سازگاری؛ تنها راه مقابله با بحران آب‌و‌هوا

در نتیجه اگر ما انسان‌ها خواستار بقا و کامیابی در مواجهه با این تغییرات ناشناخته هستیم؛ به جای آن که بخواهیم پس از وقوع تهدیداتی همچون سیکلون‌ها (جریان‌های هوا در اطراف مناطق کم‌فشار که مسیر چرخش هوا در آنها با گردش زمین یکی است) راه چاره پیدا کنیم، بهتر است از ‌اکنون در ساخت و سازهای خود بیشتر به مسائلی نظیر سازگاری و انعطاف‌پذیری توجه کنیم و مشخصا شهرهایی بسازیم که واکنش آنها در تناسب کامل با شرایط آب و هوایی پیش رو باشد.

مجله نیوساینتیست در مقاله اخیر خود تلاش کرده تازه‌ترین موارد را در گزارش مجمع زیر ذره‌بین بگذارد و به این جمع‌بندی برسد که وقتی صحبت از تلاش‌های انسانی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است، دقیقا منظور چیست. این مجله به استثنای مقاله مذکور، مقاله دیگری را هم با عنوان «چگونه تغییرات اقلیمی بر جایی که در آن زندگی می‌کنید، تاثیر می‌گذارد؟» ارائه کرده که در آن مقاله نیز به برخی تاثیرات کلیدی اشاره شده است. سوالات ذیل مواردی است که از سوی نویسنده مقاله نیوساینتیست مطرح شده و تعدادی از نویسندگان مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی نیز به آنها پاسخ داده‌اند.

در گزارش اخیر مجمع بین‌المللی آب و هوا مشخصا چه مواردی دستخوش تغییر شده است؟

پیش‌بینی‌ها تعمدا در این گزارش مبهم است. در واقع بیشتر به مسائلی نظیر این که چه نوع آب و هوایی را باید انتظار داشت یا این که تغییرات چگونه بر زندگی انسان‌ها تاثیر خواهد گذاشت، اشاره شده که البته همه این موارد در گزارش سال 2007 میلادی (1386 هجری شمسی) به زبانی مستدل و محکم بیان شده بود. در گزارش اخیر، همان موارد البته با لحنی محتاطانه‌تر بیان شده است. مقیاس و زمان اغلب تاثیرات منطقه‌ای و حتی اشکال برخی از آنها اکنون دیگر به نظر نویسندگان قطعی نیست. به عنوان مثال در گزارش سال 2007 پیش‌بینی شده بود شدت سیکلون‌ها در آسیا بین 10 تا 20 درصد بیشتر خواهد شد، اما در گزارش اخیر چنین ادعایی مطرح نشده یا فرضا در آن گزارش برآورد شده بود که تغییرات اقلیمی در اواخر دهه حاضر، یک‌چهارم از جمعیت یک میلیاردی آفریقا را بشدت با بحران کمبود آب مواجه خواهد ساخت، اما در گزارش اخیر از ذکر چنین ارقامی آن هم با اطمینان پرهیز شده است. گزارش حتی اکثر پیش‌بینی‌های قطعی راجع به کمبود آب را که قبلا در پیش‌نویس به آنها اشاره شده بود، با تردید مطرح ساخته است. اشاراتی همچون تاثیرپذیری صدها میلیون نفر از افزایش سطح آب دریاها به طور کامل از خلاصه گزارش حذف شده است. حتی بیاناتی درباره تاثیرپذیری غلات از درجه حرارت‌های بیشتر هم دیگر به چشم نمی‌خورد. دکتر جین پالوتیکوف از دانشگاه گریفیث استرالیا که خود شخصا در نگارش گزارش سال 2007 شرکت داشته، می‌گوید: «شخصا تصور می‌کنم گزارش اخیر کمی به عقب بازگشته و این می‌تواند نشانه خوبی باشد. در چهارمین گزارش ارزیابی ما تلاش به انجام کاری داشتیم که عملا ناممکن بود و گزارش پنجم احتمالا به نوعی تلاش در برقراری تعادل لازم دارد.»

آیا این به آن معناست که دانسته‌های ما در حال حاضر کمتر از گذشته است؟

دکتر اندی پیتمن از دانشگاه نیوساوت ولز استرالیا در این باره می‌گوید: «اساسا خیر. در حقیقت اشاره به تغییر نسبت به بیان دقیق مقیاس آن از نظر علمی نه‌تنها صحیح‌تر است بلکه حتی توجیه آن هم راحت‌تر است.» دکتر دیوید کارولی از دانشگاه ملبورن می‌گوید: «اکنون ما نسبت به ندانسته‌های خود بیشتر آگاه هستیم. درک ما از مسائلی نظیر عدم قطعیت‌ها در تعیین وضع جوی منطقه‌ای، نسبت به دهه‌های قبل بیشتر شده است.» دکتر پیتمن در ادامه می‌افزاید: «به عنوان مثال اگر سیستم نسبت به کل میزان بارندگی حساس باشد، فهمیدن آن راحت است، اما اگر نسبت به زمان حساس باشد، درک آن سخت می‌شود و در نهایت اگر سیستم نسبت به شدت بارندگی حساس باشد، کار خیلی سخت‌تر است.»

آیا اطلاعات ما در مجموع پیرامون تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی کم است؟

نه کاملا. حداقل هنوز در فصول پیش‌نویسی که سال گذشته ارائه شد و گزارشی که بناست هفته آینده منتشر شود، موارد متعددی از پیش‌بینی‌های قطعی وجود دارد. پیش‌بینی‌های قطعی مشخصا عبارتند از: احتمال بارندگی بیشتر در برخی قسمت‌های آفریقا، موج‌های گرمای بیشتر در جنوب اروپا و البته خشکسالی‌های مکرر در استرالیا. از طرف دیگر شکی نیست که سطح آب دریاها هم نسبت به قبل بالاتر خواهد آمد.

چگونه می‌توان آگاهی لازم را درباره مواردی که قطعیت وجود ندارد، به دست آورد؟

این مساله‌ای است که گزارش اخیر مشخصا با آن سروکار دارد. در بسیاری موارد، عدم قطعیت راجع به مقیاس یا ابعاد یک پدیده است. در نتیجه انتخاب گزینه‌ها سخت نیست. دکتر کارولی می‌گوید: «در یک مثال ساده می‌توان موضوع را به این صورت تشریح کرد که وقتی اتومبیل با دیواری برخورد می‌کند، دیگر مساله این نیست که سرعت آن 70 کیلومتر در ساعت بوده یا 80 . مساله مهم این است که در هر صورت شما باید کمربند را بسته باشید. در نتیجه وقتی صحبت از افزایش سطح آب دریاها یا افزایش موج‌های گرما می‌شود، عدم قطعیت‌ها مشخصا تاثیری بر آنچه ما انسان‌ها باید انجام دهیم از جمله این که دیوارهای محافظ در برابر جریان آب بسازیم یا از وسایل خنک‌کننده استفاده کنیم ندارند، اما در مواردی نظیر ریزش باران در قاره آفریقا که میزان آن اغلب نوسانات زیادی دارد، عملا مدل‌ها از ارائه یکسری پیشنهادهای مناسب عاجز هستند. لذا تمام آنچه دانشمندان می‌دانند، صرفا به این محدود می‌شود که میزان بارندگی‌ها متغیر است و نه چیزی بیشتر. به گفته دکتر پیتمن، هواشناسان مشخصا درباره تغییرات طبیعی منطقه‌ای چیز زیادی نمی‌دانند. تنها چیزی که از آن مطمئن هستند بروز برخی تغییرات شگرف در یکسری مناطق خاص است. جدای از اینها باید به این مساله هم اشاره کرد که همیشه کارهایی وجود دارد که انجام آنها می‌تواند مفید باشد. شاید یکی از مهم‌ترین تمهیدات این است که فقر ریشه‌کن شود. گزارش اخیر به این مساله اشاره می‌کند که فقر حتی سایر تاثیرات را هم تشدید می‌کند. لذا بخش اعظم پیشنهادها بر کاهش فقر متمرکز شده. مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی پیشنهاد می‌کند به این افراد کمک شود از مناطق بحرانی فاصله بگیرند. علاوه بر آن مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی به تمام کشورهای جهان پیشنهاد می‌کند اقتصاد خود را در جهات گوناگون پرورش دهند. بسیار دیده شده کشورهایی که اقتصاد آنها بر پایه کشاورزی بوده، بر اثر یک دوره سیلاب بشدت آسیب دیده‌اند. این مجمع همچنین پیشنهاد می‌کند که کشورها راه‌هایی پیدا کنند تا از میزان آسیب‌پذیری آنها نسبت به تغییرات ناگهانی جوی کاسته شود. این مساله به معنای مدیریت صحیح منابع ازجمله منابع آب است. به طور خلاصه می‌توان گفت ما انسان‌ها باید انعطاف‌پذیری خود را نسبت به تغییرات اقلیمی بیشتر کنیم و این مساله‌ای است که انجام آن حتی اگر شرایط جوی باثبات باشد، عاقلانه است. به گفته دکتر کارولی اغلب زیرساخت‌های کنونی در برابر شرایط اقلیمی پایدار نیست و در این ارتباط شاید تنها یک اشاره مختصر به عواقب سیلابی که اخیرا در انگلستان رخ داد، کافی باشد. کارولی افزود: «ما در حال حاضر حتی در کشورهای به اصطلاح پیشرفته هم زیرساخت‌های منعطف و بادوامی نداریم.»

آیا می‌توان بدون درک آنچه واقعا در جو در حال وقوع است، مقدمات سازگاری با آن را فراهم ساخت؟

بدون تردید خیر. براساس مطالعات بانک جهانی که سال 2010 میلادی (1389 هجری شمسی) انجام شد، در حال حاضر سازگاری با تغییرات اقلیمی در سطح جهان بسیار اندک است. از نظر رقمی احتمالا حتی کمتر از یک درصد آنچه باید باشد هم نیست. در نتیجه به گفته دانشمندان هنوز کارهای زیادی مانده که می‌توان انجام داد، اما این درست است که پیش‌بینی‌ناپذیری، آمادگی برای مقابله با برخی تهدیدات را بسیار سخت می‌کند. در آفریقا یک سیلاب ساده می‌تواند براحتی میلیون‌ها نفر را بی‌خانمان کند یا خشکسالی حتی می‌تواند عواقب بسیار تلخ‌تری برای این مردم به همراه داشته باشد، اما لزوما مشخص نمی‌شود چه بلاهای دیگری می‌تواند بر سر مردم در جنوب صحرای آفریقا بیاید. دکتر پالوتیکوف می‌گوید: «با توجه به همه این عدم قطعیت‌ها، پیدا کردن استراتژی‌های صحیح برای بخش‌هایی از آفریقا کار بسیار سختی است.» اما وی همچنین باور دارد مشکل بزرگ‌تر بسیاری از کشورهای آفریقایی این است که سازگاری لازم را با شرایط محیطی ندارند. به گفته دکتر پیتمن، بزرگ‌ترین عدم قطعیت درباره تاثیرات تغییرات اقلیمی، آن اتفاقی نیست که می‌افتد بلکه سوال اینجاست که چه نوع تغییرات اقلیمی می‌تواند برای جوامع مختلف تهدیدکننده قلمداد شود؟

آیا برای متوقف‌کردن تاثیرات مخرب ناشی از تغییرات اقلیمی خیلی دیر شده است؟

دانشمندان باور دارند که مهم نیست چقدر، اما در هر صورت روند گرمایش جهانی قطعا ادامه پیدا خواهد کرد. از دید آنها افزایش سطح آب دریاها صدها میلیون نفر را صرف‌نظر از این که بشر بتواند انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های انسانی را مهار کند یا نه، دیر یا زود تحت تاثیر قرار خواهد داد. در نتیجه بهتر است هرچه سریع‌تر امکان مقابله با چنین شرایطی را مهیا کرد. با وجود این که مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی این مساله را در خلاصه گزارش اخیر خود به طور مشخص ذکر نکرده، اما تحقیقات اخیر ثابت کرده حتی 2 درجه سیلسیوس افزایش درجه حرارت محلی کافی است تا میزان محصول بسیاری از غلات عمده نسبت به قبل تغییری فاحش داشته باشد. با این حال لازمه برداشتن یک گام موثر این است که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای کاهش پیدا کند. این راه قطعا می‌تواند شانس بیشتری را برای اجتناب از وقوع اتفاقات بدتر فراهم سازد. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌تواند بروز تاثیرات مخرب ناشی از تغییرات اقلیمی را حداقل چندین دهه به تاخیر بیندازد و این مساله کمک خواهد کرد راهی برای سازگاری بیشتر با محیط پیدا شود.

گزارش‌های متعدد با مفاهیم یکسان

گزارش اخیر، دومین گزارش از مجموع سه گزارشی است که بنا بوده در پنجمین دوره از ارزیابی‌های جامع مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی ارائه شود. بخش اول این گزارش که سال گذشته ارائه شد، به طور مشخص مباحث فیزیکی علوم جوی را تحت پوشش قرار داد. گزارش پیشین با قطعیت کامل بیان داشت آنچه از آن با عنوان تغییرات جوی یاد می‌شود، در حال وقوع است و این مساله بی‌تردید ریشه در فعالیت‌های انسانی ازجمله انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد، اما گزارش اخیر بر تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی و این که ما انسان‌ها چگونه باید خود را با آنها تطبیق دهیم، تاکید دارد. گزارش سوم این مجموعه نیز که قرار است طی ماه جاری ارائه شود، بر چگونگی کاهش گازهای گلخانه‌ای و راه‌حل‌های مرتبط با آن تاکید خواهد داشت. آخرین گزارش این مجمع احتمالا به پیش‌بینی‌هایی مطرح شده در گزارش‌های پیشین ازجمله گزارش سال 2007 میلادی (1386 هجری شمسی) هم گریزی خواهد داشت. بر مبنای اطلاعاتی که سال گذشته از این مجمع به خارج درز کرد، گویا نویسندگان در حین ویرایش نهایی تعمدا از اشاره به بسیاری از اطلاعات موثق خودداری کرده‌اند، اما مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی اعلام کرده اغلب نمی‌توان تاثیرات تغییرات اقلیمی ازجمله خشکسالی، توفان و سیلاب را در یک محل مشخص پیش‌بینی کرد. به جای آن مجمع بیشتر بر این مساله تاکید دارد که انسان‌ها باید بتوانند خود را با شرایط و عدم قطعیت‌ها تطبیق دهند و این مساله را به چالش می کشد که تنها راه مقابله با تغییرات گسترده جوی، مقاوم‌سازی اصولی ابنیه و شهرهاست. کریس فیلد از موسسه علمی - پژوهشی کارنگی و نایب‌رئیس مجمع ـ که یکی از نویسندگان این گزارش نیز است ـ می‌گوید یکی از پیام‌هایی که نه‌تنها از گزارش‌های مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی بلکه حتی از بسیاری شواهد و قرائن تاریخی برمی‌آید، این است که آینده هیچ گاه مطابق پیش‌بینی‌ها نخواهد بود. این به آن معناست که برای مواجهه با طیف وسیعی از احتمالات ممکن جوی باید هوشمندانه آماده شد.

newscientist / مترجم: فرناز حیدری