتی استفاده کنیم که مصرف آنها بهینه است. استفاده از شیرهای اهرمی به جای شیرهای معمولی دو محوره و استفاده از فلاش تانک‌های جدید که کم‌مصرف‌تر است ازجمله ابزارهایی است که می‌تواند نقش مهمی در کاهش میزان مصرف داشته باشد. استفاده از فلاش تانک‌های کم‌مصرف می‌تواند مصرف آب را تا 70 درصد کاهش دهد. عمده مصرف آب در بخش استحمام است. باید از سردوش‌هایی ‌استفاده شود که کم‌مصرف است. در این سردوش‌ها بخش اعظم آب خروجی با هوا ترکیب شده است و این سردوش‌ها تا 65 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌کند. ما در میزان تکرار یا تعداد دفعات مصرف و رفتار مصرف‌کنندگان نمی‌توانیم تاثیرگذار باشیم، اما با استفاده از این ابزارها می‌توانیم شدت جریان و به تبع آن مصرف را تا حد زیادی کاهش دهیم. اقدام بعدی در زمینه مدیریت مصارف، اصلاح تاسیسات است. تاسیسات باید به نوعی اصلاح شود که مصرف بهینه‌سازی شود. در کشورهای اسکاندیناوی آب را تا 20 مرحله بازچرخانی (Recycle) کرده و مورد استفاده مجدد قرار می‌دهند و بعد آن را دور می‌ریزند، اما در کشور ما همان آبی که می‌نوشیم وارد فلاش‌تانک کرده و در محیط زیست رها می‌کنیم. ما می‌توانیم آبی را که برای روشویی یا استحمام از آن استفاده می‌کنیم با تصفیه اندک برای آبیاری یا فلاش تانک‌ها مورد استفاده مجدد قرار دهیم. اصلاح لوله‌کشی‌ها هم می‌تواند در صرفه‌جویی در مصرف آب تاثیرگذار باشد. اقدامات فرهنگی نیز باید در کنار دیگر اقدامات مطرح در این زمینه مورد توجه قرار گیرد. باید یک برنامه منسجم آموزشی از بدو تولد کودکان برنامه‌ریزی شود، چون وقتی فرهنگ شما شکل گرفته باشد به سختی می‌توان آن را تغییر داد. مشکل ما در زمینه تولید نیست بلکه در نقاط مصرف است. اگر نقطه مصرف مدیریت نشود با مشکل مواجه می‌شویم و با افزایش جمعیت وضع بدتر می‌شود. اگر جمعیت کشور به سه برابر افزایش پیدا کند سرانه آب تجدیدشونده به یک سوم کاهش پیدا می‌کند. ما نمی‌توانیم آب را از حوزه‌ای به حوزه دیگر انتقال دهیم؛ بنابراین تردید نیست که با افزایش جمعیت نمی‌توان کاهش سهم آب را مانند گندم و برنج با افزایش تولید جبران کرد. آب کالایی بدون جایگزین است که حجم مشخصی از آن در اختیار بشر قرار می‌گیرد. اگر بتوانیم نقطه مصرف را کاهش دهیم با همین حجم آبی که در شهرها داریم به استانداردهای جهانی می‌رسیم و می‌توانیم بر مشکل کم‌آبی غلبه کنیم و دیگر به حفر چاه‌های جدید نیازی نیست. این در حالی است که مدام چاه حفر کرده و از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌کنیم که نه‌تنها هزینه‌های گزافی دارد بلکه می‌تواند پیامدهایی را نیز به همراه داشته باشد.

صادق یونس‌لو / مدیر دفتر مدیریت مصرف آب