از دکه‌های چوبی تا کیوسک‌های فلزی

حالا کیوسک‌های مطبوعاتی به جزء لاینفکی از شهرها تبدیل شده‌ است و اهالی مطبوعات برای آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی به مردم روی این کیوسک‌های کوچک که در گوشه پیاده‌روهای شهر جا خوش کرده‌ است، حساب باز کرده‌اند.

در یکی از معدود نوشته‌های مربوط به تاریخچه کیوسک‌های روزنامه‌فروشی آمده که در آن سال‌ها افرادی بودند که روزنامه‌ها را توزیع می‌کردند، بعدها با طولانی شدن مسافت‌ها آنها از دوچرخه استفاده کردند و کمی پس از آن هم از دوچرخه‌های موتوردار و موتورگازی کمک گرفتند تا راحت‌تر بتوانند در خیابان‌ها گشت بزنند و روزنامه‌ها را به محل کار و منزل مردم برسانند.

بتدریج میزهای کوچکی در برخی معابر گذاشته شد که نسخه‌ای از نشریات چاپ شده روی آن قرار می‌گرفت، شاید بتوان این میزها را اولین اماکن ثابت برای فروش نشریات دانست. با افزایش تعداد مطبوعات و نیز اتفاقاتی مانند خیس شدن آنها زیر برف و باران، روزنامه فروش‌ها کم‌کم به فکر کیوسک‌ها افتادند.

این که نخستین کیوسک روزنامه‌فروشی در چه تاریخی تاسیس شده به درستی معلوم نیست و شواهد مختلفی برای آن وجود دارد، ازجمله عبارتی که یکی از نمایندگان مجلس شانزدهم شورای ملی (1328 تا 1330) گفته است: «بتازگی در تهران 120 دکه چوبی برای فروش برخی روزنامه‌ها تاسیس شده است».

حالا در این که فروش نشریات در کیوسک‌های مطبوعاتی قدمتی بالای 70 سال (هفت دهه) در ایران دارد، شکی نیست و در این چند دهه کیوسک‌های مطبوعاتی دستخوش تغییر و تحولاتی بسیاری شده تا به اینجا رسیده‌ است.

کیوسک‌های مطبوعاتی شهرمان هرچند حالا دیگر جایگاه ویژه‌ای در شهرمان پیدا کرده است، اما فرسوده بودن اکثر آنها که به قدمت طولانی‌شان بازمی‌گردد، رنگ و روی زنگ زده‌شان، ظاهر درب و داغان‌شان و... زیبایی بصری شهر را تحت تاثیر خود قرار داده است، در حالی که بررسی وضع کیوسک‌های عرضه نشریات در بسیاری از کشورها نشان از توجه ویژه مسئولان شهری به جانمایی مناسب و طراحی آنها براساس آخرین ویژگی‌های یک کیوسک مطبوعاتی با کارایی موثر دارد.

بر این اساس مسئولان شهری در پایتخت، بنا دارند چهره کیوسک‌های مطبوعاتی شهرمان را بزودی تغییر دهند؛ قرار است کیوسک‌های جدید با طراحی به روزتر جایگزین کیوسک‌های رنگ و رو رفته قدیمی شود.

مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری تهران توضیح می‌دهد: «این کیوسک‌ها چند بار پیش تولید شد تا این که آخرین نمونه طراحی شده پس از اصلاحات لازم مورد تائید اتحادیه و نمایندگان صنف کیوسک‌داران مطبوعاتی واقع شد و براساس برنامه‌ریزی انجام شده قرار است از پایان امسال هر ماه صد کیوسک جدید جایگزین 1200 کیوسک مطبوعاتی سطح پایتخت شود».

مسئولان شهری این روزها درحالی برای نو نوار کردن این کلبه‌های آهنی زنگ‌زده و رنگ و رو رفته قدیمی برنامه‌ریزی می‌کنند که صاحبانشان به هزار و یک دلیل می‌گویند عطای نو شدن را به لقایش می‌بخشیم.

می‌گوید کارش را با یک موتور دوچرخه‌ای قدیمی شروع کرده؛ وقتی از میدان توپخانه تا نیاوران را رکاب‌زنان طی می‌کرده تا روزنامه بین مشتری‌هایش پخش کند.

آقای حبیبی سال‌هاست در یکی از محله‌های مجیدیه شمالی کیوسک روزنامه‌فروشی دارد؛ او تعریف می‌کند که سال 75 هم یک بار تمام کیوسک‌های مطبوعاتی سطح شهر تعویض شد و حالا باز هم شهرداری در شرایطی موضوع تغییر شکل کیوسک‌ها را مطرح کرده که این موضوع نگرانی‌هایی را برای دکه‌داران مطبوعاتی به وجود آورده است.

او و همکارانش فکر می‌کنند این یک نقشه است، آنها چندان دل خوشی از پیشنهاد شهرداری برای تغییر شکل کیوسک‌های مطبوعاتی سطح شهر ندارند و معتقدند این کار فقط بهانه‌ای است برای این‌که اجاره بیشتری از دکه داران گرفته شود.

حبیبی توضیح می‌دهد: این طور که به ما گفته‌اند قرار است 50 درصد پول را شهرداری بدهد و 50 درصد بقیه را برایمان وام بگیرند؛ اما ما موافق نیستیم، چراکه بعید نیست به بهانه این نوسازی اجاره‌هایی که از ما می‌گیرند را دو برابر کنند.

کیوسک‌های مطبوعاتی شهرمان بیشتر از این‌که محل فروش روزنامه و مجله باشد؛ شبیه یک سوپرمارکت کوچک است.

شاید بیراه نباشد اگر بگوییم شهروندانی که برای خرید مواد خوراکی و سیگار به این کیوسک‌ها مراجعه می‌کنند، از آنهایی که روزنامه یا مجله‌ای خریداری می‌کنند بیشتر هستند. شاید همین موضوع موجب شده که صاحبان کیوسک‌های مطبوعاتی سطح شهر بیشتر از این‌که روی درآمدی که از فروش روزنامه و مجله به دست می‌آورند، حساب کنند، روی درآمدهای جانبی از فروش اقلامی که عرضه آنها چندان هم با ماهیت کیوسک‌های مطبوعاتی سنخیت ندارد، حساب می‌کنند. البته در این میان نمی‌توان چندان به کیوسک‌داران هم خرده گرفت شاید اگر از همان ابتدا سیاستگذاری‌های حمایتی از صاحبان کیوسک‌های مطبوعاتی به نحوی انجام می‌شد که آنها می‌توانستند در کنار عرضه روزنامه و مجله روی فروش محصولات فرهنگی جانبی هم برای افزایش درآمدشان حساب کنند، حالا شاید به جای چیپس، پفک، آدامس و سیگار، داخل کیوسک‌ها محصولات فرهنگی فروخته می‌شد.

اما کیوسک‌داران در پاسخ به این‌ که چرا در کنار فروش روزنامه و مجلات؛ سیگار و مواد خوراکی هم می‌فروشند ؛ استدلال جالبی دارند.

یکی از روزنامه‌فروش‌های خیابان شریعتی در این باره می‌گوید: «اگر قرار باشد فروش سیگار جمع شود ما کیوسک‌داران با هم بسیج می‌شویم و همه را از روی دکه‌ها جمع می‌کنیم، اما اول جواب این سوال ما را بدهند که چرا سوپرمارکت‌ها سیگار می‌فروشند؟ اگر فروش سیگار در دکه‌های روزنامه‌فروشی ممنوع است، پس درسوپرمارکت‌ها هم باید ممنوع باشد و نباید استثنایی قائل شد».

او ادامه می‌دهد: «ما متهم می‌شویم به این که چرا در کیوسک‌ها کنار مجله و روزنامه، خوراکی و سیگار می‌فروشیم، اما به این توجه ندارند که مگر یک کیوسک روزنامه‌فروشی چقدر درآمد دارد؟ اگر ما سیگار و مواد خوراکی نفروشیم پس چطور ماهانه فقط 200 هزار تومان پول برق بدهیم؟ هزینه‌های جانبی دیگر بماند».

مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری تهران، اما نظر دیگری دارد: از اتحادیه کیوسک‌داران مطبوعاتی خواسته شده اعتراضشان به فروش مواد غذایی، سیگار و هر چیزی جز جراید در کیوسک‌های مطبوعاتی را از طریق مراجع قانونی پیگیری کنند زیرا رسیدگی به تداخل‌های صنفی مانند فروش سیگار در کیوسک‌های مطبوعاتی در حیطه اختیارات شهرداری نیست.

در طراحی کیوسک‌های مطبوعاتی جدید از شکل و طراحی کیوسک‌های مطبوعاتی در خارج از کشور الگوبرداری شده است تا این کیوسک‌ها در عین زیبایی بصری که به چهره شهرمان می‌بخشد، کارایی بهتری هم نسبت به کیوسک‌های فعلی داشته باشد.

هرچند مسئولان شهرداری و همچنین اتحادیه توزیع‌کنندگان و فروشندگان جراید کشور می‌گویند که این تنها نمونه‌هایی از تغییراتی است که قرار شده در چهره ظاهری کیوسک‌های مطبوعاتی رخ دهد و فعلا ترجیح می‌دهند درباره جزئیات بیشتر این تغییرات توضیحی ندهند.

بازرس و نایب‌رئیس اتحادیه توزیع‌کنندگان و فروشندگان جراید کشور در گفت‌وگو با جام‌جم نگرانی‌های کیوسک‌داران را درک کرده و می‌گوید: ما هم معتقدیم که اگر قرار است کیوسک‌های مطبوعاتی جدید جایگزین کیوسک‌های فعلی شود، بهتر است تمام پول و هزینه این کار را خود کیوسک‌داران بپردازند، چراکه این نگرانی وجود دارد، اگر شهرداری بخواهد مبلغی از این هزینه را تامین کند چندی بعد به این بهانه که در تامین هزینه‌های خرید به کیوسک‌داران کمک شده است، این کیوسک‌ها را به هر کس که می‌خواهد اجاره دهد و به این ترتیب امنیت شغلی دکه‌داران به خطر بیفتد و این دقیقا همان موضوعی است که کیوسک‌داران را نگران کرده است.

محمدحسین صباح با تاکید بر این‌ که طرح تغییر و جایگزینی کیوسک‌های مطبوعاتی جدید به هیچ وجه قرار نیست با اجبار و تهدید دکه‌داران انجام شود، تصریح می‌کند: ما این موضوع را قبول داریم که اگر قرار است کیوسک‌های مطبوعاتی سطح شهر جمع‌آوری و کیوسک‌های جدید جایگزین آنها شود، باید تمام کیوسک‌ها شامل این تغییر شود و استثنایی هم در کار نیست، اما باید شرایط و تسهیلات فراهم شده طوری باشد که کیوسک‌داران با میل و رضایت این کار را انجام دهند و نه از سر تهدید و اجبار.

صباح این را هم می‌گوید که براساس توافق انجام شده با شهرداری قرار است نمونه‌های کیوسک‌های طراحی شده جدید ساخته شود تا پس از این‌ که مسئولان اتحادیه و تعدادی از کیوسک‌داران به نمایندگی از بقیه اعضا این کیوسک‌ها را بازدید و تائید کردند، آن وقت تعداد بیشتری از آنها تولید شود تا بتدریج کار نصب و جایگزینی این کیوسک‌ها در سطح شهر آغاز شود.

کیوسک‌های مطبوعاتی سطح شهر در حالی بزودی در آستانه تغییر و تحولات جدیدی خواهد بود که مخالفت کیوسک‌داران و نگرانی‌های آنها که البته به نظر می‌رسد، بحق هم باشد، موضوع مهمی است که هنوز مدیریت شهری و مسئولان اتحادیه برای آن چاره‌ای نیندیشیده‌اند تا اگر قرار است تغییراتی هم ایجاد شود این تغییرات به ضرر کیوسک‌داران تمام نشود.

این‌که شکل و شمایل کیوسک‌های مطبوعاتی در کشورهای دیگر چگونه است، این کیوسک‌ها چه ویژگی‌هایی دارد؛ نحوه عرضه مطبوعات روی کیوسک‌ها چگونه انجام می‌شود و سوالاتی از این دست، نکات مهمی است که ضروری به نظر می‌رسد مسئولان شهری در طراحی کیوسک‌های مطبوعاتی جدید به آنها توجه داشته باشند.