مصرف خودسرانه آرامبخش‌ها؛ ممنوع

وقتی شیوع این بیماری‌ها زیاد می‌شود، تلاش برای یافتن سهل‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش‌های درمانی این اختلالات نیز قوت می‌گیرد؛ روش‌هایی چون استفاده خودسرانه از قرص‌های آرامش اعصاب یا خواب‌آورهای شناخته‌شده‌ای که دوستان و آشنایان از آن نتیجه گرفته‌اند، چرا که دسترسی به این داروها از انتظار برای گرفتن وقت ویزیت از روانپزشکان و گرفتن مشاوره‌های روانپزشکی ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است. داستان مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان بسیار پر‌حاشیه‌تر و دردسرسازتر از داروهای معمولی چون مسکن‌ها و آنتی‌بیوتیک‌هاست، چراکه مصرف غیراصولی یا اعتیاد به مصرف این نوع داروها در بسیاری موارد به اختلالات روانپزشکی ختم می‌شود. در واقع خودسرانه مصرف‌کردن داروهای اعصاب و روان، تداوم مصرف دارو و در نتیجه وابسته‌شدن را نیز به دنبال دارد.

دکتر امیرحسین جلالی، روانپزشک به عارضه دیگر مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان اشاره می‌کند که مقاومت در برابر داروست. یعنی فرد با همان میزان قبلی دارو به نتیجه رضایتبخش نمی‌رسد در نتیجه باید به میزان زیادتری دارو را مصرف کند و همچنین در صورت مصرف‌نکردن، دچار نشانه‌هایی می‌شود که برای برطرف کردن آنها باید دارو را دوباره مصرف کند. بنابر نظر متخصصان روانپزشکی، شایع‌ترین نوع وابستگی به داروها و مواد اعتیادآور در ایران، وابستگی به داروهای آرامبخش و خواب‌آور است که بخشی از آن بر اثر مصرف ناآگاهانه و خودسرانه این داروها رخ می‌دهد.

مصرف داروی اعصاب، فقط با تجویز پزشک

یک قاعده کلی وجود دارد که دارو باید با تجویز پزشک مصرف شود. البته در تمام دنیا داروهایی وجود دارد که شهروندان می‌توانند حتی بدون داشتن نسخه به تهیه و مصرف آنها اقدام کنند؛ داروهایی مانند مسکن‌های غیرمخدر، ویتامین‌ها و مکمل‌های دارویی و غذایی.

اما دکتر جلالی در گفت‌وگو با جام‌جم در مورد اصول صحیح مصرف همین داروها نیز می‌گوید: چنین داروهایی فقط باید در موارد مجاز مصرف شود. مثلا اگر شخصی طبق تشخیص پزشکی متبحر به سردرد تنشی دچار است می‌تواند از داروهای مسکن استفاده کند، اما کسی که بتازگی دچار سردرد شده یا الگوی دردهای او عوض‌شده یا به دردهای او نشانه‌های تازه‌ای مانند تهوع یا دوبینی افزوده شده، نباید خودسرانه دارو مصرف کند و حتما باید توسط پزشک متخصص معاینه شود. به گفته وی، در مورد داروهای روانپزشکی، بدون هر گونه استثنایی یک قاعده مشخص وجود دارد ؛ داروی روانپزشکی باید با نظر پزشک تجویز شود و هرگونه مصرف خارج از این چارچوب، مصرف خودسرانه قلمداد می‌شود.

ناآگاهی یا وابستگی؟

شاید یکی از پرسش‌هایی که کمتر به آن پاسخ داده شده است، این باشد که آیا مصرف غیراصولی داروهای اعصاب، نوعی اختلال روانپزشکی تلقی می‌شود؟

دکنر جلالی در پاسخ می‌گوید: اعتیاد، مصرف غیراصولی، سوءمصرف یا مصرف خودسرانه دارو پدیده‌های متفاوتی است. در مصرف خودسرانه معمولا به علت ناآگاهی یا باورهای نادرست، فرد دست به درمان خود می‌زند، اما در مواردی نشانه یا مجموعه نشانه‌هایی از اختلال روانپزشکی پیش از شروع مصرف دارو وجود دارد. مثلا وقتی فرد دچار بی‌خوابی است، مصرف خودسرانه می‌تواند به وابستگی و اعتیاد بینجامد، اما نباید از خاطر برد در پدیده وابستگی معمولا اشخاص نه برای سود بردن از منافع دارویی که برای کسب لذت، شروع به مصرف دارو می‌کنند.

ریشه درد را پیدا کنید

مساله‌ای که در مورد بیماری‌های اعصاب و روان وجود دارد این است که درمان یک عارضه یا بیماری روحی ممکن است ریشه در بیماری دیگری داشته باشد، در نتیجه مصرف خودسرانه داروهای اعصاب به درمان موثر منجر نمی‌شود.

دکتر جلالی با تاکید بر این‌که در موارد زیادی ناآگاهی و باورهای نادرست در مورد دلیل ایجاد بیماری‌ها به مصرف غیراصولی داروها منجر می‌شود، می‌گوید: به عنوان نمونه بی‌خوابی نشانه‌ای از یک اختلال روانپزشکی است و به‌تنهایی نشانه یک بیماری نیست. در نتیجه درمان آن در گرو درمان مناسب اختلال اصلی بستگی دارد که عموما افسردگی است. تصور اشتباه از ریشه بی‌خوابی منجر به مصرف خودسرانه داروهای خواب‌آور می‌شود. علت دیگر مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان، سودمندی از برخی آثار داروها بدون توجه به کاربرد منطقی دارو یا عوارض جانبی آن است. نمونه آن، اتفاقی است که در سال‌های اخیر، در میان دانشجویان کشور ما بروز کرده که دامنه آن در حال گسترش به دانش‌آموزان دبیرستانی و حتی مقاطع پایین‌تر است؛ پدیده‌ای با عنوان سوءمصرف داروی محرک ریتالین برای کاهش خواب در ایام امتحانات.

وسواس نسبت به تاثیر داروها

اما چرا برخی افراد نسبت به تاثیر دارویی که برایشان تجویز می‌شود، مدام شک می‌کنند؟

به گفته دکتر جلالی، این موضوع ممکن است در مورد افراد مختلف، بسته به شخصیت و تجارب شخصی آنان از درمان و بیماری، دلایل متنوعی داشته باشد. در نتیجه نمی‌توان به کسانی که دچار این اختلال وسواس‌گونه هستند، توصیه یکسانی داشت. در این موارد باید پزشک معالج با ارزیابی دقیق مشکل را بیابد و برای آن چاره‌جویی کند، اما معمولا آموزش و تغییر باورهای نادرست می‌تواند موثر باشد.

پونه شیرازی / گروه سلامت