نیاز جامعه امروز به پیوند فناوری و معماری

شما فکر می‌کنید یک چهره ماندگار معماری باید چه شاخص‌ها و مسوولیت‌های علمی داشته باشد؟

امروزه حوزه علمی بهسازی لرزه‌ای و مقاوم‌سازی لرزه‌ای یکی از مهم‌ترین حوزه‌های فناوری نوین است. کشور ما نیز طی دهه‌های اخیر از فناوری‌هایی نوین بهره‌مند شده است. به طور مثال، امروز در ساختن ساختمان‌های مسکونی باید به روش‌های جدید متوسل بشویم چون ساختمان‌های موجود سبک هستند و هنگام مواجه‌شدن با پدیده طبیعی زلزله مقاومت کافی ندارند.

صدمات ناشی از زلزله‌های گذشته نشان داد ما باید تغییراتی در مصالح و روش‌های ساختمان‌مان ایجاد کنیم بنابراین به‌کارگیری این فناوری‌ها یک ضرورت است تا دیگر نگران زلزله، هزینه و طول زیاد زمان ساخت نباشیم. این چیزی است که باید برای رسیدن به آن تلاش بیشتری نسبت به گذشته داشته باشیم.

مفهوم فناوری‌های نوین فقط برای ساخت ساختمان‌های مسکونی مقاوم در برابر زلزله نیست بلکه ضرورت به‌کارگیری از این فناوری‌ها در حفظ آثار تاریخی مانند تخت جمشید، طاق کسری، زیگورات چغازنبیل و آثار ارزشمند دوران اسلامی مثل مساجد اصفهان، کاشان و یزد و مدرسه چهارباغ و حرم مطهر امام رضا(ع) دوچندان است. مثلا حرم مطهر امام رضا(ع) جزو افتخارات علمی کشور ماست. به طوری که صاحبان این علم از دانشگاه‌های بزرگ دنیا مانند ایتالیا، اسپانیا، یونان، فرانسه و انگلستان با مشاهده نوع تجهیزات و نحوه بهره‌گیری از شناخت این میراث دچار شگفتی می‌شوند که کشور ایران تا این سطح علمی و با چنین کیفیتی از مطالعات و طراحی کار تخصصی انجام داده است البته شاید این افراد نتوانند بخوبی درک کنند این اثری که نزد ماست یک ثروت فرهنگ جامعه‌مان محسوب می‌شود که شکل‌گیری آن بیش از هزاران سال به طول انجامیده است و این مکان نزد ایرانیان به عنوان مقدس‌ترین مکان عبادی و مذهبی محسوب می‌شود که باید با تمام توان علمی و تخصصی این میراث برای نسل آینده حفظ شود.

به همین دلیل ما امروز در بحث معماری و ساختمان و مقاوم‌سازی بناهای تاریخی و بویژه حرم مطهر امام رضا(ع) که من افتخار مشاور عالی آستان مقدس رضوی آن را دارم، کارهای بزرگی شروع کرده‌ایم. مثلا ما هنگام ساخت رواق دارالحجه باید از زیر سر درهای ساعت و نقاره‌خانه عبور می‌کردیم و صحن جدیدی زیر آن می‌ساختیم، به همین دلیل، مقاوم‌سازی این دو با استفاده از فناوری‌های نوین و نصب تجهیزات پیشرفته ضرورت پیدا کرد. به همین ترتیب، تجهیزات پیشرفته‌ای هم برای گنبد‌های مطهر و طلا هم نصب و مطالعات رفتارنگاری و مانیتورینگ آن هم در حال شکل‌گیری است.

بله، درست است. ما روزی پیشگام علم و فناوری در جهان بودیم و دانشمندان بزرگی همچون ابوعلی سینا، خوارزمی، زکریای رازی و ابوریحان بیرونی داشتیم که پایه‌گذار علوم در جهان بودند و امروز نیز به عنوان علوم نوین مانند ریاضیات، نجوم، فیزیک و حتی مکانیک به آنها افتخار می‌کنیم. ما در گذشته در ساخت سازه‌های آبی در جهان هم بی‌نظیر بودیم به نحوی که سازمان ملل دو سال پیش سازه‌های آبی شوشتر را به عنوان میراث فرهنگی جهان ثبت کرد.

همچنین ما در مهندسی پل و ساختمان بسیاری از بناها پیشینه درخشان داشتیم، اما متاسفانه در بعضی سده‌های تاریخی که انقلاب صنعتی جهان در حال شکل‌گیری بود و اوج پیشرفت‌های علمی و فناوری جهان محسوب می‌شد زمینه شکوفایی علمی ایران به علت بی‌کفایتی پادشاهان قاجار مهیا نشد و با حرکت علمی جهان هماهنگی و همراهی لازم را پیدا نکرد؛ به همین دلیل روز به روز از روند علمی فاصله گرفتیم.

این فاصله به معنی یک هشدار بود به طوری که در طول دهه‌های اخیر، نگرانی از فاصله‌گرفتن از حرکت علمی جهان باعث شد ما در توسعه دانشگاه‌ها، آموزش عالی، مقالات و کارهای علمی و ثبت اختراعات‌مان حرکت شتابانی انجام بدهیم به نحوی که امروز رشد علمی کشورمان در جهان از نظر مقایسه‌ای از بسیاری از کشورها بیشتر است بنابراین می‌توانیم امیدوار باشیم اگر این رشد و حرکت علمی همچنان ادامه پیدا کند بخشی از آن کوتاهی‌ها و غفلت‌های گذشته را جبران کنیم.

امروز در جهان انتقال تکنولوژی در بین ملت‌ها و کشورها یک امر مرسوم و متداول است اما اشتباه بزرگی که صورت می‌گیرد این است که وقتی یک فناوری وارد جامعه می‌شود با خود بار فکری، فرهنگی و اجتماعی هم دارد به همین دلیل ما نمی‌توانیم محصول فکری و اندیشه یک جامعه دیگر را عینا در جامعه متفاوت دیگر بهره بگیریم. به همین دلیل باید در حوزه معماری باورها، فرهنگ، اعتقادات تاریخی و اقلیم آن جامعه را در نظر بگیریم و ساختمانی متناسب و منطبق با آن جامعه بسازیم. هرچند استفاده از یافته‌های علمی جهان موجب اشکال نیست اما باید هنگام به‌کارگیری ازاین فناوری جدید به بومی‌سازی آن توجه کنیم.

مثلا ساختمان‌های ژاپن و آلمان به دلیل سبک‌بودن متناسب با کشور ایران نیست، اما این ساختمان می‌تواند به لحاظ طراحی و معماری با نحوه زندگی مردم شرایط آب و هوایی باورها و فرهنگ کشور ما مطابقت پیدا کند. در این صورت است که ما موفق شده‌ایم یک تکنولوژی را با شرایط مناسب در جامعه به‌کار ببریم.

اصولا رنگ‌های دلپذیر کاشی‌های معرق، هفت‌رنگ یا لاجوردی، محراب، مناره‌های بلند فضاهای مذهبی و عبادی مثل حرم مطهر امام رضا(ع)و امامزادگان و مساجد که صوت دل‌انگیز اذان را در پهنه بیکران آسمان طنین‌انداز می‌کنند، شبستان‌های نیمه تاریکی که دل و روح و اندیشه نمازگزاران را به خلوت خود می‌خوانند و آنان را به عالم ملکوت می‌برند، رواق‌ها و گنبد با پنجره‌هایی که نور را در زمان‌های مختلف به فضای داخل مسجد یا حرم وارد می‌کنند، شرایط خاص معنوی و آرامش ویژه‌ای را به انسان‌هایی که در آن مکان حضور پیدا کرده‌اند، می‌دهد و هریک تحت شرایط این زیبایی‌ها و مکان روحانی به سمت راز و نیاز با خدا هدایت می‌شوند. به همین دلیل، معماری ما از یک اصالت و ارزش استثنایی برخوردار است که سایر کشورها از ترکمنستان تا قفقاز و کشورهای حاشیه جنوب خلیج‌فارس و همچنین عراق، افغانستان، پاکستان و حتی کشورهای غربی مانند ترکیه و آندولس در طول تاریخ این ارزش‌ها را مورد بهره‌برداری قرار داده‌اند.

مثلا کلیسای جامع فلورانس به نام سانتا ماریا دلفوریه با الهام از گنبد سلطانیه ساخته شده است. این ارزش‌ها بخشی از پیوستگی فرهنگی است که در طول قرون از جاده ابریشم و ایران تا جبل‌الطارق تا اسپانیای فعلی استمرار پیدا کرده است. بنابراین به دلیل این‌که کشور ما دارای سابقه شکوهمندی در گسترش علم و فرهنگ و هنر در جهان است، ابتدا باید با این فرهنگ و تمدن عظیم آشنا شد و سپس برای معرفی آن به جهانیان تلاش کرد.

امروز باید مردم این سرزمین و نیز جهانیان با معماری اصیل ایران از تخت جمشید تا ایوان مدائن، از مسجد امام اصفهان تا حرم مطهر رضوی (که نمونه‌ای کامل و بی‌نظیر از معماری و هنر اسلامی است) آشنا شوند و بدانند بسیاری از بناها در تاریخ این سرزمین از حرم حضرت رضا(ع) و ساختمان‌های مذهبی تا پل‌های ایران یا سازه‌های آبی شوشتر از شاهکارهای معماری و مهندسی در جهان محسوب می‌شوند و در راستای این شناخت باید برای تجدید این عظمت و شکوه در آینده تلاش کرد و تنها به شناخت و تقدیر آثار گذشته متکی نبود. باید در زمینه‌های علمی مختلف برای تجدید فرهنگ و تمدن اسلامی گام برداشت و ما باید در این مسیر پیشتاز باشیم.

نانو علم جدیدی است که طی 20سال اخیر به صورت کاربردی به حوزه‌های مختلف از پزشکی تا مهندسی و معماری در سطح جهان ورود پیدا کرده است. درحال حاضر به طور عملی کاربردهای نانو در مهندسی و معماری به دلیل پیچیدگی‌های این فناوری محدود است، اما با وجود همین محدودیت این روزها محققان و پژوهشگران این حوزه توانسته‌اند با کمک نانو مانند نانو پوشش‌ها، نانو عایق‌ها، نانو فناوری و بتون و نانو و مواد پایه سیمانی تحولات بسیاری در مصالح و روش ساخت و معماری ایجاد کنند.

مثلا امروزه برخی ساختمان‌های جهان و مراکز بزرگ اقتصادی، هتل‌ها و ساختمان‌هایی که از نظر بهره‌بر‌داری نیازمند ویژگی‌های خاصی است با به‌کارگیری نانو توانسته‌اند سطوح شیشه‌ای بسازند که گرد و غبار نگیرد و نیازی به تمیزکردن نداشته باشد یا سطوحی بسازند که در برابر حرارت عایق و در برابر صدا مناسب باشد یا سطوح ضدآلودگی و ضدباکتری برای مراکز درمانی ایجاد کنند یا همچنین موادی که به سیمان و بتون در نانو اضافه می‌شود، می‌تواند قدرت سیمان را 10برابر افزایش دهد. همچنین می‌توان بتونی نفوذناپذیر یا اندود‌هایی مقاوم ایجاد کنیم که بتواند در طول دوره‌های تاریخی سالم و صحیح و بدون تغییر کیفیت ظاهری مانند رنگ باقی بماند.

در کشور ما نیزمطالعات زیادی برای ورود به این زمینه و به‌کارگیری فناوری نانو انجام شده است، مثلا یکی از آنها حفظ سر در دانشگاه تهران به عنوان نماد آموزشی عالی کشورمان از خوردگی‌ها، گرد و غبار، دود، آلودگی هوا، نفوذ آب به درون بتون و زنگ زدن میلگردهاست. متاسفانه میلگردهای به‌کاررفته در سردر بتونی دانشگاه تهران به علت نفوذ آب دچار زنگ‌زدگی جزئی شده است که ما می‌توانیم با استفاده از اندودهای نانوفناوری بدون این‌که چیزی به آن اضافه کنیم یا ظاهر آن را تغییر دهیم این نماد را برای قرن‌ها حفظ کنیم.

به همین دلیل سال گذشته، دفتر قطب فناوری معماری با مسئولیت اینجانب به دانشگاه تهران پیشنهاد اد برای ماندگارشدن این سردر از صدمات احتمالی مانند خوردگی میلگردها، یخ‌زدگی، نفوذ رطوبت و گاز سمی از پوشش نانو فناوری استفاده کنند که اجرایی‌شدن این طرح به نظر اولیای امور بستگی دارد که ان‌شاءالله با تامین بودجه مورد نظر اجرایی خواهد شد.

همان طور که می‌دانید یکی از اولین وظایفی که ما در دانشگاه به عهده داریم، آموزش و تربیت نیروی متخصص و مورد نیاز جامعه است. امروز اعتقاد بر این است که اگر آموزش ما پژوهش‌محور و مبتنی بر پژوهش و یافته‌هایی که در زمینه‌های تخصصی مورد نیاز جامعه است، نباشد آن آموزش صرفا تئوریک است که فقط به کلاس درس محدود خواهد شد. به همین دلیل پژوهش پشتوانه‌ تحقق آموزش موفق است. در نتیجه اگر بخواهیم آموزش متناسب و درستی داشته باشیم هیچ راه گریزی جز این نیست که آن را در حوزه‌های تخصصی مورد نیاز جامعه و جهان مبتنی بر تحقیق و پژوهش کنیم.

پس اگر به امر پژوهش اهتمام نکنیم و پژوهش را مبنای کار آموزشی خود قرار ندهیم و اگر برای رسیدن به یک آموزش موفق و منطبق با نیازهای جامعه، متکی بر پژوهش‌های متناسب با حوزه‌های تخصصی مورد نیاز جامعه نباشیم، آموزش ما آموزش مثمرثمری نخواهد بود. به همین دلیل، اهتمام به پژوهش به عنوان یک زیرساخت در فعالیت دانشگاه و به عنوان یک نهاد تربیت نیروهای متخصص یک امر الزامی است و به همین دلیل حتی اگر آموزش را به عنوان محور اصلی فعالیت‌ها در نظر بگیریم باید آن را مبتنی بر امر پژوهش قرار دهیم.

قدرشناسی از علم و عالمان و ارزش‌نهادن به اندیشه، اولین نیاز جامعه ما برای ارتقای رشد فکری و پاسخگوی خواسته‌ها و نیازهای جامعه است. مساله دیگر، ایجاد شرایط علمی و محقق‌شدن این اندیشه‌هاست به همین دلیل برای تولید علم و به‌کارگیری آن در جامعه نیازمند به نهادها، موسسه‌ها و سازمان‌هایی با چنین وظایفی هستیم تا رشد اندیشه، فرآیند انتقال و اندیشه را به یک فرآیند علمی تبدیل کنند.

در پایان هم جا دارد از سازمان‌هایی مانند صدا و سیما، بنیاد ملی نخبگان، معاونت ریاست جمهوری و همه سازمان‌های علمی ـ تخصصی کشور که در مسیر ارتقای فرآیند رشد و اندیشه تلاش می‌کنند تشکر کنم، زیرا انقلاب فرهنگی زمینه‌هایی را فراهم کرده که در جامعه ما ارزش‌های گذشته در بحث علم و اندیشه شناخته شود. چرا که اسلام برای علم، عالمان، تفکر و اندیشه ارزش بسیاری قائل شده است؛ بنابراین این ارزش‌ها باید در جامعه احیا شود و فرآیند اندیشه، فکر، تولید دانش و مرز‌های دانش در جامعه علمی باید توسعه پیدا کند. در این صورت به همان اوج شکوه و افتخار گذشته در حوزه‌های علمی، تخصصی و فناوری دست پیدا خواهیم کرد.

زندگینامه پروفسور محمود گلابچی

پروفسور محمود گلابچی، سال 1336 در مشهد از پدری اهل فرهنگ، ادبیات و اندیشه و مادری بسیار متدین متولد شد. او پس از طی دوره دبستان و دبیرستان در زادگاهش و کسب رتبه نخست در استان خراسان، با تشویق‌های بسیار پدرش در رشته مهندسی راه و ساختمان در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد. او دوره‌های لیسانس و فوق‌لیسانس مهندسی راه و ساختمان را در سال‌های 59 و 62 با رتبه اول در دانشکده فنی دانشگاه تهران به پایان رساند. این مرحله از همان ابتدا با تدریس دروسی در رشته معماری، سرآغاز آشنایی عمیق او با معماری بود. به همین دلیل زمانی که سال 1375 برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت، دکتری راه و ساختمان و فوق‌دکتری خود را در زمینه سیستم‌های ساختمان و سازه در معماری ادامه داد.

او از سال 1362 تاکنون دروس متعددی را در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری معماری و مهندسی عمران در دانشگاه‎های ایران و انگلستان تدریس کرده است، اما بیشتر آثار و فعالیت‌های علمی او در زمینه معماری و مفاهیم مشترک سازه و معماری است.

او در حال حاضر استاد تمام پایه 36 دانشکده معماری دانشگاه تهران، دارای کرسی یونسکو در معماری اسلامی، چهره ماندگار جمهوری اسلامی ایران در مهندسی راه و ساختمان و معماری، عضو شورای تدوین مقررات ملی ساختمان، رئیس شورای فناوری‌های نوین ساختمانی، عضو هیات امنای انجمن مفاخر معماری ایران، تاسیس کننده و سرپرست رشته‌های کارشناسی ارشد و دکتری تکنولوژی معماری و مدیریت پروژه و ساخت، عضو شورای قطب علمی فناوری معماری، عضو سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی متعدد در زمینه معماری و مهندسی ساختمان و سردبیر ژورنال فناوری جهانی معماری است.

او در سال‏های گذشته به‏عنوان استاد نمونه دانشگاه‏های کشور، پژوهشگر برجسته کشور و استاد نمونه و پژوهشگر برجسته دانشگاه تهران انتخاب و معرفی شده ‏‏است. او علاوه بر محاسبه و طراحی ده‎ها طرح‌ بزرگ ساختمانی، در سازمان‌های اجرایی متعددی از جمله آستان قدس رضوی به عنوان مشاور عالی در زمینه سازه و ساختمان مشغول به کار بوده و به عنوان مهندس نمونه کشور انتخاب و معرفی شده است. او همچنین 30 جلد کتاب در زمینه سازه در معماری، سیستم‎های ساختمانی و مدیریت پروژه تالیف و منتشر کرده که 12 عنوان آن تاکنون به‏عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و کتب برگزیده دانشگاهی انتخاب شده است.