انزوای سیاسی ترکیه

ایده «مشکل صفر» که ترکیه در روابط با همسایگان اتخاذ کرده بود زمینه‌ای را فراهم می‌آورد تا این کشور پس از نیم قرن دوری از مسائل خاورمیانه دوباره نقشی تعیین‌کننده در منطقه بازی کند و این راهبرد تحسین همگان چه در داخل و چه در خارج را برانگیخته بود.

ترکیه در همین راستا روابط تجاری و اقتصادی خود را با دولت‌های عربی و ایران گسترش داد، محدودیت‌های ویزا را با کشورهای همسایه لغو کرد، در تعدادی از دشوارترین مناقشات منطقه‌ای نقش میانجی را به‌عهده گرفت و باعث از سرگیری گفت‌وگوهای صلح میان اسرائیل و سوریه، فتح و حماس و پاکستان و افغانستان شد،

اما هنوز چند سالی از زوال بهار عربی و پیامدهای آن نمی‌گذرد که این فرمول ناپایدار که زمانی بسیار معقول به‌نظر می‌رسید، خاصیت خود را از دست داده است.

رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه اکنون در حال کشمکش با رژیم نظامی مصر است. از سوی دیگر او با داد و قال پادشاهی‌های خلیج‌فارس برای توقف حمایت از محمد مرسی مواجه است.

همچنین ترکیه با اسرائیل درمورد دست داشتن تل‌آویو در کودتایی که مرسی را از قدرت خلع کرد، وارد یک جنگ لفظی شده و درواقع تمام پل‌های پشت سرش را خراب کرده است.

در یک دوره کوتاه‌مدت مصر محور اصلی سیاست خارجی ترکیه در جهان عرب بود. هنگامی که اردوغان در سپتامبر 2011 پس از انقلاب و سقوط مبارک از قاهره بازدید کرد، از وی به عنوان یک قهرمان و اولین رهبر جهانی که مبارک را به استعفا فراخوانده بود و نیز یک‌میانجی‌گر قدرتمند منطقه‌ای استقبال شد، اما اکنون همه چیز تغییر کرده است.

ترکیه و مصر سفرایشان را از کشورهای یکدیگر فراخواندند و اردوغان از همان آغاز درگیری‌ها بشدت از دولت جدید قاهره انتقاد کرد.

وی بتازگی در اظهاراتی عنوان کرد: «هیچ فرقی میان بشار اسد و ژنرال السیسی وجود ندارد و دولت کنونی مصر یک دولت تروریستی است.»

اردوغان سپس پای اسرائیل را به این مناقشه کشاند و اعلام کرد اسرائیل در پشت کودتای مصر قرار دارد. در مقابل نیز یکی از سخنگویان دولت مصر برای عقب نماندن از قافله وی را جاسوس غرب نامید.

واقعیت این است که شکست سیاست «مشکل صفر» ترکیه از همان ابتدا هم بدیهی و فقط مساله زمان مطرح بود.

راهبرد «مشکل صفر» که به معنای عدم دخالت در امور داخلی دیگران و حتی داشتن روابط صمیمانه با دیکتاتورهاست، فقط تا زمانی عملی بود که منطقه در وضعیت پایدار قرار داشته باشد، اما آنکارا با انفجار منطقه و شروع بهار عربی مجبور شد سیاست عدم مداخله خود را کنار بگذارد.

ترک‌ها در سوریه کاملا با رژیم اسد قطع ارتباط کرده و خود را در مناقشه‌ای که هیچ نشانه‌ای بر پایان آن متصور نیست درگیر کردند.

در مورد مصرنیز به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور عربی به یک روند پرتنش فروغلتیدند. میزان فاصله‌ گیری ترکیه از راهبرد محتاطانه خود یعنی «مشکل صفر» و کنار گذاشتن آن در منطقه بسیار عجیب و غافلگیرکننده است.

یکی از اصول سیاست مشکل صفر عدم حمایت از هرکدام از طرفین دعوا در مناقشات منطقه‌ای بود ـ که البته بیشتر به توهم شباهت داشت تا به واقعیت ـ زیرا زمانی که بحث مناقشه اسرائیل و فلسطین پیش می‌آمد، ترکیه بندرت فرصت بالا بردن اعتبار منطقه‌ای و اسلامی‌اش را که با توهین به اسرائیل به دست می‌آید، از دست می‌داد، اما با زوال بهار عربی اکنون به نظر می‌رسد موتور این سیاست نیز به پت‌پت افتاده باشد.

ترکیه اکنون در مصر بیشتر به‌عنوان یک بازیگر متعصب و طرفدار جناحی خاص دیده می‌شود تا کشوری بی‌طرف که در پی حل مشکلات باشد. آنکارا در عراق دولت نوری المالکی نخست وزیر را با اتهام راه‌اندازی منازعه قومی به چالش طلبید و در خفا از گفت‌وگوهای تجاری و قراردادهای نفتی با دولت کردستان عراق که در شمال کشور حاکم است پشتیبانی کرد.

در سوریه با کمک همه‌جانبه به شورشیان ضد بشار اسد چشم‌ها را روی قساوت و بی‌رحمی‌های گروه‌های شورشی بست و به آنها اجازه داد با استفاده از خاک ترکیه آزادانه دست به عملیات بزنند و حالا از آمریکا به دلیل نامیدن گروه النصره بعنوان یک گروه تروریستی انتقاد می‌کند.

سیاست خارجی اردوغان در دیگر جاهای جهان نیز با چالش‌های جدیدی روبه‌روست. تصویر ترکیه در غرب با سرکوب معترضان پارک قزی استانبول در تابستان امسال خدشه‌دار شد.

تصمیم اردوغان در سرکوب مردم با پلیس ضد شورش، گاز اشک‌آور و ماشین آب پاش روابط ترکیه با اتحادیه اروپا را تضعیف کرده است حتی بروکسل در اواخر ژوئن و در خلال سرکوب‌ها تصمیم گرفت گفت‌وگوهای جدید بر سر عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را تا اکتبر به تعویق بیندازد. در آمریکا نیز مطبوعات این کشور اردوغان را به شدیدترین شیوه مورد انتقاد قرار می‌دهند.

در حال حاضر ترکیه هیچ اقدامی برای خنثی‌کردن آثار منفی سیاست هایش انجام نداده است و در عوض مقامات رسمی این کشور غرب را متهم به هماهنگی و سازماندهی اعتراضات کرده‌اند و در جدیدترین اظهارات نیز مشاور ارشد تازه منصوب اردوغان اتحادیه اروپا را بازنده‌ای در حال سقوط توصیف کرد.

ترکیه اکنون درخطر بازگشت به اواسط دهه 90 میلادی است، دورانی که تنش‌های این کشور با اروپا و کشورهای عربی به اوج خود رسیده بود.

زمانی که تئوری‌های توطئه و مشاجرات سیاسی فضا را مسموم می‌کرد و ترک‌ها متقاعد شده بودند کشوری تحت محاصره هستند.

اکنون به‌نظر می‌رسد رجب طیب اردوغان کشورش را از راهبرد مشکل صفر به مشکلات و گرفتاری‌های جهانی بی‌پایان سوق داده است.

منبع: فارین پالیسی
مترجم: ایرج جودت