گام‌های اولیه اسلام درآمریکا

پس از جنگ جهانی اول، عده‌ای هم به علت ناآرامی سیاسی دست به مهاجرت زدند. در دهه‌های اخیر شماری نیز برای بهبود وضع اقتصادی، تجارت یا تحصیل به آمریکا می‌روند. مهاجرت، زاد و ولد و تاثیرگذاری مسلمانان بر دیگران باعث‌شده تا شمار آنان در خور توجه باشد. باراک اوباما در سخنرانی خود در سال ۲۰۰۹ در دانشگاه قاهره تعداد مسلمانان حاضر در آمریکا را 7 میلیون نفر ذکر کرد. به این ‌ترتیب شایسته است تا سیر ورود مسلمانان به این منطقه و نحوه تعامل‌شان با فرهنگ آنجا بررسی شود.

کریستف کلمب‌ سال 1492میلادی پا بر قاره آمریکا گذاشت. شواهدی وجود دارد مبنی بر این‌که مسلمانان اندلس (اسپانیا) و آفریقای غربی، پیش از وی تلاش‌هایی برای پیمودن اقیانوس اطلس (بحرالمحیط) و پی بردن به فراسوی آن داشته‌اند. مسعودی در کتاب مروج‌الذهب آورده: در دوره حکمرانی عبدالله‌بن‌محمد (912 ـ 888 میلادی)‌ در اندلس (اسپانیا) شخصی به نام خشخاش‌بن‌سعید با رفتن به دل اقیانوس اطلس به «أرض مجهوله» رسید و پس از مدتی طولانی غنایمی گرانبها با خود آورد. ابوبکر بن عمر القطیه دیگر مورخ مسلمان نقل می‌کند که در دوره هشام دوم (1009 ـ 976 میلادی) دریانوردی مسلمان به نام ابن‌فروخ غرناطی به سوی اقیانوس اطلس حرکت کرد و در جزایر بزرگ قناری پیاده شد و راهش را به‌سوی غرب ادامه داد تا جایی که دو جزیره مشاهده کرد و خود نام‌هایی بر آن نهاد و در 999 میلادی به اندلس برگشت. شریف ادریسی در کتاب «نزهة المشتاق» می‌نویسد: گروهی از دریانوردان از لیسبون (پایتخت فعلی پرتغال) به سوی اقیانوس اطلس (بحر الظلمات) به ‌منظور آگاهی از آن به راه افتادند؛ سرانجام به جزیره‌ای که دارای کشت و زرع و مردمانی بود رسیدند، اما به اسارت در آمدند و مترجمی به زبان عربی با آنها سخن گفت. گفته‌شده فردی به نام زین‌الدین علی‌بن‌فاضل مازندرانی در دوره حکمرانی بنی مرین در مراکش، در سال 690 قمری‌‌/‌‌1291 میلادی به سوی جزیره سبز در دریای کارائیب سفر کرد. در سال 1492میلادی وقتی کریستف کلمب در جزیره کوچکی در باهاما فرود آمد، بومیان آنجا را گواناهانی می‌نامیدند. بنا بر مطالعات زبان‌شناسان لفظ گوانا همان اخوان به معنی «برادران» است. بنابراین نام اصلی جزیره «برادران هانی» بوده است. کشف سکه‌های عربی در نزدیکی ساحل ونزوئلا، گزارش‌های تاریخی بر جای مانده درباره سفر مسلمانان در پهنه اقیانوس اطلس را تایید می‌کند.

کریستف کلمب و کاشفان اولیه اسپانیایی و پرتغالی با بهره‌مندی از اطلاعات جغرافیایی و دریانوردی مسلمانان اقیانوس اطلس را پیمودند. مسلمانان بیش از 700 سال بر اسپانیا حکومت کردند و از جنبه‌های فرهنگی، آموزشی و اقتصادی بر اروپا تاثیر گذاشتند. در آن زمان مسلمانان به مسائل ستاره‌شناسی آگاه بودند و با کاربرد قطب‌نما و جهت‌یابی از طریق ستاره‌ها آشنا بودند. گفته شده دو ناخدای مسلمان تبار در سفر نخست کریستف همراه وی بودند. نیز می‌گویند واسکوداگاما (کاشف پرتغالی که برای اولین بار از راه دریا از اروپا به هند رفت) با احمدبن‌ماجد درباره ساحل غربی آفریقا مشورت کرده است. این شخص به عنوان مؤلف کتاب راهنمای دریانوردی مورد تحسین است.

در اواخر قرن 15‌، به‌ دنبال‌ سقوط غرناطه‌ و برچیده شدن بساط حکمرانی مسلمانان بر اسپانیا، سلاطین‌ کاتولیک‌ مذهب‌ برای‌ مسیحی‌ کردن‌ مسلمانان‌ و از بین‌ بردن‌ فرهنگ‌ اسلامی‌ کوشیدند. بخش‌ قابل‌ توجهی از مسلمانان به‌ آمریکا مهاجرت کردند. البته بسیاری‌ از این‌ گونه‌ مهاجرت‌ها پنهانی‌ و با نام‌های‌ مستعار غیراسلامی‌ انجام‌ می‌شده‌ است‌. این است که درباره آن دسته از مسلمانانی که مهاجرت کردند، اطلاعات‌ دقیقی‌ در دست نیست. این‌که چارلز پنجم‌ در سال‌ ١٥٤٣ دستور داد تا مسلمانان‌ را از قاره‌ آمریکا بیرون‌ کنند نشان‌ می‌دهد که‌ تعداد آنان قابل‌ توجه‌ بوده‌ است‌.

اولین کشوری که در سال 1783 ایالات متحده آمریکا را به رسمیت شناخت، پادشاهی مراکش بود. در نتیجه ارتباط خوب مراکش با آمریکا، گروه‌های مسلمان مراکشی ـ که مور (Moor) خوانده می‌شدند ـ به آمریکا مهاجرت کردند. آنها در کارولینای جنوبی مستقر شدند، در سال ۱۷۹۷میلادی، جان آدامز ـ دومین رئیس‌جمهور آمریکا ـ در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما هیچ‌گونه خصومتی با قوانین یا آیین اسلام نداریم.»

شماری از برده‌ها که‌ در قرن ‌17 و مخصوصا قرن ‌18‌، به آمریکا برده‌ شدند، مسلمان‌ بودند. در سال 1800میلادی حدود 500 هزار برده آفریقایی وارد آمریکا شد. مورخان تخمین می‌زنند که بین 15‌تا‌30 درصد از مردان آنها، و کمتر از 15 درصد از زنان‌شان مسلمان بودند. طبق منابع موجود بسیاری از آنان به زبان عربی صحبت می‌کردند. البته عموم آنها درک عمیقی از بینش اسلامی‌ نداشتند و بتدریج هویت‌ دینی‌ و ملی‌ خود را از دست می‌دادند. با وجود این در موزه‌ بنیاد تاریخ‌ ایالت‌ جرجیا، لوحه‌هایی منقش‌ به‌ اسم‌ جلاله‌ و همچنین‌ مصحف‌‌هایی متعلق‌ به‌ دوران‌ برده‌‌داری وجود دارد که‌ نشانگر اهتمام برخی از آنان به دینشان است. ایوب‌ سلیمان ‌دیالو و عمر بن‌سعید 2 برده مسلمان بودند که اهتمام آنها به دینشان در منابع ذکر شده است. گفته شده فرد اخیر مطالبی به عربی درباره برخی مسائل اسلامی نگاشت.

بین سال‌های ١٨٧٥ تا ١٩١٢میلادی تعداد زیادی از اهالی لبنان، سوریه، اردن و فلسطین فعلی که در آن زمان تحت سیطره امپراتوری عثمانی بودند به آمریکا مهاجرت کردند. اگرچه بیشتر آنها مسیحی بودند، اما شمار مسلمانان نیز در خور توجه است. نیمه‌ دوم‌ قرن‌ نوزدهم با پیشرفت‌های صنعتی آمریکا مصادف‌ بود. همچنین‌ حجم‌ زراعت‌ و کشاورزی‌ در آمریکای جنوبی‌ افزایش‌ چشمگیری‌ یافته‌ بود. بازار کار فراوان موجب‌ تشدید مهاجرت‌ها به‌ قاره‌ آمریکا شد.

پس از جنگ جهانی اول و افول امپراتوری عثمانی موج دیگری برای مهاجرت از کشورهای مسلمان خاورمیانه به آمریکا انجامید. با تصویب قوانین مهاجرت در سال‌های ١٩٢١ و ١٩٢٤میلادی رفتن مسلمانان به آمریکا پس از آن محدود شد. پس از جنگ جهانی دوم و در سال‌های ١٩٤٧ تا ١٩٦٠ نیز شمار فزآینده‌ای از مسلمانان اروپای شرقی، اتحاد شوروی و عده‌ای از هند و پاکستان ـ پس از تقسیم شبه قاره ـ وارد آمریکا شدند. در قانون ملیت سال ١٩٥٣ آمریکا، سهمیه سالانه مهاجران برای هر کشور در نظر گرفته شد. هرچند که قانون استثنای آسیا همچنان برقرار بود. در ١٩٦٥میلادی لیندون جانسون رئیس‌جمهوری وقت، قانون جدیدی برای مهاجرت عرضه کرد. در قانون پیشین ملیت‌های گوناگون سهمیه تعریف شده‌ای برای مهاجرت داشتند. از این تاریخ به بعد هر کسی صرف نظر از پیشینه ملی یا نژادی می‌توانست وارد این کشور شود. نکته مهم این است که از این پس مهاجرت از اروپای غربی تدریجا کاهش یافت و به تناسب آن، شمار افراد مهاجر از خاورمیانه و آسیا افزایش یافت. بیش از نیمی از این مهاجران مسلمان بودند.

در دوره‌های نخست مهاجرت مسلمانان به آمریکا، آنان بیشتر مشغول کارهایی مانند کارگری، خرده‌پایی، معدن‌کاری، دستفروشی و... می‌شدند. فعالیت‌هایی که نیاز چندانی به مهارت زبانی، آموزش یا سرمایه ندارد. بتدریج با افزایش شمار آنها، یادگیری زبان، کسب تحصیلات و بهتر شدن اوضاع اقتصادی‌شان، موقعیت تثبیت یافته‌تری پیدا کردند.

بنابر نظری اولین‌ مسجد آمریکا تـوسط مهاجران آلبانیایی‌ در ایالت‌ مایـن در سال‌ ١٩١٥ ساخته‌ شد، اولین‌ مسجدی‌ که در حـومه‌ بروکلین‌ نیویورک‌ بنا شده‌، توسط مسلمانان‌ مهاجر هلندی‌ در سال‌ ١٩٢٨ صورت‌ گرفته‌ است‌. اولین‌ مرکز رسمی‌ اسلامی‌، در زمان‌ ریاست‌ جمهوری‌ ترومن‌ در سال‌ ١٩٤٧ افتتاح‌ شده‌ است‌ و به مرکز اسلامی‌ واشنگتن‌ معروف‌ است‌. بعد از آن‌، ده‌ها تشکل، سازمان‌ و مرکز اسلامی‌ دیگر تاسیس‌ شد.

حرکت‌های سیاهپوستان‌ مسلمان

‌فردی به‌ نام‌ «تیموتی درو» که‌ در سال‌ 1886 در کارولینای شمالی به دنیا آمده‌ بود، در سال‌ 1913 نام‌خود را به‌ «نوبل‌ درو علی» تغییر داد و در شهر نوارک‌ِ ایالت‌ نیوجرسی گروهی به ‌نام‌ معبد علم‌ مغربی ـ آمریکایی (Moorish American Science Temple) را تأسیس‌ کرد. با ظهور حرکت‌ موسوم‌ به‌ ملت‌ اسلام‌ (The Nation of Islam) گروه‌ معبد علم‌ مغربی ـ آمریکایی ‌اهمیت‌ خود را در بعدی وسیع‌ از دست‌ داد. اما به‌ هر حال‌ این‌ گروه‌ تاکنون‌ نیز توانسته‌ است‌ در برخی از شهرهای آمریکا به‌ موجودیت‌ خود ادامه‌ دهد.

ملت‌ اسلام‌ توسط‌ والاس‌ دی‌فرد (با نام‌ اسلامی والاس‌ فرد محمد) که‌ در سال‌ 1930 به‌ آمریکا مهاجرت‌ کرد، تاسیس‌ شد. ایدئولوژی این جنبش در پس‌زمینه خود تفکر ضد سفید، ضد یهود و ضد‌همجنس‌گرایی داشت که با ترکیب ملی گرایی سیاه و سرمایه داری و به عاریت گرفتن بخش‌هایی از مسیحیت و پوشش اسلام درصدد جذب بخش عظیمی از سیاه‌پوستان بود. دوران طلایی جنبش ملت اسلام در دهه 50 و 60 بود و بسیاری را جذب کرد. نقطه‌ عطف‌ حرکت‌ ملت‌ اسلام‌ زمانی رخ‌ داد که‌ مالکم‌ ایکس‌ به‌ این‌ حرکت‌ پیوست‌. او خطیبی جسور، پرجاذبه‌‌ بود که بعدها حزب ملت اسلام را ترک کرد و به جریان عمومی مسلمانان پیوست. مالکوم ایکس در سال 1956 در جریان یک ترورکشته شد. در دهه50 تا 70 فعالیت‌های جنبش ملت اسلام نوعی مقاومت در مقابل زیاده‌خواهی سفید پوستان آمریکا عمل کرد و علاج درد سیاهان شد.

جمال رزم‌جو