شهری به دنبال هویت خودش

در تهران به سختی می‌توان یادگار روزهای گذشته را یافت و غیر از خاطرات شفاهی که هنوز هم کم و بیش در ذهن تهرانی‌های قدیم وجود دارد به سختی می‌توان به جوانان نسل امروز یادآور شد که سیر شهرنشینی در تهران چطور بوده و این ابرپایتخت چه روزهای تاریخ ساز و خاطره انگیزی را پشت سر گذاشته است. حتی در تهران نمی‌توان به اندازه کافی گردشگر جذب کرد چراکه شناسنامه تاریخی این شهر تا حدی مخدوش شده است.

عوامل مختلف در دهه‌های اخیر موجب شده بافت قدیمی و تاریخی تهران تا حد زیادی از بین برود و یا این‌که برخی سودجو، آن را بافت فرسوده بنامند.

بافت مرکزی تهران یعنی خیابان‌های اطراف بازار به کلی تغییر کرده حتی بافت شمیرانات هم که قریه ییلاقی تهران بود از بین رفته است و دیگر از کوچه باغ‌های باصفای آن خبری نیست.

از آنجا که تهران، پایتخت ماند بیش از سایر شهرهای کشور از امکانات و توجه دولتمردان بهره‌مند شد تا جایی که نرخ بیکاری در بقیه نقاط کشور به حدی رسید که بیشتر جوانان این شهرها به امید زندگی بهتر به سوی تهران روانه شدند. گسترش جمعیت تهران در ۳۰ سال اخیر باعث وسعت بی حد و حصر این شهر از طرفین شد به گونه‌ای که بافت تاریخی خواه ناخواه در قسمت‌های جنوبی شهر قرار گرفت.

از طرفی هجوم مهاجرانی که برای یافتن شغل و دستیابی به درآمد کافی به تهران آمده بودند به سوی بازار تهران که مرکز اقتصادی کشور به شمار می‌رود و در قلب بافت تاریخی قرار دارد، نشانه رفت. نیاز به اشتغال و فضاهای محدود بازار تهران سبب شد آرام آرام محله‌های کناری بازار، محل اسکان کارگران و همین‌طور فعالیت کارگاه‌های کوچک شود. از آنجایی هم که صاحبان اولیه اغلب خانه‌های تاریخی این محلات از دنیا رفته بودند و مایملک آنها در اختیار ورثه قرار گرفته بود، نوعی بی تفاوتی برای نگهداری از این خانه‌ها باعث شد تا سریع‌تر در ورطه فراموشی قرار گیرند و راحت تر محل استقرار کارگاه‌های کوچک و یا خانواده کارگران شوند.

تعداد اندک شماری از ساکنان ابتدایی این محلات که افراد ریشه دار و اصیلی بودند هم با مشاهده تغییر یکباره محل زندگی خود، تفاوت فرهنگی موجود بین آنها و خانواده‌های کارگران و نبود امنیت کافی به ویژه برای تردد در شب به این نتیجه رسیدند که باید خانه‌های خود را بفروشند و به سایر نقاط شهر نقل مکان کنند.

بدین ترتیب همه عوامل اجتماعی و فرهنگی در کنار ارزش مادی و تجاری محلات افراد بازار که حالا هریک به بورس خرید و فروش کالای ویژه‌ای تبدیل شده‌اند، دست به دست هم داد تا از بافت تاریخی تهران تقریبا چیزی باقی نماند. تک بناهایی هم که با وجود این همه ناملایمات باقی مانده هر روز در معرض خطر شکسته شدن عرصه و حریم، ریزش سقف و در نهایت تخریب قرار دارند.

مرجان حاجی رحیمی