آغازی برای یک حیات دوباره

بنابراین، این نوع چیدمان و بازگشت به عناصر کهن به گونه‌ای یادآوری ریشه‌ها و هویت ملی یک سرزمین است که سرانجام این نوع حس و تفکر را بر صحنه چیره می‌گرداند که انسان در بازگشت به داشته‌های فرهنگی‌اش است که می‌تواند در بازنمایی هویتی انسانی و ریشه‌دار بکوشد.

با این حساب تولید و اجرای مرغ باران، نقدی بر زمان حاضر و نقبی بر گذشته‌های دور است تا از تقابل این دو بتوان فصل مشترکی را ایجاد کرد که سرانجام مخاطب شاهد چهره و تصویری از حال حاضرش باشد؛ اما برای استقرار یک فکر و نگاه کارآمد و انسانی باید از آن گذشته دور تا امروز تمام نشانه‌های بارز فرهنگی و انسانی را حفظ و نگهداری کرد.

پیشرفت در تکنیک

آنچه پری صابری در سال‌های اخیر کار کرده چنین شکل و شمایلی داشته، هرچند به لحاظ تکنیکی و تکنولوژیک روز‌به‌روز پیشرفت قابل مشاهده‌ای کرده است؛ یعنی استفاده از ویدئو از مواردی است که خود در نمایش مرغ باران گویای مطلب است.

در اینجا هدف از ارائه تصویر چه در قالب تصاویر مستند از طبیعت و چه به لحاظ بهره‌مندی از تصاویر کاریکاتورگونه و نقاشی به نقطه‌ای متمرکز از کلیت اجرا پرداخته می‌شود که بخش‌هایی از آن کنش غایی از طریق همین تصاویر القا می‌شود؛ یعنی تکنولوژی در خدمت اجراست. این تصاویر در جای جای کار می‌آیند تا گویی نکته‌ای باشد که از طریق خود نمایش و فضای محیط بر آن قابل انتقال نیست، بنابراین تکنولوژی هم به طورکامل در خدمت اجراست.

تلفیق و آمیزش تکنیک‌ها و سبک‌ها یکی از نکات بارز در اجرای مرغ باران است. تعزیه، نقالی و روحوضی از جمله سبک‌ها و شیوه‌های اجرای نمایش ایرانی به شمار می‌روند که در اینجا به گونه‌ای متفاوت و نه وفادارانه در خدمت اجرا قرار گرفته‌اند.

اگر بپذیریم که بداهه‌گویی یکی از ارکان نمایش ایرانی است، در مرغ باران ما با بداهه‌ای مواجه نمی‌شویم، بلکه در اینجا تمام تکنیک‌های نمایش‌های ایرانی به شکلی تثبیت شده به کار گرفته شده‌ است.

پس مواجهه با عناصر به طور کامل بکر و امروزی است و هیچ اشکالی بر آن وارد نیست، زیرا ما یک تولید ایرانی و امروزی را می‌بینیم، اما در آن تحریفاتی بر نمایش‌های قدیمی‌تر صورت گرفته است تا شاهد بازنمایی و پالایش این گونه‌ها در یک نمایش امروزی‌تر باشیم.

نکته مهم گویا بودن و به‌کارگیری این شیوه‌ها در بخش‌ها و کلیت اجراست؛ اما نوع مواجهه اشراقی یا کشف و شهودی که پیکره متون و نمایش‌های قدیمی ما را شکل می‌دهند، در اجرای مرغ باران کاربردی آشکار و بارز دارد؛ بنابراین جوهره اجرای ایرانی در این نمایش نیز نگهداری شده است.

این و روحیه بارز پری صابری (نویسنده و کارگردان نمایش) است که همان طور که خودش در مواجهه با متون ادبی، هنری و عرفانی ایران ما، دچار اشراق باطنی شده و این از حالت لحظه‌ای بودن بیرون آمده و شکل پیوسته و درازمدت به خود گرفته است، این نوع مواجهه و اشراق و درک و دریافت شهودی شامل حال اکثر مخاطبان آثارش نیز خواهد شد.

پردازش چندگانه

صابری حتی در زمینه شعر و پردازش آن به یک تولید واحد، آن هم فقط به شاهنامه و قصه ضحاک و فریدون و کاوه آهنگرش بسنده نکرده است، هر چند بستر و زمینه اصلی همین اثر فردوسی است، اما در هر جا که احساس کرده باید نکته‌ای را یادآور شود یا آوازی خوانده شود که مفهوم را فضاسازی کند، سراغ اشعار و نوشته‌های دیگران رفته است. او از خیام، مولانا، حافظ و نیما بهره کافی را می‌برد.

همچنین نکاتی از سعدی، عبید زاکانی، عارف، احمد شاملو، اخوان ثالث، حمید مصدق، نادر نادرپور و... می‌آورد. همه این نام‌ها و نشانه‌های بارز فرهنگی از گذشته تا امروز بر اقتدار متن مرغ باران می‌افزایند.

مدل نوشتاری و اجرایی پری صابری در قاطبه آثارش توجه به اجرایی موسیقایی و موزیکال است. شعر و موسیقی بر دیگر عناصر غالب است و پس از آن تصاویر بکر و مینیاتوری بر صحنه جولان می‌دهد. در اینجا نقش طراحی صحنه و لباس و حرکات موزون برای ایجاد فضایی تصویری برجسته‌تر می‌شود.

حرکات موزون هم جزئی لاینفک از اجراست که باز هم بر حرکت و رقص‌های فولکلوریکی تاکید می‌کند و ریشه در بطن هویتی ایرانی دارد؛ بنابراین نه‌تنها زائد نیستند، بلکه ضروری به نظر می‌رسند، اما نکته اینجاست که نادر رجب‌پور هنوز در استقرار یک گروه فعال کم می‌آورد؛ یعنی می‌توان در حرکت‌ها و رفتارهای گروه حرکات موزون ایرادهای آشکاری پیدا کرد و از آن مهم‌تر ارائه حرکات هنوز بنا بر یک‌سری کلیشه‌ها و تکرارهای نامتجانس ارائه می‌شود.

موسیقی ایرانی

موسیقی در نمایش مرغ باران، موسیقی رزم و بزم است، موسیقی حماسه است و خلوت و بیغوله و راز و نیاز. موسیقی حماسه و کنشگر بودن و طغیان است تا بتوان بر این رسوایی تحمیل شده از سوی بیگانه حسی بهتر را چیره کرد.

موسیقی رستاخیز جان و دگراندیشی برای بیرون رفت از فلاکت، تاریکی و نادانی است. انقلابی که در جان مهیا خواهد شد، موسیقی ایرانی است و دستگاه‌ها آشنا و گوشنواز. صداها، آواها و آوازها هم قابل تامل و شنیدنی.

صدای هانا کامکار در کنار صدای امیریل ارجمند بسیار شنیدنی است؛ ترکیب زنانه و مردانه که صدای گویای نسل‌های مختلف ایرانی است و در ستیز ابدی نور و روشنایی مدام چالشگر حال و احوال دگرگونه‌ای بوده‌اند.

این موسیقی روح را می‌نوازد و تحریک گر است تا بتواند روح تماشاگر را به حال و هوای این فضای متحول شونده نزدیک و نزدیک‌تر کند.

زیبایی آن در اینجاست که به شکل زنده و موثر اجرا می‌شود و تماشاگر می‌بیند که گاهی نواختن یک ترومپت با ملودی‌های عزا و حماسه تعزیه ایرانی چه کارکرد ویژه‌ای در اجرای مرغ باران می‌یابد.

داستان قدیمی

داستان مرغ باران همان داستان حکومت 700 ساله جمشید شاه در ناز و نعمت است و این‌که با فرزانگی حس نامیرایی و جاودانگی را بر همگان ارزانی داشته است؛ اما ناگهان این حس و حال از هم می‌پاشد، زیرا منیت بر جمشید غالب می‌شود و ادعای خدایی می‌کند.

حالا وقت آن است که اهریمن وارد شود. او جمشید را به شکست و ضحاک را نیز به گونه‌ای دیگر به شکستی به ظاهر پیروزمندانه سوق می‌دهد.

ضحاک پدر را در سرزمین تازی می‌کشد و بر امپراتوری جمشید هم پیروز می‌شود و به تاج و تختی می‌رسد که در آن حس خود برتربینی بارز و بارزتر می‌شود. بوسه‌های اهریمن بر شانه‌های ضحاک مار می‌رویاند. مارها خوراک می‌خواهند؛ آن هم فقط مغز جوانان.

باید هر روز دو مرد جوان قربانی شوند تا این مارها ادامه حیات دهند. کاوه هم چند فرزندش را خوراک مارها کرده است، اما دیگر این همه ظلم و جوان کشی را تاب نمی‌آورد؛ بنابراین نیاز به طغیان است.

فریدون فرزند جمشید میراث پدری‌اش را می‌خواهد، اما جوان است و ناتوان. او سراغ کاوه آهنگر می‌رود تا درفش کاویانی‌اش را بر دوش بنهد.

این شروعی دیگر برای یک پیروزی و حیات دوباره در سرزمین ایران است. این قصه آشنا، اما در مداری متفاوت و شکلی دگرگونه شده‌تر از یک قصه سرراست اجرا می‌شود.

اگر بخواهیم اسمش را اپرت یا اپرای ایرانی بگذاریم، هنوز یک گام دیگر تا تکمیل اپرای مدرن ایرانی داریم که شاید صابری از عهده تحقق این خواسته بومی و میهنی برآید.

رضا آشفته -‌ جام‌جم