لزوم شناخت اندیشه‌های امام خمینی(ره)

برای نسلهای فردا،مایه های تشویق و پرورش اراده ملی و مذهبی را به ودیعت نهند.ملتی سرفراز می شود و راه سعادت و کمال را می پوید که گذشته خود را, بزرگان خود را، افتخار آفرینان خود را بر تارک جامعه خود قرار دهند و از گذشته خود عبرت بگیرند و پیروزیها و شکستها را دقیق مطالعه کنند و بزرگان اهل اندیشه و ابتکار خود را بسان مشعلی فرا راه حال و آینده خویش قرار دهند.

بسیارند آنان که بر حوزه ها و امت اسلامی حق دارند و هر یک به سهم خود خشتی بر این بنیاد نهاده و کاروان امت را تا بدین منزل رهبری کرده و به آن شکوه و عظمت بخشیده و با دستانها و دسیسه ها در افتاده اند. در این میان، نقش امام خمینی بسیار برجسته و رخشان و روح افزاست و بایستگی ماندگار ساختن آن بزرگمرد برای ادامه رسالت و شفاف شدن نشانه های راهش بسی حیاتی است.اینک این قلم درآستانه سالروزرحلت جانسوزوملکوتی امام خمینی (ره) وماندگارساختن یاد وسیرت این بزرگ مرد؛شایسته می داندمباحث ومطالبی رادرزمینه اندیشه والاومبانی فکری آن مجتهد فقیه وعارف وارسته ،درذیل مطرح نماید؛ ان شاءالله مقبول طبع شیفتگان آنحضرت واقع گردد:

اهمیت شناخت اندیشه های امام خمینی(ره)

اهمیت شناخت اندیشه های امام خمینی(ره) بر هیچ کسی پوشیده نیست. اولا اینکه ایشان یک اندیشمند بزرگ مسلمان بودند واندیشه های ایشان در شناخت نظر کلی اسلام، بسیار با ارزش است. از سوی دیگر، ایشان درحوزه سیاست و امورسیاسی جامعه، دارای آراء و دیدگاه های حایز اهمیتی هستند. همچنین، ایشان رهبر یک انقلاب بزرگ بودند . انقلابی که توانست یکی از رژیمهای استبدادی ودست نشانده را سرنگون سازد ونظامی به نام جمهوری اسلامی جایگزین آن نماید.

علاوه بر رهبری انقلاب و تاسیس نظام جمهوری اسلامی، ایشان به مدت 10 سال به اداره، سرپرستی و راهبری این نظام همت گماشت و این مدت، اداره جامعه ونظام سیاسی و تجارب عملی ونظری وی درخلال این مدت نسبتا طولانی، نظرات سیاسی ایشان را به عنوان یکی از مهمترین دیدگاههای اسلامی، مطرح می سازد.

امام خمینی(ره)، مصلح دینی درجهان معاصر

امام خمینی، به عنوان یک مصلح دینی در جهان معاصر، الگویی برای مسلمانان محسوب می شوند، زیرا ایشان تلاش نمودند بین مذهب وسیاست در جهان معاصر، پیوندی مجدد برقرار سازند و جایگاه معنویت و دین گرایی را درجهان معاصراحیا سازند و رابطه تخریب شده دین و دنیا و عقل و دین را بازسازی کنند و مدلی از توسعه و پیشرفت که بتواند انسانیت انسان را ارتقا بخشد و معنویت و پیشرفت را در کنار هم داشته باشند، حمایت نمودند.

توجه امام خمینی (ره) به آرما نهای اقتصادی

توجه به اصل مهم تحقق عینی ارزش‏های الهی در جامعه، نه تنها امام(ره) را از پرداختن به مسائل معیشتی مردم باز نمی‏داشت، بلکه موجب آن شد تا ایشان با رویکردی تازه به این مهم نگاه کرده و «آرمان تأسیس اقتصاد اسلامی» درایران را طرح نمایند. براین اساس است که امام(ره) اقتصاد اسلامی را چیزی متفاوت با «سرمایه‏داری» و «سوسیالیسم» معرّفی کرده واز اندیشمندان و علمای اسلام می‏خواهند تا هرچه سریع‏تر و بهترروش، اصول وماهیت«اقتصاد اسلامی» را تدوین وتشریح نمایند. با این حال آن چه که بدیهی می‏نماید، بنای اقتصاد اسلامی بر پایه «عدالت» استواراست و تحقق «عدالت اقتصادی» مهم‏ترین جزء چنین آرمان بلندی است.

استقلال اقتصادی از آن حیث که زمینه مناسب رشد و تعالی انسان و طرح آرمان‏های متعالی اسلامی را در سطح جهانی، فراهم می‏آورد، همیشه مورد توجه حضرت امام(ره) بوده است، به طوری که نیل به آن را به قیمت تحمل سختی‏ها و مرارت‏های بسیار تکلیف شرعی ـ ملّی ملت و دولت، معرفی می‏نمایند:
«مردم وفادار و انقلابی کشورمان برای به دست آوردن استقلال واقعی و رسیدن به خودکفایی، خیلی بیش از اینها آماده صبر و فداکاری هستند و من مطمئنم که ملت عزیز ایران یک لحظه استقلال و عزّت خود را با هزار سال زندگی درناز ونعمت ولی وابسته به اجانب وبیگانگان معاوضه نمی‏کنند».(صحیفه نور، ج20، ص129)

نگرش امام خمینی(ره) به مسئله مهدویت

نگرش امام خمینی به مهدویت در ابعاد گوناگون آن، به رویکرد دینی، سیاسی و عرفانی ایشان ارتباط مستقیم دارد. یعنی مسئله مهدویت صرفاً یک موضوع تاریخی یا سیاسی نیست، بلکه ریشه در باورهای دینی امام خمینی دارد که این باورها ریشه در اصول اساسی نبوت و بالاخص امامت و تداوم آن تا آخرالزمان دارد. به بیان دیگر ضرورت اکمال دین و اتمام نعمت و ویژگی جامعیت دین اسلام تداوم امامت را با زنده و حاضر بودن حضرت مهدی تا ظهور آن حضرت در زمان معین شده از سوی خدا را دارد که یکی از مهمترین اهداف این امر تحقق حاکمیت الهی و بسط عدالت واقعی در روی جهان است. از این رو نگرش امام خمینی به مهدویت با اندیشه‌های عرفانی و سیاسی شیعه درباره امامان ارتباط مستقیم پیدا می‌کند. زیرا در این اندیشه، امام بعنوان انسان کامل و حجت حق بر روی زمین صاحب ولایت تامه بر جهانیان است و نیز تنها اوست که می‌تواند با تشکیل حکومت عدل الهی، عدالت را اجرا کرده، حق مظلومان را از ظالمان ستانده و زمینه اجرای احکام و حدود الهی را فراهم نماید.

بنابراین با توجه به سیر عرفانی و دینی امام خمینی و نیز اینکه ایشان به عنوان یک رهبر دینی موفق به تشکیل حکومتی دینی گردید که مدعای آن زمینه‌سازی شرایط لازم برای ظهور حضرت مهدی بود توجه به دیدگاههای امام خمینی در این خصوص اهمیت خاص دارد. یعنی امام خمینی با داشتن زمینه‌های دینی، عرفانی، فقهی و فلسفی و با طی زمان طولانی عمر خود در مبارزه بر علیه یک رژیم طاغوتی و سپس تشکیل یک حکومت اسلامی با استفاده از ابزارهای موجود، درصدد بود تا از خود و نظام پرداخته خود و مردمان آن بعنوان انسانهایی دارای بینش منتظران ظهور آن حضرت ترسیم نماید که تلاش آنها زمینه‌سازی ظهور آن حضرت با انتظار روحانی است. دراین میان بواسطه تجربیات و دیدگاههای عرفان شیعی و تجربه مبارزه سیاسی، تشکیل حکومت و داشتن اندیشه سیاسی مربوطه،کاوش دیدگاه امام خمینی دراین خصوص ضرورت می‌یابد.

ارزشها ازمنظرامام خمینی (ره)

حضرت امام(ره) ارزشها را به ارزش‏های الهی و شیطانی (مادی) طبقه‏بندی می‏نماید. و معتقد است که مبناء ارزشها در زمان طاغوت براساس ارزشهای مادی بودند ولی ارزشهای انقلاب اسلامی، براساس ارزشهای الهی می‏باشد. و اگر ارزشها براساس امور مادی استوار باشد، عیب بزرگ این ارزش‏ها این است که مبدا ارزش از خود ارزش بالاتر خواهد بود. و اگر زمانی «اسب» مبدأ ارزش یک انسان شد آن حیوان ارزشش ازانسان بیشتر خواهد بود واین یعنی تنزُل ارزش انسانی از حیوان.

از نظرحضرت امام(ره) آنچه ارزش است، ارزشهای الهی است که راه به سوی انبیاء و ائمّه دارد. و همواره انبیاء؛ ایمان، تقوا علم و مکارم اخلاق و همینطور هر آنچه که منشأ آن، نشأت گرفته از وحی و خداوند باشد را از اصول ارزشی اسلام می‏دانند.از طرفی، حضرت امام(ره) معتقد است که حفظ ارزشها مشکل است و بدون تحمل سختیها، احیاء و حفظ ارزش‏های اسلامی غیر ممکن است. و باید به راههای ذیل برای حفظ ارزش‏ها تمسک جست؛ این راهها که عبارتند از

۱) امر به معروف و نهی از منکر که به صورت نظارت همگانی عمل می‏کند.۲) تمسک به روحانیت؛ که مقصود حضرت امام(ره) از روحانیت، آن دسته از علمای پاک و متعهد و مبارز است.۳) دوری جستن از تجمل گرایی و رفاه طلبی.۴) ساده زیستی.۵) بازگشت به خویشتن و همینطور دوری جستن از هوای نفس می‏باشد.

نگاهی به جایگاه مردم در اندیشه حکومتی  امام خمینی (ره)

مردمداری حضرت امام (ره) سبب شد تا دراولین مرحله شروع انقلاب به آگاه سازی مردم بپردازند و موجی از مخالفتها و مبارزات اجتماعی را علیه دشمنان ایران اسلامی به راه بیندازند.این راهبرد امام امت آنچنان به ثمرنشست که تداوم انقلاب ونظام دینی را هم تضمین کرد.بنیانگذارکبیرجمهوری اسلامی،رابطه حاکمیت دینی ومردم را بطور کلی فراتر ازحد قالبها وچهارچوبهای خشک قانونی ودموکراسی منحط غربی می دانستند و این رابطه قومی را برگرفته از یک پیوند محکم دینی وعاطفی عنوان می نمودند.

بنیانگذار کبیرجمهوری اسلامی حضرت امام (ره) به عنوان احیاگر حاکمیت دینی با اینکه در سرنوشت کشور همه را مسئول دانسته اند هماهنگی و حضور امت اسلامی در صحنه های سیاسی و انقلابی را بسیار مهم دانسته و در واقع شرط عدم آسیب پذیری جمهوری اسلامی عنوان می کردند.

رهبر فقید انقلاب اسلامی آنچه را که سبب جدایی دولت و ملت است به طور مکرر معرفی می کردند که از آن جمله است حب جاه و مال از سوی دولتمردان که یک آفت بزرگ برای استحکام رابطه عاطفی مردم و دولت محسوب می شود.دراندیشه حضرت امام (ره ) نسبت به جلب افکار عمومی، شیوه های پست عوام فریب غربی،هرگز جایگاهی نداشتند،بلکه آنچه تعیین کننده بود حضورآگاهانه وعقیده راسخ انسانهای مومن اعم از زن ومرد وپیر وجوان درسرنوشت کشور بود.

‌دانش تاریخ دراندیشه امام خمینی (ره)

میزان پرداختن امام به تاریخ معاصرو ابعاد مختلف آن به گونه‌ای است که می‌توان ادعا کرد بنیاد بینش سیاسی آن حضرت به طور گسترده بر همین اندیشه تاریخ‌پژوهی، استوار گردیده است.امام علاوه بر مطالعات وسیعی در تاریخ معاصر ایران، خود نیز در خانواده‌ای سیاسی به دنیا آمد و پدر بزرگوار ایشان در بدو تولد او به شهادت رسید. امام در پاسخ به سؤال یک خبرنگار ایتالیایی که در سال 57 از ایشان پرسید چه عواملی موجب یک رنسانس معاصر شیعی گردیده است؟ ضمن تکیه بر یکی از خصلت‌های ذاتی تشیع یعنی مقاومت که خود به سبب اشراف امام بر تاریخ تشیع می‌باشد، به برخی از این تحولات مهم تاریخ معاصر ایران اشاره کرده‌اند:
«یکی از خصلتهای ذاتی تشیع از آغاز تاکنون مقاومت و قیام در برابر دیکتاتوری و ظلم است که در تمامی تاریخ تشیع به چشم می‌خورد، هر چند که اوج این مبارزات در بعضی از مقطع‌های زمانی بوده است. در صد سال اخیر حوادثی اتفاق افتاده است که هر کدام در جنبش امروز ملت ایران تأثیر داشته است. انقلاب مشروطیت، جنبش تنباکو و ... قابل اهمیت فراوان است. تأسیس حوزه علمی دینی در بیش از نیم قرن اخیر در شهر قم و تأثیر این حوزه در داخل و خارج کشور ایران و نیز تلاش روشنفکران مذهبی در داخل مراکز دانشگاهی و قیام سال 42 ـ 41 ملت ایران به رهبری علمای اسلامی که تا امروز ادامه دارد، همه عواملی هستندکه اسلام شیعی را درسطح جهانی مطرح می‌کند.»( در جستجوی راه ازکلام امام،دفترشانزدهم،ص 37)

 امام برخلاف بسیاری دیگر ازعلمای معاصرخویش که نه تنها ازتاریخ معاصرغفلت می‌ورزیده‌اند، بلکه نسبت به تحولات تاریخ اسلام نیزتأمل جدی روا نداشته‌‌اند، به طورگسترده‌ای به تاریخ رویکرد داشت. بر این اساس،‌دانش تاریخ دراندیشه امام خمینی (ره) معلوماتی منقطع از زمان حال نبود و بین دیروز و امروز در نظر آن اندیشمند فرزانه جدایی یافت نمی‌شد. او می‌کوشید تا با مطالعه گذشته نه تنها از تعاملات حوادث با خبر گردد، بلکه با ژرفا بخشیدن به اندیشه خویش، پاسخ‌های مناسب برای چالش‌های موجود را نیز بیابد. تاریخ در نظرامام انبانی ازقصه‌ها وافسانه‌ها نبود بلکه مصباح هدایت وکانون روشنایی،درخشش والهام به حساب می آمد و همچون استادی سقراط‌گونه می‌ماند که می‌طلبید تا افلاطون‌هایی در مقابلش زانوی ادب برزمین زده و از محضرپرفیضش بهره بگیرند.امام (ره) در باب تاریخ‌اندیشی معتقد بودندکه:«تاریخ معلم انسان‌ها است».

فرهنگ از دیدگاه امام خمینی (ره)

از دیدگاه امام خمینی (ره) فرهنگ اساس سعادت یا شقاوت یک ملت است و رستگاری هر جامعه از راه اصلاح و احیاء فرهنگی امکان پذیر است. از نگاه امام فرهنگ دارای دو ساحت اصلی است. نخست بُعد فردی فرهنگ که با انسان و سعادت او ارتباط دارد و دیگری بُعد اجتماعی فرهنگ که در عرصهٔ حیات اجتماعی انسان ها حضور دارد.

به هر روی با این نگاه فرهنگ موضوعی است ویژهٔ انسان و ارتباطی وثیق با هدایت و تربیت او دارد. از نگاه ایشان فرهنگ سازنده و پیشرو در حوزه های فردی و اجتماعی سبب هدایت انسان ها و جامعه و تربیت الهی هر دو خواهد شد.پویایی وسرزندگی فرهنگ از نگاه امام یکی از ویژگی های اصلی فرهنگ است.

به اعتقاد امام فرهنگ مشرق زمین این توانایی رادارد که بدون تأثیر از سایر فرهنگ ها نقشی فعال و پویا ارائه نماید. ایشان در وصیت نامهٔ خویش درفرازی به نقشهٔ دامنه داراستعمارغرب برای رخوت ورکود فرهنگی جوانان به وسیلهٔ مظاهرفساد اشاره می نمایند وآن را مغایرپویایی فرهنگی مشرق و به خصوص ایران می دانند. از نگاه امام الگوی خودباوری شرق یکی ازراه های پویایی و سرزندگی فرهنگ شرقی است وبه همین جهت دروصیت نامهٔ خویش خطاب به جوانان ایرانی می فرمایند:“و بدانید که نژاد آریا وعرب از نژاد اروپا وآمریکا وشوروی کم ندارداگرخودی خود را بیابد.”( امام خمینی، صحیفهٔ نور، ج ۲۱، ص ۶۶)

ناکارآمدی مدرنیته ومدرنیسم در ایران ازدیدگاه امام خمینی(ره)

مدرنیته ومدرنیسم دردیدگاه امام،ازورود و شرکت موفق درتولید اندیشه، ایجاد نشاط علمی،توسعه ی دولت رفاهی،تحکیم حقوق شهروندی،آزادی های مدنی،توسعه ی فرهنگی،تحکیم ارزش های انسانی وآرمان هایی مانند اینها، نه تنها درایران توفیقی به دست نیاورد بلکه با حمایت بی چون وچراازرژیم های استبدادی و جنایت های آنها علیه فرزندان این مرزو بوم و توطئه علیه فرهنگ ایرانی، مقابله با باورها وارزش ها و اعتقادات مردم وازهمه مهم ترچپاول ذخایرومنابع ملی به نوعی درناکامی های الگوهای توسعه وتجدد ایران سهیم بود.

مدرنیته و مدرنیسم ازدیدگاه امام، نه تنها در عقب ماندگی ایران نقش اساسی داشت، بلکه با توجه به حمایت از رژیم های فاسد و مستبد در دنیای اسلام و سایر نقاط جهان، استفاده ی وسیع و دیوانه وار از تولید و به کار گیری سلاح های کشتار جمعی، دخالت نظامی در جهان و ایجاد جنگ های خانمان سوز، ترویج تبعیض نژادی، تولید سلاح های میکروبی و شیمیایی و استفاده از این سلاح ها علیه بشریت، تولید سلاح های اتمی و استفاده ی وسیع از این سلاح ها در کشتار مردم ژاپن، غارت و نابودی ذخایر ملت ها،فقیر کردن بخش اعظمی از جهان، ازبین بردن محیط زیست، نابودی حقوق بشردرپناه دفاع ازاین حقوق و خلاصه هزاران فجایع دیگرکه تحت عنوان بسط تجدد وترقی و پیشرفت تاریخی و توسعه درطول حاکمیت چند صد ساله ی خود انجام داده بود،عقلاً ناتوانی وبی کفایتی خود را برای دگرگونی وسعادت مردم جهان ازیک طرف و بازسازی کشورهای عقب مانده و فقیرازطرف دیگر، به اثبات رسانید. چنین اتوپیایی برای امام خمینی(ره) که یک انسان گرای متدین،واقع بین،حقیقت طلب وپای بند به قواعد اخلاقی وکرامت انسانی بود، نمی توانست مبنای پایه ریزی یک اندیشه ی اجتماعی جدید باشد.

جان کلام-
امام خمینی (ره) با توجه به وظایف شرعی خود برای اصلاح بشر ایجاد همبستگی بین همه مستضعفان جهان و مسلمانان دنیا، گسترش عدالت اجتماعی، به وجود آوردن صلح و صفا در همه جهان، خودباوری و نفی سبیل، جلوگیری از دخالت ابرقدرتها در مقدرات کشورهای ضعیف و مسلمانان و چپاول ذخایر آنها و گسترش روابط مبتنی بر احترام متقابل و حسن همجواری وحدت مسلمانان مستضعفان جهان را ضروری می شمرد و آن را تنها عامل و رمز پیروزی و بقای هرامتی می دانست و بر ایجاد وحدت تأکید فراوانی می نمود.

منابع-
1-دکتر سعید رحیمیان، مبانی عرفان نظری، سمت، 1383 ـ چاپ اول، ص 225 ـ 230.
2-امام خمینی، آداب‌الصلوه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1370.
3-امام خمینی، مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1373.
4-امام خمینی، شرح دعای سحر، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1374.
5-صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1378.
6-امام خمینی، کشف‌الاسرار، قم، انتشارات مصطفوی.
7-سیری در ادیشه‏های دفاعی امام خمینی(ره) ج۲، مجموع مقالات، تهران، انتشارات نیروهای مسلح، ۱۳۷۷.
8-پرویزصانعی، جامعه شناسی ارزشها، تهران، گنج دانش، ۱۳۷۲.
9-مظفر نامدار، امام خمینی (ره)، انقلاب اسلامی و شالوده شکنی سیطره ی گفتمان های رسمی در حوزه ی سیاست ، مجله 15 خرداد، شماره 2. 
10-امام خمینی، وصیت نامه، انتشارات آستان قدس رضوی.

 اسدالله افشار