صداهایی که از تصویر ماندگارترند

این دامنه فراگیر که از رسانه‌های سنتی و مکتوب شروع و به انواع و اقسام دیجیتالی‌ها ختم می‌شود، آنچنان گسترده و وسیع است که گاه خود مخاطب نیز در سردرگمی انتخاب معطل می‌ماند!

مسلما در چنین شرایطی این شبهه به وجود می‌آید که رسانه‌های قدیمی باید بتدریج جای خود را به اقمار جدید بدهند و بتدریج از گردونه این رقابت فشرده خارج شوند، اما اگر ماهیت مخاطب در قرن بیست و یکم را بار دیگر بررسی کنیم و نیازهای وی را به‌عنوان موجودی ترقی‌پذیر در نظر بگیریم، این فرد نه‌تنها هیچ‌گونه سلب خاطری از رسانه‌های قدیمی نخواهد داشت، بلکه نیاز وی در این چارچوب هر روز بیشتر نیز می‌شود!

رادیو که به عقیده تمام دانشمندان مرتبط، مادر رسانه‌های نوین است، تنها رسانه‌ای است که براحتی می‌تواند با شرایط مخاطب امروزی تطبیق پیدا کند.

زیرا به دلیل تغییر سبک زندگی بشر امروزی و برخلاف گذشته که انسان مجبور بود در حالت سکون از دیگر رسانه‌ها استفاده کند و آخرین اخبار و اطلاعات را حتما در حالت ایستا از طریق مشاهده تلویزیون یا مطالعه مطبوعات و رسانه‌های دیجیتالی به دست آورد، قادر است در حین حرکت ناتمام خود، از رادیو به‌عنوان دانشنامه‌ای که همراه وی در حرکت است و مطلقا برای استفاده از آن، حالت ایستا و سکون حتمی معنا و مفهومی ندارد، بهره ببرد!

اگر دقت کرده باشید امروز طیف قابل ملاحظه‌ای از افراد همواره در اتومبیل‌ها از رادیو استفاده می‌کنند و هرچند که از لحاظ توسعه دانش و تکنولوژی به صورت بالفعل امکان استفاده از رسانه‌های دیداری در اتاق خودروها هم به وجود آمده، اما مهندسی پیام در چارچوب اطلاع‌رسانی به صورت حتمی نمی‌تواند از طریق آنها میسر شود.

طبق برخی استدلال‌ها، جلوه‌های بصری بیش از 33 برابر سایر موارد از قدرت تاثیرگزاری بیشتری برخوردارند و تاثیر آنها بسیار بیشتر از شنیدن صدا خواهد بود، اما این قابلیت در چارچوب حرکت دائمی انسان امروزی جایگاه خاصی ندارد و به همین دلیل رادیو حرف اول و آخر را می‌زند.

مساله دیگر ارزانی و سهل‌الوصول بودن رادیو نسبت به تمامی رسانه‌هاست. جالب است که امروز قیمت خرید مطبوعات، دسترسی به اینترنت و حتی تلویزیون در مفهوم رسانه نه‌تنها بالاست، بلکه در بسیاری از آنها به صرف پرداخت هزینه‌ای بسیار سنگین، دسترسی کامل و همیشگی به دست نمی‌آید و فرد برای تداوم استفاده باید متقبل هزینه‌های جاری مادام‌العمر نیز بشود، اما رادیو رسانه‌ای است که در حداقل‌ترین شرایط و فقط با استفاده از یک هدفون ساده که به وسیله یک تلفن همراه بسیار ارزان‌قیمت پشتیبانی می‌شود، به صورت همیشگی قابل استفاده است و نیازی به شارژ پولی ندارد.

پس نمی‌توان گفت که این رسانه دیگر جایگاهی در میان سایر رسانه‌ها ندارد، بلکه باید گفت دوره تازه و جدیدی از فعالیت رادیو در راه است.

جایگاه رسانه گرم در ایران

تقریبا نزدیک به 74 سال از تاسیس رادیو در ایران می‌گذرد. رسانه‌ای که در این مدت از تاریخ معاصر ایران، در بسیاری از لحظات تلخ و شرین مانند کودتاهای نظامی غمبار، پیروزی شکوهمند انقلاب، دلاوری‌های هشت سال دفاع مقدس و موارد متعدد دیگر در کنار چند نسل از مردم عزیز کشورمان بوده است.

لذا به دلیل افزایش حس صمیمت و رابطه بسیار خوب مردم با رادیو، طی ده سال گذشته روند تخصصی‌سازی شبکه‌های رادیویی با سرعت بسیار زیاد در حال انجام است!

به نحوی که امروزه نزدیک به 25 شبکه عمومی، اختصاصی و تخصصی ملی ایجاد شده است که روزانه بیش از 520 ساعت برنامه توسط هزاران نفر از تهیه‌کنندگان، گویندگان، نویسندگان، سردبیران، صدابرداران، هماهنگی‌های تولید، واحدهای ستادی مثل روابط عمومی‌ها و موارد متعدد دیگر تلاش می‌کنند تا برنامه‌هایی را تولید و پخش کنند.

زنان و خانواده، جوانان، مباحث دینی و مذهبی، مباحث اقتصادی، فرهنگ، برنامه‌های شاد و تفریحی، ادبیات، سیاست و هر آنچه افراد احساس کنند که نیاز به دسترسی به آنها وجود دارد از طریق رادیو دریافت می‌شود.

بزرگ‌ترین اجتماع رادیویی‌ها در جشنواره سیزدهم

حدود دو هفته دیگر سیزدهمین جشنواره بین‌المللی رادیو و پنجمین اجلاس جهانی صدا که اولین و شاید یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای بین‌المللی رسانه ملی در سال 93 است، برگزار می‌شود. این نکته از این‌نظر حائز اهمیت است که تاکنون نزدیک به 200 مقاله علمی در سطح بسیار عالی ارائه شده و مهمانان، صاحبنظران و اندیشمندان رسانه‌ای از کشورهای متعدد در این گردهمایی بزرگ گرد یکدیگر جمع خواهند شد. چین، کره جنوبی، عراق، اسلوونی، اسلوواکی، هند، سریلانکا، فرانسه، رومانی، ایرلند، اکراین، آفریقای جنوبی، افغانستان، صربستان و لهستان برای حضور در این جشنواره اعلام آمادگی کرده‌اند که نشان‌دهنده عزم جدی و نگاه حرفه‌ای دیگر کشورها به رادیوست.

در هفته گذشته محمدحسین صوفی معاون صدای رسانه ملی در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی رادیو و پنجمین اجلاس جهانی صدا در بخش داخلی تا دهم اسفند ۹۲ نزدیک 700 اثر رادیویی در بخش‌های گوناگون به دبیرخانه جشنواره رسیده که نسبت به دوره‌ گذشته ۵۰ اثر اضافه شده است. ۴۵۱ اثر در بخش موضوعی و ۱۵ اثر در بخش دانشجویی به دست ما رسیده است.

در بخش بین‌الملل نیز 340 اثر از 17 کشور جهان به دست ما رسیده که در مجموع حدود ۲۰ درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته‌ایم.

از دیگر وجوه قابل توجه این جشنواره می‌توان به حضورABU نیز اشاره کرد. در کنار ارزیابی آثار، فعالیت‌های آموزشی در دو عرصه انجام می‌شود که یکی در حوزه‌ برنامه‌‌سازی رادیویی است، پس از بررسی آثار از سوی کارشناسان و هیات داوران خبره، بخشی از برترین‌های آن در برنامه پخش می‌شود.

رحمان نظام‌اسلامی از گویندگان باسابقه و پیشکسوت رادیو در این‌باره می‌گوید: جشنواره بین‌المللی رادیو نشان و تائیدی بر تلاش‌های ارزشمند و گام‌های مثبت و رو به جلو در معاونت صداست که در عرصه‌های مختلف دستاوردهای زیادی را داشته است. فرآیند نهایی آن هم در بالندگی و شکوفا شدن استعدادهای شایسته‌ای است که در عرصه برنامه‌سازی فعالیت می‌کنند.

وی می‌گوید: از زمانی که بخش بین‌الملل هم به جشنواره رادیو اضافه شد، بسیاری از همکاران توانستند در عرصه‌ها و جشنواره‌های مختلف خارجی خوش بدرخشند و موفقیت‌ها و عنوان‌های زیادی کسب کنند. ضمن این‌که جشنواره این امکان را فراهم می‌کند که با توجه به حضور کارشناسان از دیگر کشورها و تجربه این افراد در حوزه‌های جهانی، امکانی برای انتقال تجربیات فراهم می‌شود، همکاران رادیویی ما با بهره‌گیری از آخرین فناوری‌ها و با فکر و نگاهی نو به کارشان ادامه دهند.

او ادامه می‌دهد: یکی از بخش‌های جانبی جشنواره، برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی فشرده است که برنامه‌سازان را با آخرین و جدیدترین متدها و روش‌های برنامه‌سازی در رادیو آشنا می‌کند. من همیشه به دوستان جوان خود می‌گویم هر لحظه از برگزاری جشنواره فرصتی استثنایی است و باید تا آنجا که می‌توان از نتایج آن بهره گرفت.

نظام اسلامی درباره اهمیت یادگیری در تمامی دوره‌های فعالیت رسانه‌ای این‌گونه عنوان می‌کند: آموزش ضرورتی است که در طول سال‌های کار در رسانه همیشه باید آن را مدنظر داشت.

وی با ابراز امیدواری به برگزاری هرچه بهتر جشنواره می‌گوید: همکاران من در رادیو ایران سال‌های گذشته توانستند عناوین مختلفی را در بخش‌های گوناگون جشنواره کسب کنند. امیدوارم این موفقیت‌ها در سیزدهمین دوره هم ادامه داشته باشد.

محمدمهدی سدیفی، از برنامه‌سازان باسابقه رادیو هم معتقد است: جشنواره رادیو گذشته از این‌که رتبه و جایگاه هر برنامه را در مقایسه با رقیبان آن مشخص می‌کند، از راهکارهای اساسی روزآمدی در برنامه‌سازی است.

این تهیه‌کننده پیشکسوت رادیو در ارتباط با این‌که جشنواره رادیو در طول سال‌های برگزاری خود چه تاثیری بر روند کیفی برنامه‌سازی گذاشته است، می‌گوید: یکی از نکاتی که از دستاوردهای جشنواره است و من هم بر آن تاکید دارم این است که برنامه‌سازان می‌توانند نسبت به کارهای خودشان به نوعی ارزیابی برسند. از طرفی متوجه شوند که کارهایشان در مقایسه با دیگر کارهای ارسال شده به جشنواره در چه جایگاهی قرار دارد.

وی در این باره ادامه داد: برنامه‌های این افراد پیش از این، یک‌بار ساخته شده و از رادیو به پخش رسیده است اما حضور دوباره آنها در قالب جشنواره، کیفیت برنامه‌ها را در معرض داوری کارشناسانی قرار می‌دهد که همگی تجربه زیادی در حوزه برنامه‌سازی دارند، سال‌ها در این رسانه فعالیت کرده و نسبت به سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها آشنا هستند. از سوی دیگر شرکت یک برنامه در جشنواره رادیو، به روز بودن آن و تناسب داشتن با ویژگی‌ها و استانداردهای جدید را تامین می‌کند، زیرا این امکان برای برنامه‌ساز فراهم می‌شود تا برنامه چند سال گذشته خود را به جشنواره بفرستد و بفهمد که در شرایط فعلی و براساس ملاک‌های نوین برنامه‌اش چه کیفیتی دارد.

سدیفی با اشاره به این‌که روزآمدی در جشنواره رادیو به صاحب سبک شدن برنامه‌سازان هم کمک می‌کند، معتقد است: این فضا دو موقعیت را پیش‌روی برنامه‌ساز قرار می‌دهد، اگر او کیفیت برنامه خود را براساس نظرات کارشناسان و داوری برنامه‌سازان باتجربه مناسب ارزیابی کند، به همان سبک و سیاق برنامه‌سازی خود ادامه می‌دهد و آن را تقویت هم می‌کند. همچنین اگر نیاز به ایجاد تغییراتی در رویه کاری‌اش باشد به اصلاح دست خواهد زد.

علی‌اصغر نادرپور گزارشگر پیشکسوت رادیو هم، برگزاری جشنواره را فرصتی برای ایجاد و ترویج دیدگاه بین‌المللی میان گزارشگران رادیو دانسته و معتقد است که برنامه‌های روتین این رسانه بهترین آثار برای شرکت در هر دوره از جشنواره هستند.

وی تصریح می‌کند: با توجه به این‌که به‌عنوان گزارشگر با رادیو همکاری دارم، به نظرم برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی رادیو در حوزه گزارشگری دست‌کم فرصتی را فراهم می‌کند تا آثار داخلی در بعد بین‌المللی امکان رقابت پیدا کنند و گزارشگران، بین‌المللی بیندیشند.

محسن معظمی گودرزی / کارشناس برنامه‌های رادیو