زخم‌ها و درمان‌ها

دکتر حسین طباطبایی، متخصص پوست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: معمولا شکل ظاهری زخم‌ها گرد یا نامنظم است و با تخریب کامل سطح پوست و قسمت‌هایی از میان پوست ایجاد می‌شود. اندازه زخم‌ها از چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر متغیر است و ممکن‌است شل یا سفت باشد. گاهی هم زخم به‌سمت زیرین یعنی درم یا قسمت زیر درم یا هیپودرم گسترش می‌یابد که در این صورت، جوشگاه باقی می‌گذارد. زخم‌ها می‌تواند در پوست یا مخاطی مانند مخاط دهان، مخاط تناسلی، مخاط دستگاه گوارش و... ایجاد شود، اما شایع‌ترین محل زخم پوستی، ساق پاست. دکتر طباطبایی با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: زخم در پوست به صورت التهاب و قرمزی بیشتر و اغلب زخم‌های پوستی در مواجهه با گرما، سرما، تحریک با وسایل بیرونی یا اختلال در جریان گردش خون پوست ایجاد می‌شود. اگر زخم‌ها عفونی شود، عمق، وسعت و شدتش بیشتر می‌شود.

نشانه‌ها

دکتر طباطبایی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: زخم‌ باز است و با از بین رفتن لایه سطحی پوست روی آن، قرمز رنگ و متورم می‌شود. در مواردی هم با ایجاد تاول روی زخم، لایه پوستی‌اش از بین می‌رود. بتدریج زخم به ‌سمت قسمت‌های عمقی پوست گسترش می‌یابد تا به بافت چربی زیر پوست برسد. این متخصص پوست می‌افزاید: عمق زخم حتی گاهی تا عضلات زیرین و به استخوان‌ها نیز می‌رسد و عفونت سراسر زیر پوست حتی تاندون‌ها را فرامی‌گیرد.

زخم‌های خطرناک

دکتر طباطبایی می‌گوید: زخم‌های مزمن می‌تواند دردناک باشد و معمولا شب‌ها به شدت درد افزوده می‌شود. در صورت درمان‌ نشدن، درد شدت می‌یابد و زخم بدبو می‌شود و بافت آن منطقه حالت له‌شدگی پیدا می‌کند. او تاکید می‌کند: درمان زخم‌هایی که در آنها اعصاب انتهایی بدن گرفتار می‌شود مانند زخم پای دیابتی و جذام یا زخم‌های بدن بیماری که دچار کاهش ایمنی بدن، کم‌خونی مزمن، ایدز و استرس‌های عصبی است یا در کسانی که داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند، مشکل‌تر است.

تشخیص نوع زخم

دکتر طباطبایی معتقد است: از نحوه، نوع و رنگ ترشحات زخم تا حدی می‌توان به نوع یا دلیل آن پی برد. این متخصص پوست ادامه می‌دهد: مثلا ترشح مایعی روشن و شفاف، معمولا موقع بهبود زخم دیده می‌شود، ترشح چرکی در زخم‌های عفونی‌شده رنگ زرد کرمی ‌دارد و ترشح خون‌آلود معمولا در زخم‌های بدخیم و در زمان بهبود زخم عمیق دیده می‌شود.البته گاهی برای تشخیص زخم، بررسی و آزمایش‌های تکمیلی مانند کشت از ترشحات زخم لازم است.

مراقبت دقیق و درمان زخم

دکتر طباطبایی تاکید می‌کند: در حالی که بررسی آزمایشگاهی برای یافتن علت زخم انجام می‌شود، بلافاصله باید زخم را با مواد ضدعفونی‌ آب‌ اکسیژنه، بتادین و... شست و بافت‌های مرده یا اجسام خارجی احتمالی را بویژه در زخم ناشی از تصادف‌ها خارج و سپس زخم را با مواد خشک‌کننده و آنتی‌بیوتیک‌های موضعی پانسمان کرد. البته این پانسمان هم هر روز باید تعویض شود. باید مراقب باشیم جریان خون در محل زخم وجود داشته‌ باشد. مثلا بیمار دچار زخم بستر را مدام باید جابه‌جا کرد تا مدت طولانی به محل زخم فشار نیاید و امکان ترمیم زخم فراهم شود.

فعالیت، ترک سیگار و کاهش وزن برای بهبود زخم

اگر بیماری بخواهد زخم‌هایش زودتر بهبود پیدا کند، لازم است به نکته‌هایی توجه داشته باشد. دکتر طباطبایی با بیان این نکته می‌افزاید: بیمار، نه‌تنها باید فعالیت جسمی متناسب با وضع بیماری و سنش داشته باشد، بلکه نباید سیگار بکشد، زیرا نیکوتین با انقباض عروق باعث کاهش جریان خون در محل زخم و کندشدن مراحل ترمیم زخم می‌شود. وی با اشاره به این‌که بیماران چاق با گرفتن رژیم متناسب با وضع بیماری و سنشان می‌توانند به بهبود زخم کمک ‌کنند، ادامه می‌دهد: کسانی که زخم ساق پا دارند هم می‌توانند با پوشیدن جوراب‌های ویژه و چسبان از تجمع خون در عروق پا جلوگیری کنند تا خون به جریان ‌افتد. این بیماران باید جوراب ویژه‌ای که ساق پا را کاملا می‌پوشاند، بپوشند و فقط موقع خواب آن را بیرون بیاورند و حتی بعد از بهبود زخم پا دست‌کم تا پنج سال باید طی روز این جوراب‌ها را بپوشند تا از احتمال عود زخم پا جلوگیری شود.

زخم پای دیابتی، مزمن و مرموز

دکتر طباطبایی، یکی از مهم‌ترین زخم‌های مزمن را زخم پای دیابتی می‌داند و توضیح می‌دهد: در اثر بالارفتن قند خون بتدریج عروق تغذیه‌کننده پوست تنگ می‌شود و با کاهش تغذیه پوست، به آسانی در اثر ضربه، روی پوست زخم ایجاد می‌شود که بهبود آن بسختی صورت می‌گیرد. البته تحقیقات انجام شده در سال 2013 نشان داده است که پاشیدن شکر پودر‌شده روی بافت مرده زخم‌های مزمن و عمیق، باعث سرعت بهبود آنها می‌شود.

اصلا چرا زخم ایجاد می‌شود؟

اما چرا زخم ایجاد می‌شود؟ دکتر طباطبایی در پاسخ می‌گوید: مهم‌ترین دلیل ایجاد زخم صدمه دیدن جریان گردش خون است، بویژه زخم‌های مزمن، جریان گردش خون کمی دارد. از علل دیگر زخم‌ها عفونت‌های باکتریایی، ویروسی، قارچی یا سرطان‌هاست. زخم وریدی هم به دلیل جریان ناکافی خون ایجاد می‌شود که در سالمندان شایع است. علاوه بر این، در بسیاری از بیماری‌های پوستی نیز زخم یکی از نشانه‌های بیماری است. بدیهی است در این صورت باید ضمن مراقبت کلی از زخم‌ها، بیماری اصلی درمان شود. فراموش نکنید در تمام زخم‌های مزمن، تجویز آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی یا تزریقی از مهم‌ترین درمان‌هاست، زیرا در زخم‌های مزمن، باکتری‌های فرصت‌طلب به ‌آسانی باعث عفونی‌شدن زخم‌ها می‌شود.

زهرا سادات صفوی سهی / جام‌جم