پول با «مهارت» به‌دست می‌آید

کورش پرند البته ریشه عطش کسب مدرک دانشگاهی را ولو این که فارغ‌التحصیلان آن بیکار باشند در چند نارسایی می‌داند که اگر برطرف شود دل مردم هم با فنی و حرفه‌ای نرم‌تر می‌شود.

با این حال او می‌داند این شوق در دل مردم ایجاد نمی‌شود مگر آن زمان که مدرک فنی و حرفه‌ای بیشتر از امروز ارزش پیدا کند، مربیان آن بدون دغدغه معیشت فقط بر آموزش تمرکز کنند و البته آموزشگاه‌های آزاد برای بقا به هر ریسمانی چنگ نزنند.

سیاست دولت و البته سازمان متبوع شما ترویج آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و سوق دادن مردم به سمت مهارت‌آموزی است. اگر بخواهید منصفانه قضاوت کنید آیا سازمان را در رسیدن به این هدف موفق می‌دانید؟

ما در چند سال اخیر سند راهبردی مهارت و فناوری را طراحی کرده‌ایم. در این سند، هشت راهبرد، 27 سیاست و 250 برنامه طراحی شده که یکی از برنامه‌های آن ترویج فرهنگ کار و مهارت‌آموزی است. در این سال‌ها با توجه به فرهنگسازی‌های انجام شده، کارهای خوبی صورت گرفته. چند مثال می‌زنم و آن وقت خودتان قضاوت کنید که آیا ما موفق بوده‌ایم یا خیر. سال گذشته کارگاه تخصصی را برای روحانیون برگزار کردیم که با حوزه رفاه، کار، تعاون و مهارت‌آموزی آشنا شوند و در ماه رمضان در مساجد و مراسم و در نماز جمعه درباره فرهنگ مهارت آموزی صحبت کنند. این طرح نتایج خوبی داشت و بیش از 200 روحانی و 100 مشاور هدایت شغلی در سازمان آموزش دیدند و در سراسر کشور پخش شدند و 100 هزار نفر را تعلیم دادند. محصول این طرح نیز پنج کتاب بود که در پنج محور رفاه اجتماعی، کار، تعاون، کارآفرینی و مهارت‌آموزی نوشته شده به‌طوری که همه آیات، احادیث و روایاتی که در این حوزه وجود دارد در این کتاب‌ها جمع شده است تا چنانچه یک روحانی قصد فعالیت در حوزه فرهنگسازی داشت از محتویات این کتاب‌ها استفاده کند.

یعنی می‌گویید مردم ما حتی برای راغب شدن به شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و مهارت‌آموزی نیاز به آیات و روایات دارند؟

بله. مثلا این که در روایات آمده پیامبر دست یک کارگر را می‌بوسد نشانه ارزش کار و کارگر در جامعه است. پس وقتی این موضوع را به مردم می‌گوییم آنها برای کار و کسب مهارت توجیه می‌شوند و تولید را بر مصرف‌گرایی ترجیح می‌دهند.

یکی دیگر از کارهایی که برای ترویج فرهنگ مهارت‌آموزی انجام داده‌ایم برگزاری همایش‌هاست. در همایش ملی مهارت‌آموزی و اشتغال که مورد استقبال کشورهای خارجی هم قرار گرفت ما توانایی‌های ایران در بخش مهارت‌آموزی را نشان دادیم.

پس به اعتقاد شما سازمان در بحث دیپلماسی مهارتی نیز موفق بوده است؟

بله ما در این حوزه تلاش زیادی کرده‌ایم و اکنون ارتباط خوبی با کشورهای خارجی بویژه هم منطقه‌ای‌ها داریم و در حوزه تربیت مربی موفقیت‌های زیادی داشته‌ایم. تاکید دیپلماسی مهارتی بر این است که بتوانیم با استفاده از انواع مهارت‌ها رابطه خوبی با کشورهای دیگر برقرار کنیم.

این نکته را بگویم در کشوری که در آن مدرک حرف اول را می‌زند و تجربه و داشتن مهارت اولویت اول نیست انتظار نداشته باشید ترویج فرهنگ کار و مهارت آموزی بسرعت انجام شود. ما مفهومی را مصوب هیات وزیران کردیم که اگر اجرایی شود قول می‌دهم فرهنگ مهارت‌آموزی و کار در جامعه جا می‌افتد و جایگزین فرهنگ مدرک‌گرایی می‌شود یعنی بحث صلاحیت حرفه‌ای.

در صلاحیت حرفه‌ای شخصی می‌تواند شغلی را احراز کند که هم تجربه، هم گواهینامه و هم اخلاق حرفه‌ای داشته باشد و نیز در برخی رشته‌ها آمادگی جسمانی.

به شما اطمینان می‌دهم اگر اکنون بیشتر مردم رغبتی به رشته‌های فنی و حرفه‌ای ندارند یکی از دلایلش این است که داشتن مدرک فنی و حرفه‌ای تمایزی میان افراد ایجاد نمی‌کند یعنی حتی با داشتن این مدرک نیز افراد از خدمات و موقعیت‌های ویژه بهره‌مند نمی‌شوند در حالی که اگر افراد ببینند داشتن مدرک فنی و حرفه‌ای برای آنها یک امتیاز است و زندگی آنها را تغییر می‌دهد بی‌شک به این سمت حرکت می‌کنند. با من موافق هستید؟

قبل از حرف زدن دراین باره باید مسیر نظام آموزشی کشور را بررسی کنیم. ما قبل از انقلاب 175 هزار دانشجو داشتیم، اما امروز این رقم به بیش از 4.5 میلیون نفر رسیده است. اینجا اتفاقی افتاده که افراد به سمت فنی و حرفه‌ای نرفتند و این اتفاق آن است که هرم دانشجویی ما دچار مشکل اساسی شده است.

مثال می‌زنم؛ الان در سطح کارشناسی 65 درصد دانشجویان ما کارشناسی می‌خوانند و کمتر از 25 درصد آنها در سطح کاردانی هستند یعنی به ازای هر سه کارشناس یک تکنیسین داریم در حالی که در کشورهای صنعتی به‌طور متوسط به ازای هر پنج تکنیسین یک کارشناس وجود دارد. این یکی از موضوعاتی است که باعث مدرک گرایی شده و نکته دوم این که بیش از 70 درصد دانشجویان کشور در شاخه نظری آموزش می‌بینند و کمتر از 30 درصد در شاخه‌های مهارتی.

آمار دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد حدود 75 درصد آموزش‌های نظری ما در 25 رشته متمرکز شده که در نهایت باعث ایجاد فرهنگ مدرک گرایی در کشور شده است.

حالا از شما یک سوال دارم، اگر قرار باشد یکی از اعضای خانواده شما در دوره متوسطه انتخاب رشته کند، اولویت اول شما کجاست؟

اگر منظورتان شخص بنده است من به لزوم مهارت‌آموزی اعتقاد دارم، اما اگر در مورد جو حاکم بر جامعه صحبت می‌کنیم باید بگویم گرایش‌ها به سمت رشته‌های نظری است.

بله من هم در مورد کل جامعه صحبت می‌کنم یعنی بیشتر افراد فکر می‌کنند اگر با استعداد هستند و نمره‌های خوبی می‌گیرند پس حتما باید در رشته ریاضی یا تجربی درس بخوانند و مشکل ما هم دقیقا از همین است.

البته این گرایش هم بی‌علت نیست، چون مردم فکر می‌کنند اگر فرزندشان دکتر یا مهندس شود، عاقبت بهتری خواهد داشت.

با این موضوع موافقم، اما اگر کسی مهارت داشته باشد، می‌تواند پول خوبی به‌دست بیاورد و نمونه‌های این افراد در جامعه ما زیادند.

فقط موضوع کسب درآمد نیست، داشتن جایگاه و وجهه اجتماعی هم مهم است برای همین است که معتقدم فنی و حرفه‌ای باید بتواند به افراد شخصیت اجتماعی هم بدهد. قبول دارید در این بخش ضعیف عمل کرده‌ایم؟

من همه مشکلات را به شما گفتم و تا مسیر غلط فعلی اصلاح نشود و فرهنگ تغییر نکند وضع به همین شکل خواهد بود. اما ما یک کار خوب انجام داده‌ایم، یعنی مدارک فنی و حرفه‌ای را به سمت بین‌المللی شدن سوق داده‌ایم.

الان اگر کسی در برخی رشته‌های فنی و حرفه‌ای مدرک داشته باشد اگر بخواهد در کشورهای دیگر مشغول کار شود این کشورها مدرک او را قبول خواهند کرد از جمله هند (در رشته کامپیوتر) و اتحادیه اروپا، آمریکا و کانادا.

البته شما به این نکته توجه کنید که فقط سازمان فنی و حرفه‌ای متولی آموزش‌های مهارتی در کشور نیست بلکه دانشگاه فنی و حرفه‌ای، علمی و کاربردی، کاردانش و هنرستان‌ها نیز متولی هستند بویژه آموزش و پرورش که هنگام انتخاب رشته دانش‌آموزان می‌تواند آنها را به سمت رشته‌های مهارتی سوق دهد.

شما از تلاش سازمان برای برقراری رابطه حسنه با برخی کشورها و ایجاد فضای کار برای مهارت‌آموختگان صحبت کردید. رابطه شما با سازمان بین‌المللی کار یا آموزش حرفه‌ای چطور است؟ چون این موضوع در سرنوشت دارندگان مدرک فنی و حرفه‌ای کشور می‌تواند نقش داشته باشد.

ما با این سازمان‌ها همچنین سازمان جهانی مهارت ارتباط تنگاتنگی داریم. ارتباط ما با سازمان کشورهای حاشیه اقیانوس هند (IOR) نیز که 20 عضو دارد، خوب است که به ابتکار ما قرار است شبکه بین‌المللی فنی و حرفه‌ای که متولی آن نیز سازمان فنی و حرفه‌ای ایران است، تشکیل شود. ما در این شبکه به‌دنبال تبادل تجربه در حوزه آموزش‌های مهارتی با کشورهای عضو هستیم.

تفاهم‌نامه‌هایی هم با یونسکو داریم که براساس آن در بحث یادگیری مادام العمر در حال تبادل تجربه هستیم. با یونسکو در بحث ایجاد کرسی مهارت‌آموزی نیز همکاری داریم، کارهای اولیه آن هم انجام شده که اگر این کرسی با موفقیت ایجاد شود به عنوان متولی اصلی مهارت آموزی در تبادل تجربه با کشورهای مختلف شناخته می‌شود. به‌وسیله این کرسی می‌توان اطلاعات و نظریات جدید در حوزه فنی و حرفه‌ای را از طریق فرستادن استادان و محققان به ایران در اختیار همگان قرار داد.

در حوزه بین‌المللی ما با یونیدو (سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل) نیز در بخش آموزش به اتباع افغانی ارتباط تنگاتنگی داریم همچنین با جایکای ژاپن (یک سازمان مستقل دولتی بین‌المللی در ژاپن که در زمینه توسعه به کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند) و کوییکای کره‌جنوبی (مرکز همکاری‌های بین‌المللی کره جنوبی) نیز در حال توسعه همکاری‌ها هستیم.

پس کارنامه سازمان فنی و حرفه‌ای در بخش بین‌الملل را کاملا قابل دفاع می‌دانید؟ اما به اعتقاد من آموزش‌های مهارتی در کشور توسعه پیدا نمی‌کند، مگر این که همزمان با فعالیت‌های برون‌مرزی به مشکلات داخلی هم توجه شود از جمله به وضع معیشت مربیان فنی و حرفه‌ای که در مضیقه زندگی می‌کنند؛ در حالی که اگر آنها نباشند آموزش‌های مهارتی تعطیل می‌شود. همچنین به مشکلات آموزشگاه‌های آزاد که بسختی خود را اداره می‌کنند. در واقع موضوع این است که نمی‌شود هم از توسعه فنی و حرفه‌ای دم زد و هم به نیروی انسانی بها نداد. شرایط استخدامی مربیان فنی و حرفه‌ای چه زمانی سامان می‌گیرد و برای بهتر شدن وضع آموزشگاه‌های آزاد چه برنامه‌ای دارید؟

موضوعی که درباره مربیان فنی و حرفه‌ای گفتید در مورد نیروهای آموزش و پرورش و مدرسان دانشگاه فنی و حرفه‌ای هم صدق می‌کند که همه اینها یک مشکل مشترک دارند. ریشه مشکل این است که در کشور ما یک سیستم یکپارچه‌ساز، سیاستگذار و نظارت‌کننده در حوزه آموزش‌های مهارتی وجود ندارد که اگر سازمان ملی مهارت ایجاد شود و سازمانی فرادستگاهی باشد می‌تواند همه دستگاه‌هایی را که متولی آموزش‌های مهارتی هستند، هدایت کند.

مثلا ما اکنون به نظام رتبه بندی مربیان نیازمندیم که لازم است برای همه نیروهای فنی و حرفه‌ای اعمال شود نه فقط نیروهای زیرمجموعه سازمان فنی و حرفه‌ای. اما اکنون این امکان وجود ندارد و رئیس هر سازمان، دانشگاه یا وزارتخانه به‌تنهایی برای نیروهایش تصمیم می‌گیرد که گاه موفق‌می‌شود و گاه نمی‌شود. ‌ما هم قبول داریم که مربیان فنی و حرفه‌ای در جایگاه اصلی خود نیستند ولی دلیلش همان است که گفتم یعنی چون سازمانی که برای همه نیروها به‌طور یکسان تصمیم‌گیری کند، وجود ندارد، وضع به این شکل است. ‌البته ما برای تبدیل وضع مربیان فنی و حرفه‌ای یک مصوبه استخدامی 4800 نفری از مجلس گرفتیم اما همان زمان رئیس دانشگاه فنی و حرفه‌ای معترض بود که چرا من موفق شدم و ایشان درخواستش رد شد. پس می‌بینید که سیستم ایراد دارد.

وضع مربیان و آموزشگاه‌های آزاد بهتر می‌شود

ما مصوبه استخدام 4800 مربی حق‌التدریسی را بسختی در مجلس مصوب کردیم، اما این مصوبه در شورای نگهبان رد شد. دوباره روی مصوبه کار کردیم و برای شورای نگهبان دلایل منطقی آوردیم که در نهایت مصوبه به تائید این شورا هم رسید، اما برای این که بتوانیم مصوبه را اجرا کنیم باید دولت آن را به ما ابلاغ می‌کرد که این اتفاق به علت وجود برخی اختلافات رخ نداد. برای همین مجوز تبدیل وضع 2000 مربی را از هیات دولت گرفتیم و معاون توسعه نیروی انسانی ریاست جمهوری به ما اعلام کرد باید از آنها آزمون گرفته شود که ‌ این مسئول عوض شد و جانشین ایشان هم به برگزاری آزمون اصرار داشت اما ‌ این مسئول هم عوض شد و شخصی جدید آمد. ایشان هم گفت طرح شما با طرح مهرآفرین یکی شود و تا ما آمدیم این کار را انجام دهیم، مجلس این طرح را لغو کرد. همه این اتفاق‌ها در عرض یک‌سال رخ داد و می‌بینید که در حوزه اجرا چقدر مشکل وجود دارد. البته با این حال تاکنون 550 نفر تبدیل وضعیت شده‌اند و مطمئن باشید کار بقیه را هم پیگیری می‌کنیم.

من از مشکلات و تنگناهای آموزشگاه‌های آزاد باخبرم. مشکل عمده‌ این است که تعداد صندلی‌ها از تعداد دانشجویان بیشتر شده است. مشکل بعد این که تاکنون به اقتصاد آموزش فنی و حرفه‌ای توجه نشده و آموزشگاه‌های آزاد مثل همه مراکزی که شهریه دریافت می‌کنند، مشکل مالی دارند. ما برای رفع این مشکل چند قدم برداشته‌ایم که در مصوبه هیات وزیران مورد تاکید قرار گرفته است. براین اساس، از این پس سازمان فنی و حرفه‌ای موظف است تا پایان برنامه پنجم توسعه از محل کمک‌های فنی ـ اعتباری، نسبت به اعطای تسهیلات برای ساخت و خرید فضای آموزشی و تامین تجهیزات آموزشی با آموزشگاه‌های آزاد همکاری کند و همه آزمون‌های مهارتی با مشارکت این آموزشگاه‌ها برگزار شود که اگر این مصوبه به‌طور کامل اجرا شود، بخشی از مشکلات آموزشگاه‌ها رفع خواهد شد.

مریم خباز‌ /‌ گروه جامعه