سرچشمه آمازون

تعیین سرچشمه اصلی بزرگ‌ترین رودخانه جهان در طول تاریخ به نحو شگفت‌آوری با دشواری‌های خاص خود همراه بوده است.

کد خبر: ۶۵۳۵۲۲

دانشمندان حداقل از اواسط قرن 17 میلادی به بعد بر سر این‌که نقطه شروع رودخانه آمازون دقیقا کجا می‌تواند باشد با یکدیگر بحث و اختلاف‌نظر جدی داشته‌اند. تا مدت‌ها فقط پنج رودخانه جنوب‌ غربی پرو به‌عنوان سرچشمه‌های اصلی احتمالی رودخانه آمازون مورد توافق جمعی قرار گرفتند و این تعداد طی ‌سال‌ها‌ حتی کمتر هم نشد، اما بتازگی یک محقق و خبرنگار علمی ژورنال علمی «عرصه» مدعی شده‌ سرچشمه حقیقی این رودخانه را کشف کرده است. مجله عرصه یکی از مجلات معتبر آکادمیک در زمینه جغرافیای زیستی و فیزیکی است که انتشارات علمی، تخصصی و دانشگاهی بین‌المللی وایلی از سال 1969 میلادی آن را چاپ می‌‌‌کند.

جیمز کنتوس از دانشگاه سنت‌دیه‌گو آمریکا و نیکلاس تریپسویچ از مرکز تحقیقات باستان‌شناسی دانشگاه برکلی کالیفرنیا نویسندگان این مقاله جنجال‌برانگیز هستند که معتقدند رودخانه مانتارو واقع در جنوب غربی کشور پرو را باید به‌عنوان سرچشمه اصلی رودخانه آمازون معرفی کرد. اگر نظریه آنها درست باشد، این کشف تازه باعث خواهد شد حدود 75 تا 92 کیلومتر بر طول رودخانه آمازون افزوده شود و این در حالی است که براساس آخرین داده‌های مرکز تحقیقات زمین‌شناسی آمریکا طول این رودخانه 6.437 کیلومتر برآورد شده است.

یکی از دلایلی که جایگاه رودخانه مانتارو را به این مرز ارتقاء می‌دهد، چرخش یا اصطلاحا خمش منحصربه‌فرد این رودخانه در نیمه پایین‌دست است که باعث می‌شود این رودخانه از آنچه در واقعیت هست کوچک‌تر جلوه کند، اما این‌که جغرافیدانان بتوانند رودخانه مانتارو را به‌عنوان سرچشمه اصلی آمازون بپذیرند، دقیقا به این مساله بستگی دارد که این دانشمندان بخواهند چه تعریفی از سرچشمه رودخانه ارائه دهند؛ این‌که آیا سرچشمه صرفا دورترین نقطه بالادست است که بیشترین حجم آب آمازون را تامین می‌کند یا این‌که فقط دورترین نقطه طولانی‌ترین انشعاب در حوضه آبخیز را باید سرچشمه تلقی کرد. اینها پرسش‌هایی است که به گفته جغرافیدانان هنوز درباره آن ابهاماتی وجود دارد.

سرچشمه‌های متعدد؟

به گفته اندرو جانستون یکی از جغرافیدان موزه ملی هوا ‌فضای اسمیتسونین، رودخانه مارانیون در قرن 18 میلادی به‌عنوان سرچشمه آمازون شناخته شد. این رودخانه در مقایسه با دیگر انشعابات، هنوز هم بیشترین حجم آب جاری را به آمازون تزریق می‌کند. بعدها رودخانه اوکایالی یکی از شاخه‌های پایین‌دست رودخانه آپوری‌ماک به دلیل این‌که بزرگ‌ترین سرشاخه یا انشعاب آمازون بود، به‌عنوان سرچشمه معرفی شد. از سال 1971 میلادی (1350هـ .ش) و بعد از سفر تحقیقاتی به سرپرستی لورن‌مکین‌تایر کاپیتان بازنشسته نیروی دریایی آمریکا نیز قله پوشیده از برف میس‌می، عنوان سرچشمه آب رودخانه آپوری‌ماک و آمازون را به خود اختصاص داد. ادامه سفر تحقیقاتی مکین‌تایر ‌ سال 2000 میلادی (1379) و با همراهی اندرو جانستون جغرافیدان صرفا تاکیدی بود بر این‌که دریاچه تیکلاکوچا در پایین‌دست کوه میس‌‌می می‌تواند سرمنشأ و رودخانه آپوری‌ماک طولانی‌ترین جریان بالادست رودخانه آمازون تلقی شود.

ابهامات هنوز پابرجاست

برخی از جغرافیدانان بر این باورند مشکلی که در پذیرش ادعای دکتر کنتوس و همکارش وجود دارد، این است که رودخانه مانتارو پس از ساخت سد تابلاچاکا در سال 1974 میلادی (1353) تقریبا مدت پنج ماه از سال را کاملا خشک می‌شود. علت این امر نیز صرفا به دلیل انحراف آب در بخشی است که رودخانه نسبتا پرپیچ و خم می‌شود. ‌به گفته خوان والدز، مسئول بخش تحقیقات جغرافیایی مجله نشنال جئوگرافی که خود در عین حال یک جغرافیدان برجسته و مشهور نیز هست، مشکل این قضیه دقیقا از اینجا ناشی می‌شود که برای تعیین یک منطقه به‌عنوان سرچشمه اصلی رودخانه، جریان آب باید در آن قسمت ممتد و روان باشد در حالی که این مساله درباره نقطه پیشنهادی جدید صحت ندارد.