تسهیلات ازدواج = افزایش رشد جمعیت

این آمارها بخوبی نشان می‌دهد نه‌تنها نرخ باروری در شهر تهران کاهش پیدا کرده، بلکه از متوسط مناطق شهری کشور نیز پایین‌تر قرار گرفته است. هرچند بتازگی قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده ابلاغ شد، اما به گفته کارشناسان، تصویب قانون در این خصوص در بلندمدت تاثیرگذار خواهد بود، زیرا با اجرایی شدن آن حدود یک دهه زمان لازم است تا قانون جدید تاثیر بگذارد.

تا اواخر ماه گذشته، هیچ قانونی در ارتباط با سیاست‌های تشویقی تصویب نشده بود، زیرا آخرین مصوبه‌ای که مجلس‌نشینان در این رابطه داشتند، افزایش مرخصی مادران بود و این‌که فرزندان چهارم خانواده‌ها بتوانند از بیمه تامین اجتماعی یا خدماتی بهره‌مند شوند، اما با تصویب و ابلاغ شدن قانون اصلاح قوانین جمعیت می‌توان امیدوار بود قوانین مشابهی در این‌باره تصویب شود.

سلیمان عباسی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در این‌باره به «جام‌جم» می‌گوید: با توجه به سرشماری‌‌ای که در کشور انجام گرفته بود، مشخص شد کشور به سمت سالمند شدن پیش می‌رود. این ماجرا می‌تواند برای کشور هزینه‌بر باشد، زیرا بر اقتصاد کشور نیز تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده تصویب و از سوی رئیس‌جمهور ابلاغ شد.

به گفته عباسی، با توجه به این مصوبه، موانعی از سر راه خانواده‌ها برداشته شد. برای نمونه، فرزند سوم به بعد خانواده‌ها تحت پوشش بیمه قرار گرفته یا هزینه مهدکودک به آنها تعلق می‌گیرد.

او ادامه می‌دهد: علاوه بر این، مرخصی زایمان را از شش ماه به 9 ماه افزایش داده و برای آقایان هم دو هفته مرخصی تشویقی در نظر گرفتند. این در حالی است که امیدواریم کارهای خوب دیگری هم انجام شود. البته قرار بود دولت مکلف به اجرای این مصوبه باشد، ولی در شورای نگهبان به دولت اختیار داده شد با توجه به امکانات و منابعی که دارد این مصوبه را اجرا کند.

ایران 1425 کهنسال است

نگرانی از بالا رفتن جمعیت کهنسال کشور تا آنجا بالا گرفته که بتازگی جلسه تهدید جمعیت در کمیسیون اجتماعی مجلس برگزار شد. عبدالرضا عزیزی، رئیس کمیسیون اجتماعی درباره جزئیات این جلسه می‌گوید: در این جلسه که با حضور برخی اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیته امور زنان مجمع تشخیص مصلحت نظام، نمایندگان مرکز امور زنان و وزارت آموزش و پرورش برگزار شد حاضران به بیان دیدگاه‌ها و پیشنهادهای خود در این خصوص پرداختند. هدف ما از این جلسه علاوه بر تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری و جوانان به ازدواج، یافتن راه‌حلی برای تغییر شرایط موجود بود.

او ادامه می‌دهد: ما قبلا هم کارهایی در این خصوص انجام داده‌ایم؛ برای نمونه طرح 50 ماده‌ای برای حمایت از ازدواج جوانان و زاد و ولد را تنظیم کرده و در اختیار هیات رئیسه مجلس قرار دادیم.

اما این طرح 50 ماده‌ای همانند طرح تفصیل ازدواج هنوز به نتیجه نرسیده است و شرایط برای ازدواج جوانان سخت‌تر از گذشته می‌شود، زیرا بسیاری از جوانانی که درخواست وام ازدواج کرده بودند، هنوز وام خود را دریافت نکرده‌اند.

عزیزی در این‌باره می‌افزاید: برخی‌ بیشتر از یک سال است در انتظار وام ازدواج هستند، اما متاسفانه جوانی هم که همین وام سه میلیون تومانی را دریافت می‌کند نسبت به گذشته قدرت خرید کمتری دارد.

هرچند مسئولان بانک مرکزی ادعا می‌کنند بیشتر از همیشه موجودی قرض‌الحسنه بانک‌ها را به وام ازدواج اختصاص داده‌اند، اما عزیزی در این خصوص نظر دیگری دارد. او ادامه می‌دهد: در بررسی‌ها متوجه شدیم بانک‌ها تخلف کرده و به جای پرداخت وام ازدواج، وام قرض‌الحسنه به کارمندان خود داده‌اند.

این در حالی است که رئیس بانک مرکزی معتقد است با اختصاص حدود 10 هزار میلیارد تومان می‌توان مشکل وام ازدواج را سر و سامان داد. عزیزی توضیح می‌دهد: ولی صندوق مهر امام رضا بر این باور است با هزار میلیارد تومان می‌توان در مدت پنج سال روند پرداخت وام ازدواج را به‌روز کرد.

عزیزی عنوان می‌کند: در سال 1432، حدود یک‌چهارم جمعیت کشور ما سالمند خواهند بود، زیرا وقتی سن ازدواج افزایش پیدا می‌کند، احتمال باروری سالم نیز کم می‌شود. علاوه بر این، اکنون رشد جمعیت در کشور ملایم است، اما در سال 1425 رشد جمعیت منفی خواهد شد.

علاوه بر این، کارشناسان هشدار می‌دهند بحران جمعیت جدی است و تا حدود 20 سال دیگر جمعیت ایران به پیری می‌رسد. کبری خزعلی، عضو شورای فرهنگی اجتماعی زنان نیز که در این جلسه شرکت کرده بود درباره دلایل بروز این مشکل می‌گوید: برای نمونه وعده داده شده بود 1500 میلیارد تومان درخصوص اجرای قوانین رشد جمعیت تصویب شود، اما فقط 1400 میلیارد در اختیار وزارت بهداشت قرار گرفت.

این در حالی است که طبق آمار‌های منتشر شده حدود سه میلیون نفر از زنان کشور در سن باروری قرار دارند، اما براساس آمار فقط 800 تا 900 هزار نفر از آنها مادر شده‌اند به همین دلیل می‌تواند گفت با گذشت زمان از آمار زنانی که قابلیت باروری دارند کاسته می‌شود.

نتیجه در سال 1404

امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نیز در این‌باره به «جام‌جم» می‌گوید: تصویب قانون در این خصوص خوب است، اما یک دهه زمان می‌برد اثر بگذارد، به همین دلیل پیش‌بینی می‌کنیم تا سال 1404 نرخ جمعیت از 1.8 به 2.5 برسد. علاوه بر این، سیاست تشویقی پشتوانه حقوقی و مالی می‌خواهد که مجموعه این قوانین چند هزار میلیارد تومان بودجه طلب می‌کند.

قاضی‌زاده می‌افزاید: کاهش نرخ جمعیت و ازدواج در کشور فقط دلیل اقتصادی ندارد؛ زیرا سبک زندگی‌ها تغییر کرده است.

افزایش ازدواج‌های بالای 30 سال دختران

گفته می‌شود ازدواج دیگر اولویت دختران نیست، بلکه آنها ادامه تحصیل را مقدم بر ازدواج می‌دانند؛ به همین دلیل سن ازدواج در دختران بالاتر رفته است. رئیس سازمان ثبت‌ احوال کشور نسبت به افزایش سن ازدواج و سن فرزنددار شدن در دهه اخیر در کشور هشدار داده و می‌گوید: آمارها در سال گذشته حکایت از کاهش میزان تولد در کشور دارد که باید در این خصوص سیاست‌های درستی اتخاذ شود.

محمد ناظمی اردکانی ادامه می‌دهد: سهم ازدواج بالای 30 سال برای خانم‌ها در دهه اخیر دو برابر شده و سن فرزنددار شدن که ده سال گذشته بین 20 تا 24 سالگی بود، اکنون بین 25 تا 29 سالگی رسیده است.

این در حالی است که اکنون به طور میانگین یک میلیون و 400 هزار تولد و کمتر از 400 هزار فوت سالانه در کشور ثبت می‌شود و این شرایط خبر از شیب نزولی ولادت و شیب صعودی فوت در کشور می‌دهد به همین دلیل می‌توان تخمین زد تا 30 سال آینده به نقطه سر به سر رسید؛ یعنی زمانی می‌رسد که تعداد ولادت‌ها با تعداد فوت‌شدگان برابر خواهد شد.

به گفته اردکانی، اکنون نرخ ولادت 18 در هزار نفر است و نرخ فوت 5.5 تا 6 در هزار نفر است. همچنین به‌طور میانگین سالانه بیش از 800 هزار ازدواج در کشور ثبت می‌شود و در مقابل 140 هزار طلاق به وقوع می‌پیوندد.

ازدواج اولویت نیست

علی‌اصغر کیهان‌نیا، مشاور خانواده درباره این‌که چرا سن ازدواج در بین جوانان بالا رفته به «جام‌جم» می‌گوید: قبلا اولویت‌هایی مانند کار و تحصیل مطرح نبود، اما امروز جوانان بیشتر به فکر تحصیل و پیدا کردن شغل مناسب خود بوده و برای این کار زمان بیشتری می‌گذارند، بنابراین این ماجرا سبب بالا رفتن سن ازدواج شده است.

اما بالا رفتن سن ازدواج سبب بروز مشکلاتی خواهد شد؛ مسائلی مانند فرزندآوری درسن بالا و کم‌حوصلگی زوج‌ها. مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران در گفت‌و‌گو با «جام‌جم» در این‌باره می‌افزاید: بهتر است بدانید دختران و پسران تا سن مشخصی به ازدواج تمایل دارند و اگر از این سن عبور کنند دیگر تن به ازدواج نمی‌دهند.

این سن برای دختران 30 سالگی و برای پسران 35 سالگی است. علاوه بر این اگر دختری بعد از این سن برای ازدواج پیشقدم شود فقط در فکر پرکردن خلا‌های زندگی‌اش است و در برابر پسری هم که بعد از عبور از 35 سالگی تصمیم به ازدواج می‌گیرد در جستجوی یار زندگی خود نیست، بلکه او به شخصی نیاز دارد که در کارهای خانه کمکش کند. از طرفی کارشناسان هشدار می‌دهند ازدواج در سنین بالا خطرات زیادی هم دارد. برای نمونه زنی که در سن بالا باردار می‌شود خود و کودکش را در معرض خطر قرار می‌دهد.

بیشتر کارشناسان معتقدند در دهه 60 که سیاست‌های حمایتی دولت بهتر بود و مردم از سطح رفاهی بهتری برخوردار بودند، خانواده‌ها فرزندان بیشتری داشتند. به‌عنوان مثال، آن زمان کالابرگ توزیع می‌شد، ولی با قطع این سیاست‌ها رفته‌رفته خانواده‌ها کم‌جمعیت‌تر شدند.

کیهان‌نیا عنوان می‌کند: این روزها خانواده‌ها با گوشت و پوست خود مشکلات را احساس کرده و وقتی متوجه می‌شوند سیاست‌های تشویقی دولت، نیازهای آنها را برطرف نمی‌کند به قول معروف بی‌خیال بچه‌دار شدن می‌شوند.

از طرفی، علاوه بر مشکلات مالی، خانواده‌ها به فکر آینده فرزند خود نیز هستند. برای نمونه با مشکلاتی که اکنون در بازار کار کشور وجود دارد، خانواده نتیجه‌گیری می‌کند بچه آنها در آینده نمی‌تواند درآمد مناسبی داشته باشد. البته باید به نزدیک شدن فرهنگ‌ها به یکدیگر هم اشاره کرد، زیرا با آمدن اینترنت و همه‌گیر شدن آن دیگر نمی‌توان مرزی برای کشور‌ها در نظر گرفت.

کیهان‌نیا ادامه می‌دهد: وقتی پدر یا مادری می‌بیند نمی‌تواند آن‌طور که باید و شاید فرزند خود را کنترل کرده و بر او تسلط داشته باشد، در تصمیم خود برای بچه‌دار شدن تجدیدنظر می‌کند. از این گذشته در قدیم فرهنگ بچه‌ها طوری بود که کنار یکدیگر می‌خوابیدند، اما با تاثیرگذاری سایر فرهنگ‌ها در کشور اکنون هر بچه‌ای اتاق، تلفن شخصی و وسایل مخصوص می‌خواهد. این ماجرا بر مشکلات خانواده‌ها اضافه می‌کند.

به این ترتیب چون خانواده‌ها به عمق مشکل و مسائل جامعه خود واقف هستند، به مشکلات بچه‌دار شدن تن نداده و سعی می‌کنند این کار را به تعویق بیندازند. به این دلیل، دولتمردان باید راهکاری بیابند تا امکانات رفاهی خانواده بیشتر شود تا آنها به فرزندآوری تمایل پیدا کنند.

سیر نزولی در کلانشهرها

مدتی قبل نتیجه تحقیقاتی منتشر شد که نتیجه آن خبر از این می‌داد حدود 40 درصد از زوج‌های تهرانی به تک‌فرزندی یا صاحب فرزند نشدن رضایت داده‌اند و با وجود تلاش برای وضع سیاست‌های تشویق موالید، نرخ باروری در تهران همچنان رو به کاهش است و در کمترین میزان خود به 1.08 رسیده است.

براساس این تحقیق، کاهش باروری بیشتر در سنین 25 تا 29 سال رخ داده است که دلیل آن می‌تواند افزایش سن ازدواج و باقی‌ماندن در سن تحصیل باشد یا هرچه میزان درآمد خانوار بالاتر باشد، نرخ باروری در آنها کمتر است. بر این اساس، نرخ باروری برای سطح درآمد پایین 1.3، برای سطح درآمد متوسط 1.2 و برای سطح درآمد بالا 0.7 است.

همچنین خانوارهای ساکن مناطق بالای شهر دارای پایین‌ترین نرخ باروری 0.7 و ساکنان مناطق میانی 1.1 و ساکنان مناطق پایین‌شهر نرخ باروری 1.5 داشتند.

هم‌اکنون میانگین تعداد کنونی فرزند در مردان و زنان جوان متأهل تهران 1.1 فرزند است. این در حالی است که این افراد جوان معتقدند در شرایط فعلی و واقعی می‌توانند به طور متوسط 1.6 فرزند داشته باشند و اگر شرایط به وضع ایده‌آل برسد تعداد مناسب فرزند 2.2 است.

محققان در این پژوهش دلایل افرادی را که نمی‌خواهند در آینده هیچ فرزندی یا فرزند دیگری داشته باشند، بررسی کرده‌اند. قابل توجه است که نداشتن توانایی برای تامین هزینه‌های فرزند 27 درصد، داشتن تعداد مورد نظر فرزندان 25 درصد، تداخل فرزندآوری با علایق، تفریحات، برنامه‌های کاری و تحصیلی 16 درصد و نگرانی نسبت به آینده فرزندان 15 درصد از دلایل این افراد را تشکیل می‌دهد.

مهدی آیینی / گروه جامعه