حبس از راه دور

موضوع استفاده از دستبندهای الکترونیکی در برخی کشورهای دنیا نیز به دنبال همین تفکر، جدی شد؛ تفکری که برخی زندانیان را بدون آن که پشت دیوارهای زندان چیده شوند، می‌توان زیر نظر گرفت.

دستبند الکترونیکی به گفته رئیس سازمان زندان‌های کشور هم اکنون در هشت کشور جهان استفاده می‌شود و نتایج آن به اندازه‌ای راضی‌کننده است که ایران هم قصد دارد از آن استفاده کند.

این دستبندها با دستبندهایی که چیزی جز دو حلقه فلزی نیست و گاه هر دو دست یا دو پای متهمان و مجرمان را با آن می‌بندند و گاه یک حلقه آن به دور مچ مامور محافظ بسته می‌شود تا متهم یا مجرم فرار نکند، تفاوت‌های اساسی دارد.

دستبندهای فلزی موجود تقریبا دیگر هیچ امنیتی ندارد، چون بسادگی با یک سوزن یا شیء نازک و فلزی باز می‌شوند همچنین استفاده از آنها منوط به وجود یک مامور در کنار افراد تحت نظر است و چه بسیار زمان‌هایی که مامور نیز در کنار فرد است، اما متهم یا مجرم موفق به فرار می‌شود. این در حالی است که دستبندهای فلزی بیشتر در طول فرآیند بازداشت افراد و تا قبل از صدور حکم و به زندان افتادن آنها کاربرد دارد که این موضوع لزوم به کارگیری دستبندهای الکترونیکی را جدی‌تر می‌کند.

این دستبندها از نظر شکل ظاهری چیزی شبیه ساعت‌مچی است، البته کمی بزرگ‌تر و زمخت‌تر. رنگ این دستبندها مشکی است و زیر لایه روی آن مجموعه‌ای از تراشه الکترونیکی وجود دارد که مغز دستبند به شمار می‌رود. وقتی این دستبندها به دست زندانیانی بسته می‌شود که قرار است بیرون از محیط زندان دوره محکومیت‌شان را بگذرانند، ماموران ویژه مراقبت به کمک سیستم ردیاب جی‌پی‌اس می‌توانند از موقعیت مکانی آنها باخبر شوند یعنی این دستبندها به طور دائم پیام‌هایی برای ماموران می‌فرستد که موقعیت فرد را برایشان مشخص می‌کند.

زمان استانداردی که برای ارسال پیام برای این دستبندها تعریف‌شده هر 30 ثانیه یا حداکثر یک دقیقه است تا به محض آن که فرد از محدوده تعریف‌شده خارج شد ماموران باخبر شوند و اقدامات لازم را انجام دهند.

همچنین اگر فردی که این دستبند را به دست دارد بکوشد آن را دستکاری یا آن را از خود دور کند بلافاصله دستبند، هم به خود او پیام‌های هشداری می‌دهد و هم به ماموران حفاظتی. این دستبندها به همین علت است که یکی از بهترین ابزارهای کنترلی به شمار می‌رود و خیال پلیس و زندانیان را تا حد زیادی از بابت فرار مجرمان راحت می‌کند.

دستبند الکترونیکی و مضیقه‌های ما

تا پیش از آن که قانون جدید مجازات اسلامی در مجلس تصویب شود و به تائید شورای نگهبان برسد سازمان زندان‌ها استفاده از دستبندهای الکترونیکی را به تصویب نهایی این قانون منوط می‌کرد. حالا این قانون در دست است و مشکل سازمان زندان‌ها برای واردکردن این دستبندها به چرخه مصرف و تامین‌نشدن اعتبارات مورد نیاز آن است.

تاکنون غلامحسین اسماعیلی، رئیس سازمان زندان‌ها بارها اعلام کرده دستبندهای تولید داخل آنقدر ضریب امنیتی‌شان بالا نیست که بشود با خیال راحت از آنها استفاده کرد و تاکنون تولیدکنندگان برای بالا بردن ایمنی دستبندها اقدامی نکرده‌اند. به همین علت سازمان زندان‌ها به دنبال خرید دستبندهای خارجی است که بتازگی از دستبندهای تایوانی نام برده شده است. دستبندهای وارداتی هم تابع قیمت ارز هستند و هرگونه نوسان در این بخش، قیمت محصول را بالا و پایین می‌کند.

برای همین است که قیمت دقیق هر دستبند مشخص نیست، اما طبق تخمین رئیس سازمان زندان‌ها هر عدد از آنها حدود یک میلیون تومان هزینه دارد.

سازمان زندان‌ها برای تامین این هزینه‌ها مضیقه زیادی دارد و با این که در بودجه سال 92 رقم‌های خوبی به عنوان بودجه به این سازمان داده شده، اما با توجه به کمبودهای شدید سازمان زندان‌ها باز هم کسری‌ها را پوشش نمی‌دهد. به همین علت است که روسای این سازمان در دیدارهای مکرر خود با نمایندگان مجلس بحث پرداخت هزینه دستبندها از سوی زندانیان را مطرح کردند که با مخالفت مجلس این موضوع منتفی شد.

حالا به گفته اسماعیلی، بنای سازمان زندان‌ها بر این است که زندانیان مشمول طرح مراقبت الکترونیکی - که از مزایای نظام نیمه آزادی بهره‌مند می‌شوند - پول هر دستبند را به عنوان ودیعه بپردازند تا پس از اتمام دوره محکومیت و به شرط آن که دستبندها را بدون نقص برگردانند ودیعه خود را پس بگیرند.

اما مضیقه‌های سازمان زندان‌ها در این بخش بیش از این است. به گفته رئیس این سازمان، اجرای طرح مراقبت الکترونیکی، هزینه مخابراتی و جابه‌جایی فرکانس ارتباط دستبند با سرور را هم دارد که برای تامین این هزینه‌ها باید فکری کرد. البته راه حلی که به ذهن مسئولان سازمان زندان‌ها رسیده دستکاری زمان ارسال پیام‌هاست، یعنی به‌جای این که پیام‌هایی که موقعیت جغرافیایی فرد را نشان می‌دهد هر 30 ثانیه یا هر یک دقیقه یکبار ارسال شود مثلا هر پنج دقیقه یکبار فرستاده شود.

این راه‌حل البته هنوز نهایی نشده، اما اگر چه راهی برای کاستن از هزینه‌هاست ولی از آنجا که خطر استفاده از دستبندها را بالا می‌برد و به مجرمان مجال تحرک می‌دهد باید درباره‌اش بیشتر فکر شود.

فواید این دستبند به هزینه‌هایش می‌چربد

دستبندهای الکترونیکی به ظاهر هزینه بر است، اما در باطن در این هزینه‌ها سودهایی خوابیده است. البته هنوز مشخص نیست کدام گروه از زندانیان مشمول طرح مراقبت‌های االکترونیکی می‌شوند ولی به نظر می‌رسد مجرمانی که مرتکب جرایم سبک شده‌اند و بازگشت آنها به جامعه مخل نظم و امنیت عمومی نیست در نهایت این دستبندها را به دست خواهند بست. نخستین سودی که از بابت اجرای این طرح به دست می‌آید عاید سازمان زندان‌ها خواهد شد؛ سازمانی با بودجه محدود که برای اداره امور زندان‌ها تاکنون آبروداری کرده است.

آمار جمعیت کیفری زندان‌های کشور در سال‌های اخیر هیچ‌گاه کمتر از 200 هزار نفر نبوده و گاه چند ده هزار نفر نیز بیش از این تعداد شده است. هزینه‌های نگهداری این جمعیت در زندان‌ها سرسام آور است که به گفته مدیر کل بهداشت و درمان این سازمان همیشه هزینه‌های مربوط به ارتقای کیفیت زندگی در زندان‌ها صرف خوراک و پوشاک و مایحتاج اولیه می‌شود.

پس اگر بتوان آن گروه از زندانیانی را که جرایم سبک مرتکب شده‌اند و امید است با بازگشت به جامعه، راه اصلاح را در پیش بگیرند با استفاده از دستبندهای الکترونیکی تحت مراقبت‌های از راه‌دور قرار داد بخش زیادی از این هزینه‌ها حذف شده و برای مقاصد بهتری خرج خواهد شد.

سود بعدی نیز بی‌شک عاید نیروهای پلیس می‌شود، کسانی که همیشه بیم فرار مجرمان بویژه در زمان جابه‌جایی آنها از یک نقطه به نقطه دیگر و نیز متواری شدن آنها در دوره مرخصی را دارند.

و فواید استفاده از دستبندهای الکترونیکی بیش از دو بخش دیگر عاید مجرمانی می‌شود که با کمی اغماض می‌توان برای آنها رای به زندان نداد و در محل زندگی یا کارشان بدون آن که توجه اطرافیان را جلب کرد آنها را تحت مراقبت قرار داد.

این افراد، مجرمان حرفه‌ای و سابقه‌دار نیستند و برحسب اتفاق مرتکب جرم شده‌اند. آنها یک بار تجربه زندان را برای همه عمر کافی می‌دانند و از این که همین یک بار نیز به زندان افتاده‌اند، پشیمانند برای همین اگر دوره محکومیت خود را بیرون از زندان بگذرانند، هم به نفع آنها و هم به سود خانواده‌شان تمام می‌شود. طرح مراقبت الکترونیکی از زندانیان نگاه ویژه‌ای به خانواده‌ها دارد و همه تلاشش بر این است تا زندانیان به آغوش خانواده برگردند و گرفتار آسیب‌های ناشی از متلاشی‌شدن خانواده نشوند که سود این طرح در این بخش قابل محاسبه با اعداد و ارقام نیست.

به‌کارگیری این دستبندها سود دیگری هم دارد و آن اجرای مواد مندرج در قانون مجازات اسلامی است؛ قانونی که نسبت به قانون قبلی، مترقی است و در فصل‌های هفتم، هشتم و نهم بصراحت از نظام نیمه‌آزادی، آزادی مشروط و مجازات‌های جایگزین حبس نام می‌برد و در زمان صدور حکم این سه راه را پیش پای قضات می‌گذارد. اگر این سه فصل بدرستی اجرا شود و تجهیزات روز دنیا نیز به اجرای آن کمک کند بی‌شک از فشردگی فضای زندان‌ها و تبعات منفی تلنبارشدن انسان‌ها در محیط‌های بسته کاسته خواهد شد.

مریم خباز / گروه جامعه