وجود مواد مخدر در داروهای گیاهی ترک اعتیاد

رئیس گروه مطالعات اعتیاد سازمان پزشکی قانونی در جمع خبرنگاران هشدار داد که در داروهای ترک اعتیاد موجود در عطاری‌ها، وجود مرفین و ترامادول اثبات شده است.

به گفته محمدرضا قدیرزاده، تولید داروهای ترک اعتیاد گیاهی که در عطاری‌ها توزیع می‌شود، هیچ استانداردی ندارد و معلوم نیست به چه میزان از مواد مختلف با هم مخلوط شده‌اند و بیشتر در کارگاه‌های زیرزمینی حاشیه تهران تولید می‌شوند.

در حالی که بسیاری از معتادان در حال ترک و خانواده‌هایشان گمان می‌کنند که داروهای ترک اعتیاد گیاهی بی‌ضرر است، اما قدیرزاده تاکید می‌کند که این داروها روزهای اول اثر خوبی روی فرد معتاد که در حال ترک است می‌گذارد ولی بعد از مدتی مجبور می‌شود روزی سه تا چهار قرص مصرف کند به عنوان نمونه قرصی برای ترک اعتیاد معروف به دماتی هندی در عطاری‌ها توزیع می‌شود که وقتی آزمایش‌هایی را روی مصرف‌کننده انجام دادیم، بلافاصله ترامادول و مرفین در آزمایش این افراد مثبت شد، یعنی در حالی که فرد مصرف‌کننده برای رهایی از اعتیاد به مواد مخدر، این قرص‌های به ظاهر گیاهی را مصرف می‌کند، اما پس از مدتی دوباره به تهیه همین قرص‌ها اعتیاد پیدا می‌کند و از چاله به چاه می‌افتد.

حتی این مقام مسئول، پا را فراتر گذاشته و عنوان می‌کند که برخی عطاری‌ها، علاوه بر فروش داروهای به ظاهر گیاهی ترک اعتیاد، متادون هم می‌فروشند و وقتی از بیمار می‌پرسیم مواد را از کجا تهیه کردی، نشانی عطاری را به ما می‌دهند.

این در حالی است که هیچ داروخانه‌ای اجازه ندارد که مواد تخدیری مثل ترامادول و متادون را بدون نسخه پزشک بفروشد و حتی با وجود نسخه هم داروخانه‌ها موظفند که برای هر نسخه، فقط یک بار این مواد تسکینی را به بیمار بفروشند، ولی حالا وضع به شکلی درآمده است که عطاری‌‌ها در نبود نظارت‌های دقیق، هم داروهای گیاهی حاوی مواد مخدر می‌فروشند و هم رسما خود مواد مخدر را به دست مشتری می‌رسانند.

داروهای شیمیایی با شمایل داروهای گیاهی

‌اکنون حدود 6000 تا 7000 عطاری در سراسر کشور داریم که بیش از یک سوم از آنها هیچ گونه مجوزی از سازمان‌های مسئول ندارند و در این شرایط خیلی عجیب نیست که عطاری‌های غیرمجاز در چهاردیواری مغازه‌شان، هر داروی گیاهی را که متقاضی‌اش بیشتر باشد، به فروش برسانند.

محمود خدادوست، معاون طب سنتی وزارت بهداشت در گفت‌و‌گو با جام‌جم ضمن تائید فروش داروهای ترک اعتیاد غیر استاندارد در عطاری‌ها خاطرنشان می‌کند: بتازگی وزارت بهداشت داروهای گیاهی ترک اعتیاد موجود در بازار را آنالیز کرد و نمونه‌های مختلفی را آزمایش کردیم؛ ولی متاسفانه متوجه شدیم که بسیاری از این داروها، به هیچ وجه داروهای گیاهی نیستند.

خدادوست توضیح می‌دهد: در تحقیق اخیر وزارت بهداشت متوجه شدیم که بیشتر داروهای گیاهی ترک اعتیاد موجود در بازار، داروهای شیمیایی است که در ظاهر به اسم داروی گیاهی به فروش می‌رسد و در وهله دوم متوجه شدیم که در این داروهای به ظاهر گیاهی ترک اعتیاد، مقادیر زیادی مواد مخدر و مسکن ترکیب شده است.

از سوی دیگر، بر اساس قانون، عطاری‌‌ها مجاز نیستند که هیچ گونه دارویی اعم از داروی گیاهی یا غیرگیاهی برای بیمار تجویز کنند، اما به گفته خدادوست وقتی برخی عطاری‌‌ها حتی از صنف خودشان هم مجوز نگرفته‌اند، نمی‌توان توقع داشت که تخلف نکنند و به مراجع نظارتی پاسخگو باشند.

ترامادول، قاتل جدید متقاضیان ترک اعتیاد

این راهکار که مواد مخدر سبک رفته رفته جایگزین مصرف مواد مخدر سنگین شود تا وقتی که به طور کامل مصرف مواد مخدر در فرد مصرف‌کننده متوقف شود، به عنوان یکی از راهکارهای مهم ترک اعتیاد مطرح می‌شود، اما مشکل اینجاست که این راهکار باید حتما تحت نظارت و کنترل پزشک باشد، زیرا در غیر این‌صورت می‌تواند به بدتر شدن روند اعتیاد و حتی مرگ فرد مصرف‌کننده منجر شود.

وجود داروهای ترک اعتیاد ترکیب شده با ترامادول و متادون هم در زمره این درمان‌ها قرار می‌گیرد، ولی وقتی عطاری غیرمجاز، ترامادول و متادون را بدون هیچ نسخه‌ای به دست مشتری می‌رساند، در این صورت بدیهی است که دیگر کنترلی بر روند این‌گونه درمان‌ها از سوی پزشک وجود ندارد.

رئیس بخش سم‌شناسی پزشکی قانونی تهران روز گذشته در گفت‌وگو با فارس یادآور شد که در مطالعه‌ای که طی چهار، پنج سال اخیر انجام شده، مرگ‌های ناشی از مصرف ترامادول 40 برابر بیشتر شده است، چون مصرف داروهای مخدر مانند متادون و ترامادول افزایش چشمگیری داشته است.

مریم اخگری با صراحت عنوان کرد که در طی سال‌های اخیر در سازمان پزشکی قانونی با مرگ‌ هایی مواجه شدیم که به دلیل مصرف داروهای ترک اعتیاد بوده و در آنالیز نمونه‌های اخذ شده از اجساد مشخص شد که مرگ‌ها بر اثر مصرف موادی مانند ترامادول یا داروهای ترک اعتیاد به ظاهر گیاهی حاوی این مواد بوده است.

40 برابر شدن مرگ‌های ناشی از مصرف ترامادول در حالی اتفاق می‌افتد که همچنان مصرف این‌گونه داروهای گیاهی ترک اعتیاد در جامعه، به عنوان درمان بی‌خطر در افکار عمومی جا افتاده است؛ در حالی که عوارض این داروهای گیاهی غیراستاندارد، دست کمی از تبعات داروهای شیمیایی ندارد.

چه کسی باید نظارت کند؟

بحث نظارت بر فعالیت عطاری‌‌ها شبیه توپ فوتبالی شده است که هر سازمانی مسئولیت آن را به زمین دیگری پرتاب‌‌می‌کند.

از یک سو، عطاری‌‌ها از صنف خودشان مجوز فعالیت می‌گیرند که اتحادیه صنف عطاران هم به نوعی زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت است؛ ولی بحث نظارت بر سلامت دارو و مواد غذایی کشور در حیطه وظایف وزارت بهداشت است.

همچنین روز گذشته، رئیس اداره درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز خواستار اعلام جرم وزارت بهداشت به عنوان متولی نظام سلامت کشور از عطاری‌های غیرمجاز و متخلف شد و از این وزارتخانه خواست که نسبت به عطاری‌‌های غیرقانونی، موضع قانونی بگیرد.

معاون طب سنتی وزارت بهداشت در پاسخ به این‌که چرا وزارت بهداشت نسبت به این عطاری‌‌های متخلف برخورد قاطع ندارد، عنوان می‌کند: وزارت بهداشت بارها نسبت به فعالیت این عطاری‌‌ها شکایت کرده است و همین برخوردهایی هم که با عطاری‌‌های غیرقانونی می‌شود، بازخورد شکایت این وزارتخانه است؛ ولی واقعیت این است که اعلام جرم، صرفا مشکل را حل نمی‌کند و بحث نظارت بر این عطاری‌‌ها یک کار بین‌بخشی است که باید وزارت صنعت و مراجع قضایی با وزارت بهداشت هماهنگ باشند.

در حالی که این مقام مسئول وزارت بهداشت، از تشکیل کارگروه‌ها و جلسات مشترک با وزارت صنعت برای مقابله با عطاری‌‌های متخلف سخن می‌گوید، اما تاکنون نتیجه این کارگروه‌ها نتوانسته است عطاری را از فروش داروهای گیاهی آمیخته با مواد مخدر بازدارد و همچنان بازار فروش داروهای ترک اعتیاد تقلبی در بازار داغ است.

به همین دلیل به نظر می رسد که برای مقابله با عرضه این داروها، علاوه بر این‌که باید هماهنگی بیشتری بین نهادهای مسئول وجود داشته باشد، باید محدودیت تبلیغ این داروهای غیراستاندارد در رسانه‌های مختلف و فرهنگ سازی و اطلاع‌رسانی درباره تاثیرات منفی این داروهای گیاهی ترک اعتیاد در دستور کار قرار بگیرد تا با کاهش تقاضا از سوی مردم، مسیر برخورد با عطاری‌‌های قانون‌شکن هموارتر شود.

امین جلالوند -‌ گروه جامعه