جنگ و دفاع در مدار زمین

نیم قرن پیش، در اواخر پاییز سال 1342 اتحاد جماهیر شوروی اولین نمونه از سلاحی موسوم به قاتل ماهواره (آنچه ما امروزه آن را سیستم ضدماهواره یا ASAT می‌نامیم) را به فضا پرتاب کرد.

این جنگ‌افزار با قابلیت مانورپذیری بالا برای آزمایش توانایی حتی در جهت نزدیک شدن به ماهواره‌های دشمن و منفجر ساختن آنها انجام شد. این پروژه از سوی شوروی پولیوت 1 نامگذاری شده بود.

این ماموریت به آغاز مسابقه‌ای به منظور توسعه و استقرار سلاح‌های تهاجمی در فضا به مدت دو دهه منجر شد و سرانجام در دهه 60 خورشیدی و پس از معرفی برنامه مشهور جنگ ستارگان توسط رونالد ریگان به اوج خود رسید. اگرچه مشکلات میان شرق و غرب خیلی زود و با فروکش کردن بحران هسته‌ای کاهش یافت، اما خطر مسلح‌سازی فضا با ظهور قدرت‌های جدید فضایی مانند چین بالا گرفت. با جهانی که هر روز بیشتر از دیروز به ارتباطات، ناوبری و دیگر نیازهای روزانه مبتنی بر ماهواره وابسته می‌شود افزایش احتمال وقوع جنگ در مدار زمین می‌تواند یک اثر دومینووار از اقدامات پرهزینه و اقدامات متقابل را راه اندازد. همچنان که تاریخچه تلاش‌های اتحاد جماهیر شوروی برای ساخت ماهواره‌کش بوضوح این موضوع را به تصویر می‌کشد.

خاستگاه طرح ماهواره کُش شوروی

زمانی که مهندسان شوروی سابق در حال طرح‌ریزی قاتلان ماهواره‌ها بودند اندک زمانی بود که عصر فضا به‌سختی و کندی شروع شده بود. پس از داستان مشهور سرنگون شدن یک فروند هواپیمای یو 2 جاسوسی ایالات متحده آمریکا از سوی سامانه پدافندی شوروی در سال 1340، نیکیتا خروشچف رهبر کرملین تصمیم گرفت همین رویه در برخورد با سیستم رهگیر ماهواره‌ای آمریکا ادامه یابد. ابتدا مهندسان شوروی همانند همتایان آمریکایی خود توجهشان را معطوف جنگنده‌های فضایی مسلح به موشک کردند. رهبران برجسته صنعت هوانوردی اتحاد جماهیر شوروی همچون ولادیمیر میخایلوویچ میاسویچ و بعدها ولادمیر نیکولایویچ چلومی پیشنهاد هواپیماهای فضایی مداری را ارائه دادند، اما ایده آنها برای آن دوران بیش از حد دور از ذهن و دسترس بود. در این فاصله اتحاد جماهیر شوروی روی یک فضاپیمای رباتیک کنترل از راه دور تمرکز کرد.

سرگئی کورولیوف پدر برنامه فضایی شوروی تحت فشار قرار گرفت تا از موشک بالستیک قاره‌پیمای R-7 برای حمل و ارسال یک رهگیر که می‌توانست در مسیر برخورد دقیق با هدف خود قرار گیرد، استفاده کند.

با این حال چلومی با طراحی یک فضاپیمای خودهدایت‌شونده ـ‌که می‌توانست تا نزدیکی ماهواره دشمن حرکت کرده، منفجر شده و با ترکش‌های انفجاری هدفش را از پای درآورد ـ موافق بود.

در سال 1960 کرملین طرح مفهومی چلومی را انتخاب کرد و آن را Istrebitel Sputnikov (ویرانگر ماهواره یا IS) نامید. سفینه بشکه‌ای شکلی که دارای 17 پیشرانه بود تا بتواند هرگونه مانور قابل تصوری را در مدار زمین انجام دهد.

این ویرانگر به وسیله شبکه پیچیده‌ای از ایستگاه‌های زمینی که در طول‌های جغرافیایی مختلفی در سراسر شوروی به منظور ردیابی ماهواره‌های دشمن و هدایت ویرانگر به سمت هدف گسترش یافته بودند پشتیبانی می‌شد. همچنین یک پست فرماندهی خیلی محرمانه برای هدایت این سیستم در حومه مسکو و شهر نوگینسک قرار داشت. علاوه بر اینها دو ایستگاه هدایت یکی در شهر سیبریه‌ای ایرکوتسک و دیگری در نزدیک دریاچه بالخاش قزاقستان قرار داشت.

تا سال 1962 و زمانی که تیتر روزنامه‌های اتحاد جماهیر شوروی موفقیت‌های بزرگ فضانوردان را به طور رسمی اعلام کرده و آن را تلاش‌های صلح‌آمیز در زمینه اکتشافات فضایی خواند، بیشترین تمرکز اقدامات فضایی شوروی روی سلاح ضدماهواره بود.

به گفته ولادیمیر پولیاچنکو، مهندس پیشرو در پروژه IS، چلومی رهبری جلسات روزانه مربوط به اوضاع پروژه را بر عهده داشت. در یازدهم فوریه 1963رهبران کرملین ازجمله نیکیتا خروشچف و لئونید برژنف در حومه مسکو و در مکانی به نام Fili یعنی جایی که چلومی و دیگر مهندسان روی اولین ماهواره‌کش کار می‌کردند، حاضر شدند.

پولیاچنکو کره زمینی بزرگ که با شبکه‌ای از مدارهای ماهواره‌ای چشمک زن پوشیده شده بود به خروشچف نشان داد. این شبکه به منظور به تصویر کشیدن چگونگی عملکرد رهگیرها طراحی شده بود. خروشچف از آنچه می‌دید ابراز خوشحالی کرد. پس از اولین پرتاب موفقیت‌آمیز در نوامبر 1963 تست‌های مخفی پروازی ماهواره کش شوروی تا انتهای دهه 60 ادامه یافت. دقیقا 45 سال پیش در اول نوامبر 1968 اتحاد جماهیر شوروی موفق شد در مدار زمین به صورت واقعی یک ماهواره هدف طراحی شده را رهگیری و سپس آن را نابود کند. اگرچه پنج سال پس از آن طول کشید تا سیستم ضدماهواره وارد سرویس آزمایشی شود و یک دهه پس از آن هم طول کشید تا این سیستم به صورت کامل عملیاتی شود.

در سال 1978 گزارش‌های منتشر شده در شوروی حاکی از آن بود که یک موشک بالستیک قاره‌پیما R-36 مجهز به ماهواره‌کش قادر است در مدت حداکثر یک ساعت و نیم از پناهگاه خود در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان خارج شده و سپس روی صفحه پرتاب به صورت عمودی قرار گرفته و پس از بارگذاری سوخت به سمت هدف خود حرکت کند.

در تابستان 1362 و اواسط دوران جنگ سرد که آن روزها رو به افزایش گذاشته بود یوری آندروپوف، رهبر شوروی به طور ناگهانی و با یک ژست ظاهرا خیرخواهانه خاتمه برنامه سیستم ضدماهواره را اعلام کرد،‌ اما در پشت صحنه مهندسان همچنان به کار خود و بهبود سیستم ضدماهواره و حتی پروژه‌هایی به مراتب ترسناک‌تر و بزرگ‌تر نظیر احداث ایستگاه‌های جنگ در مدار زمین و سلاح‌های لیزری ادامه می‌دادند. سیستم ضدماهواره به‌روز شده با نام اختصاری IS-MU قادر به تعقیب ماهواره‌های دشمن حتی در صورت انجام مانورهای مخصوص جهت فرار بود. تنها ده سال بعد و پس از فروکش کردن جنگ سرد دولت بی‌پول به رهبری بوریس یلتسین این پروژه را متوقف کرد. در همین زمان چاپ اولین عکس از سیستم ضدماهواره در برخی نشریات به صورت رسمی از این پروژه محرمانه پرده برداشت.

نسل جدید سلاح‌های ضدماهواره روسیه

پس از یک دهه وقفه در برنامه ضدماهواره روسیه، نشانه‌هایی از حیات دوباره این برنامه در سال 1379 زنده شد، همچنان که ایالات متحده و چین بوضوح حتی به صورت غیررسمی توانایی خود را برای حمله و از بین بردن ماهواره‌ها در فضا نشان داده‌اند. مدتی پس از کلنجار رفتن با ایده احداث ایستگاه‌های گران‌قیمت و آسیب‌پذیر در فضا، ارتش روسیه به سمت موشک‌های بالستیک تغییر یافته روآورد که بخوبی در سیلوهای مخصوص محافظت می‌شدند و به ماهواره‌هایی با مانورپذیری بالا که قابلیت فرستادن موشک به مسیر برخورد با ماهواره‌های دشمن در مدت زمان یک دقیقه را داشت مجهز می‌شدند.

در بهار 1388 ولادیمیر پوپوکین، معاون وزیر دفاع روسیه به روزنامه‌نگاران گفت روسیه ضمن حفظ دارایی‌های عمومی روی پروژه‌های Naryad-VN و Naryad-VR سرمایه‌گذاری می‌کند. او گفت ما نمی‌توانیم دست روی دست بگذاریم و تماشا کنیم رقبایمان چنین کارهایی را انجام دهند. ما فقط می‌توانیم بگوییم روسیه کارهای مشابهی انجام داده است. البته پوپوکین از ذکر جزئیات Naryad-V خودداری کرد، اما تعدادی از منابع روسی برخی از زوایای طراحی این وسیله را افشا کرده‌اند.

Naryad-V که ظاهری نظامی دارد شامل یک یدک‌کش فضایی مداری است که نسخه غیرنظامی آن امروز با نام Briz-K شناخته می‌شود. موتور این فضاپیما در طول یک ماموریت 75 بار می‌تواند روشن و خاموش شود. سر جنگی موشک‌های متعدد روی این راکت در کمپانی KB Geofizika مسکو ساخته شده و سرانجام پس از رهگیری روی هدف قفل شده و مینی کامپیوتر خود موشک، کنترل پرواز تا هدف را به عهده می‌گیرد.

Naryad-V با یک بوستر راکت سبک وزن از سکو پرتاب می‌شود. این راکت در روزهای پایانی حیات اتحاد جماهیر شوروی دو پرواز آزمایشی را پشت‌سر گذاشت و در نهایت پرواز سوم آن در سال 1373 و قبل از شلیک موشک در بایکونور و در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منحل شد.

هشت سال بعد هنگامی که پوتین رئیس‌جمهور فعلی از مرکز فضایی خرونیچف مسکو جایی که Naryad-V و راکت آن ساخته شده بازدید کرد، رئیس مرکز به او اطمینان داد که سیستم ضدماهواره آمادگی احیای مجدد را دارد.

چهار سال پیش اولگ اوستاپنکف، فرمانده نیروی هوافضای روسیه به خبرگزاری رسمی ایتارتاس گفت روسیه قادر است به هر گونه تهدید فضایی پاسخ دهد. او گفت سیاست ما پرهیز از هر گونه جنگ‌افروزی در فضاست، اما ما افراد نظامی هستیم و باید برای هر شرایطی آمادگی داشته باشیم. فعالیت ما در این زمینه به عملکرد دیگر کشورهای رقیب بستگی دارد. اکنون پس از نیم قرن بازی وحشتناک در زمینه یکی از بحث‌برانگیزترین تحولات فضا،جهان هنوز هم با احتمال زیاد برخورد و انفجار ماهواره‌ها با یکدیگر مواجه است.

popularmechanics / مترجم: آتنا حسن‌آبادی