رنگ مقاومت بر بوم هنر

در روزهایی که گذشت، فرهنگستان هنر وهمه طبقات ساختمان صبا میزبان مقاومت از نگاه هنرمندان رشته‌های مختلف بود. هنرمندانی که با نگاه معاصر خود به این موضوع پرداخته و آثارشان را در کنار هنرمندان خارجی به نمایش گذاشته بودند.در هر طبقه موسسه صبا، تابلوهایی از هنرمندان داخلی و خارجی به دیوارها نصب شده بود؛ تابلوهایی در بخش‌های کاریکاتور، نقاشی، طراحی، چاپ دستی، نگارگری، خط نقاشی، تصویرسازی، پوستر، عکاسی، انیمیشن، هنرهای جدید و مفهومی. در میان آثار این بخش‌ها و در رفت و آمد مخاطبان آثار حجمی نیز خودنمایی می‌کرد.در یکی از قسمت‌های این نمایشگاه 171 اثر نقاشی، در راهرویی دیگر 83 اثر کاریکاتور، در طبقات دیگر نیز 38 اثر حجمی، 69 اثر تصویرسازی، 101 اثر طراحی و چاپ دستی، 24 تابلوی خط نقاشی، 28 تابلوی نگارگری، 61 پوستر و 48 عکس به چشم می‌خورد.

همه این آثار در قالب نمایشگاهی با عنوان جشنواره جهانی هنر مقاومت عرضه شده بودند. البته این نمایشگاه که سومین سال برگزاری خود را پشت سر می‌گذارد، فقط به نمایش آثار اختصاص نداشت، بلکه در بخش پژوهش نیز میزبان همایش علمی و مقالات پژوهشی بود.

یکی از نقاط قوت سومین نمایشگاه هنر مقاومت را می‌توان حضور هنرمندان نامدار دانست؛ به طوری که در میان آثار به نمایش درآمده، طرح‌های حجمی بهروز دارش، حمید شانس، رضا قره‌باغی، محمد بهرامی، فرهاد ابراهیمی و محمدرضا ذبیح‌الله‌زاده خودنمایی می‌کردند. همچنین هنرمندان برجسته بین‌المللی نیز همچون جان لنت از آمریکا، راعد خلیل از سوریه، شهید العلم از بنگلادش، هیلدا هیلاری از اُردن و جینا موسی، احلام عباس و عُصام خازم از لبنان یا در قالب مهمان به منظور برپایی کارگاه آموزشی یا در قالب هیات‌های داوری در این جشنواره حضور یافته بودند.

یکی دیگر از شاخصه‌های این نمایشگاه موضوعاتی بود که برای بخش‌های مختلف آن در نظر گرفته شده بود. وقتی سری به کاریکاتورهای نمایشگاه هنر مقاومت می‌زدید با چهره‌هایی چون هیتلر، نیکسون، شارون، صدام، قذافی، مبارک، آل‌ خلیفه، بوش پسر و بن‌لادن روبه‌رو می‌شدید که هنرمندان داخلی و خارجی آنها را سوژه کاریکاتورهای خود قرار داده بودند یا در بخش تصویرسازی موضوعاتی چون تجلی مقاومت در عصر انتظار، دفاع مقدس و بیداری اسلامی دیده می‌شد.

در آثار دیگر نیز می‌شد سوژه‌های هماهنگ همچون ارزش‌های اسلامی، مقاومت و شکوفایی، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، بیداری اسلامی، وحدت جهان اسلام، جهان عاری از جنگ، فلسطین، جنگ نرم، تروریسم دولتی، زن مسلمان و پایداری اسلامی و نیز عاشورا را مشاهده کرد.

هنرمندان شرکت‌کننده در این نمایشگاه هر کدام با تعبیر خود از مقاومت دست به خلق آثار هنری زده بودند و هر کدام برای این واژه معنایی خاص داشتند. به‌عنوان مثال حبیب‌الله صادقی چهره نام‌آشنای هنر مقاومت که دبیری سومین جشنواره جهانی هنر مقاومت را به عهده داشت، می‌گوید: هنر مقاومت، اتفاقی نیست که ما پس از انقلاب آن را در فرهنگمان داشته باشیم. درواقع این یک فرضیه یا روایت است که در گفتار‌ها، پندار‌ها و ادبیات تاریخی ما همواره قهرمانان و آدم‌هایی را داریم که اهل حکمت و بلندمرتبگی بوده و جایگاه رفیعی داشته‌اند. این قهرمانان یا در مبارزه کشته می‌شوند یا با حداقل امکانات پیشقراول هستند. نمونه بارز و بسیار ارجمند این مساله نیز در خود پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن دوران دفاع مقدس وجود دارد. او در تعبیر خود از این نمایشگاه معتقد است رویکرد این جشنواره به هنر مقاومت شعاری نیست، چرا اگر معنای مقاومت را به‌عنوان یک مفهوم و پندار اجتماعی بتوان در نظر گرفت و آن را در فرهنگ اجتماعی دنیا دنبال کرد، پس صرفا اتفاقی نیست که به کشور ما محدود باشد.

غلامعلی طاهری، دبیر بخش طراحی و چاپ دستی نیز تعریف دیگری از هنر مقاومت دارد. از نظر او مقاومت، استقامت و پایداری واژه‌های مقدس و ارزشمندی هستند که در طول تاریخ همواره با انسان همراه بوده است و هنر مقاومت بویژه نقاشی نیز تاریخی به قدمت دیوار نگاره‌های غارهای انسان نخستین دارد. به نظر طاهری از لحاظ هنری، بازتاب مقاومت در آثار هنری را نیز در نمونه‌های فراوان انواع هنرها اعم از موسیقی، نمایش‌های آئینی، اشعار، ادبیات حماسی و همچنین نقاشی‌ها و معماری‌هایی به شکلی سمبلیک و نمادین بوضوح می‌توان احساس کرد.

او می‌گوید: اصل مقوله درونگرایی در فرهنگ ایرانی، در واقع القای نوعی مقاومت است که در ترکیب‌بندی‌های منحنی حلزونی نگارگری ایرانی ـ اسلامی، کاشیکاری‌های گنبدهای مساجد و نحوه قرار گرفتن فضاهای داخلی و خارجی در بناها و معماری‌های دوره‌های مختلف هنر و تمدن ایرانی به شکلی ملموس دیده می‌شود.

نمایشگاهی با این وسعت و با در برگیری 12 شاخه تجسمی با همراهی هنرمندانی چون خشایار قاضی‌زاده، محمد خزائی، طاهر شیخ‌الحکمایی، غلامعلی طاهری، مینا صدری، سیدعباس میرهاشمی، ادهم ضرغام، مصطفی گودرزی، علی‌اصغر شیرازی و سیدعلیرضا گلپایگانی در جایگاه دبیران بخش‌های گوناگون شکل گرفته بود. نمایشگاهی که توسط انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس با همراهی هنرمندان خلاق و مشارکت و همکاری نهادها و سازمان‌های فرهنگی و هنری برگزار شد. ترویج فرهنگ مقاومت و ارزش‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و تاکید بر فرهنگ پایداری در هنرهای تجسمی از طریق تولید و ارائه و نمایش آثار فاخر تجسمی و آخرین دستاوردها و تجربیات هنرمندان معاصر ایران و جهان با موضوع مقاومت و پایداری، بررسی، نقد و تحلیل جلوه‌های گوناگون هنر مقاومت، تاکید بر فرهنگ مقاومت و پایداری در هنرهای معاصر، متعهد و بیدارگر، ایجاد زمینه‌های تعامل و گفت‌وگو میان هنرمندان خلاق و فعال در عرصه فرهنگ و هنر مقاومت در ایران و دیگر کشورها با تاکید بر جهان اسلام و ایجاد زمینه مناسب برای تشکیل مرکز بین‌المللی هنر مقاومت به‌عنوان اهداف این جشنواره در نظر گرفته شد.

البته باید این موضوع را در نظر گرفت که ماهیت برگزاری این نمایشگاه سه ساله نشان دادن مقاومت در آینه هنرهای معاصر است؛ بدان معنا که مقاومت از دریچه هنر ارائه شده و مخاطب امروز نیز این واژه را با نگاه دیگری می‌بیند.

سحر طاعتی ‌‌/‌‌ گروه فرهنگ و هنر