نیم‌قرن نقاشی به سبک عکس‌نگاری

در سریال فاخر «هزار دستان» همچنین فیلم‌های «کمال‌الملک» و «دلشدگان» هر نقاشی‌ای که جلوی دوربین آمده و به معرض تماشای مردم قرار گرفته آثار حجت شکیباست.

چه در فیلم معروف کمال‌الملک که ناصرالدین شاه تابلوی تالار آینه او را در دست می‌گیرد و با تالار آینه کاخ خود مقایسه می‌کند و درباره نقاشی به تحسین و شگفتی سخن می‌گوید و چه آثاری که در هزار دستان و دلشدگان بارها جلوی دوربین علی حاتمی رفته است.

این روزها نیم‌قرن تلاش مستمر حجت شکیبا روی دیوار فرهنگسرای نیاوران است که تجربیات گوناگون او بسیار فراتر از چند نقاشی است که در فیلم‌های مزبور به یادگار مانده است.

حجت شکیبا در 50 سال کار هنری مستمرش علاوه بر موقعیت شایان توجهی که در نقاشی هایپر رئالیسم (عکس‌گونه) پیدا کرد، بخصوص در نقاشی مفاخر ادبی ایران، در تصویرسازی از متون ادبی شاخص ادبیات پارسی نظیر شاهنامه فردوسی و رباعیات خیام نیز جزو پیشگامان به شمار می‌آید؛ راهی که در سال‌های اخیر با مجموعه تازه مولانا با تعریفی تازه از نقاشی مبتنی بر ادبیات آن را ادامه داده است.

در این نمایشگاه 11 دوره کاری مختلف حجت شکیبا مرور شده است که شاید برای بسیاری از علاقه‌مندان به آثار او حاوی نقاشی‌هایی تعجب‌برانگیز باشد. او برخلاف جنس هایپررئالیستی که از این نقاش پیشکسوت سراغ دارند، کار نقاشی خود را با آثار انتزاعی شروع کرده است.

درواقع شکیبا حتی پس از فارغ‌التحصیل شدن از دانشکده هنرهای زیبا هنوز یک نقاش انتزاعی بود و پس از آن بود که با علاقه به نقاشی عکس‌گونه، دست به تجربیاتی در این وادی زد که او را در عنفوان جوانی به عنوان یکی از پیشگامان نوین این سبک در ایران برشمرد.

در این نمایشگاه از هریک از دوره‌های کاری هنری او مشتمل بر شناخت طبیعت (رئالیسم)، عکس‌نگاری (هایپررئالیسم)، سیری در تاریخ قاجار و زنان قجری، سیری در تاریخ گذشته پرافتخار ایران، نقاشی‌های موسوم به هخامنشیان و ساسانیان، نقش زنان ایران در طول تاریخ، سیری در محتوای اشعار حافظ و خیام، نگاهی به مدرنیسم و عکاسی، فرم،رنگ و انعکاس نور در نقاشی، تصویرگرایی از شاهنامه فردوسی و اینک مولانا به روایت نقاشی حداقل دو سه اثر روی دیوار رفته که می‌تواند برای محققان نقاشی و حتی جوانان نقاشی یک نوع کارگاه هنری به شمار آید.

حجت شکیبا مهر 1328 در گرگان به دنیا آمد. پدرش میرزا محمود، عکاس بود که حدود سال‌های ۱۳۲۰ اولین عکاسی الکتریکی را در شهر گرگان تاسیس کرده بود. میرزا محمود دستی هم در نقاشی داشت. به این ترتیب بود که حجت شکیبا از کودکی با نقاشی و عکاسی آشنا شد.

شکیبا دوره دبیرستان را در مدرسه ایرانشهر گرگان گذراند، سپس به هنرستانی در تهران رفت و زیر نظر استادانی چون مقیمی تبریزی و غلامحسین نامی تعلیم دید.

پس از آن تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران ادامه داد. در یکی از نقاشی‌هایش از یک اسکناس یک تومانی، شیوه اجرا، استفاده از رنگ‌های پخته و سایه‌روشن‌ها چنان دقیق و به عکس نزدیک بود که او را درزمره نقاشان هایپررئالیست قرار داد. اولین نمایشگاه او با عنوان «اسکناس‌های شکیبا» که در گالری سیحون در سال ۱۳۵۵ برگزار شد، او را به جامعه هنری ایران معرفی کرد.

حجت شکیبا در مورد آن‌که چطور نقاشی‌های فیگوراتیو عکس‌گونه را سال‌ها متد خاص خود قرار داده است، گفت: پدرم در گرگان عکاس بود و من نزد او روی عکس‌ها و فیگور صورت مردم رتوش و نقاشی می‌کردم. بعد‌ها به مشهد رفتم و شاگرد نقاشی شدم که پرتره می‌ساخت.

بعد بسیار اتفاقی در منزل کسی، نقاشی‌های کمال‌الملک را دیدم و مدهوش انرژی نقاشی‌های عکس‌گونه او شدم، از آن پس دریافتم این علاقه ویژه من در کار هنری است. من سال 52 از دانشکده هنرهای زیبا فارغ‌التحصیل شدم و سبک‌های مدرنیستی و انتزاعی را خوب می‌دانم و در این زمینه اتود‌های بسیار هم زده‌ام، اما در فضایی نقاشی کردم که به آن تعلق عاطفی داشتم و از بچگی با آن دمخور و آشنا بودم. من با خلق نقاشی‌ها هایپررئالیسم به اصل خودم، به آنجایی که به دنیا آمده بودم، ‌بازگشتم.

حجت شکیبا صاحب پنج کتاب نقاشی است که دیوان حافظ، رباعیات حکیم عمر خیام، نقش عکس در هنر ایران و ایران‌دخت از مجموعه نقاشی‌هایش در این زمره‌اند. آثارش تاکنون در کشورهای مختلفی از جمله سوئیس، انگلستان و کانادا به نمایش عمومی درآمده است.

همان‌طور که اشاره شد، حجت شکیبا تاکنون سبک‌های مختلف هنری را تجربه کرده است و در ادامه تجربه‌گرایی‌اش حتی پا را از نقاشی فراتر نهاده و سال گذشته نمایشگاهی از عکس‌هایش را با عنوان «شدونا» در گالری شکوه به تماشا گذاشت که نمونه‌های شاخص این آثار را می‌توان در این نمایشگاه رصد کرد.

با مرور آثار حجت شکیبا به نقاشی‌هایی برمی‌خوریم که رگه‌هایی از نقاشی آبستره را در خود دارند که البته وامدار تجربیات او در حدود 40 سال پیش در حوزه نقاشی مدرنیستی است. او در این باره گفت: اگر می‌خواهید پایبند ذات نقاشی باشید و اثرتان را به بهترین نحو به مخاطب انتقال دهید، باید ببینید درباره چه موضوعی کار می‌کنید و فرم اثرتان را براساس همین موضــــــوع تعریف کنید.

کما این‌که من در مجموعه شاهنامه، مینیاتور را در پس‌زمینه کاراکترهایم به کار بردم و تجربیاتی که نزد استاد مقیمی تبریزی در زمینه مینیاتور داشتم، در این آثار به کار بستم. من معتقدم هنرمند نباید نسبت به یک سبک خاص تعصب داشته باشد.

باید انعطاف داشت و هر تکنیک و روش خوب را پذیرفت و سر جایش از آن بهره برد. مثلا در نقاشی عکس‌نگاری تلالو، درخشانی و شفافیت آثار نقاشان فرنگی برایم یک سوال همیشگی بود که سال‌ها با نسخه‌برداری و کپی‌برداری از نقاشان بزرگ این حوزه راز این رنگ‌ها را دریافتم و آنها را در آثار خودم جای دادم. هنرمند نقاش باید هم ذهن باز و درک قوی داشته باشد هم در اجرا قدرتمند عمل کند.

او در مورد مجموعه شدونا که چند اثر از آن را نیز در این نمایشگاه به نمایش گذاشته است، گفت: در خلق این آثار از عکس‌هایی که در ونکوور کانادا گرفته بودم، استفاده کردم. این آثار شامل عکس و نقاشی‌هایی می‌شود که برخلاف دوره‌های پیشین کاری‌ام از فضایی انتزاعی با ردی از فیگور خلق شده‌اند. مجموعه شدونا را بی‌ارتباط با مجموعه آثار تازه‌ام، «مولانا» نمی‌دانم. در این آثار حرکات دورانی و حالاتی که تداعی‌کننده مولانا باشد، به چشم می‌خورد. به نظر من این دو ایده هر دو خاص هستند و از یک حالت روحانی می‌آیند، پس جای تعجب ندارد که با هم ارتباط داشته باشند. این دو مجموعه درواقع به هم رسیده‌اند. مجموعه شدونا در نمایشگاه قبلی‌ام تمام شده، اما آن را در «مولانا» حل کرده‌ام. یک نوع دین و احساس وظیفه در قبال این موضوعات احساس می‌کنم. قبل از این همیشه در آثارم از ایران و تاریخ ایران می‌گفتم، اما در مجموعه‌های تازه‌ام از انسان‌ها می‌گویم.

نیم‌قرن نقاشی‌های شکیبا تا نهم خرداد در گالری شماره یک فرهنگسرای نیاوران در انتهای خیابان پاسداران، روبه‌روی پارک نیاوران، فرهنگسرای نیاوران روی دیوار خواهد بود و علاقه‌مندان می‌توانند همه‌روزه از ساعت 10 تا 19 و روزهای تعطیل 14 تا 19 از این آثار دیدن کنند.

سجاد روشنی - گروه فرهنگ و هنر