فاش‌شدن اسرار بدن با آزمایش

به طور کلی متخصصان سلامت، به افراد بالای 45 سال توصیه می‌کنند به صورت دوره‌ای چک‌آپ‌ها (آزمایشات)‌ پزشکی خود را انجام دهند. تست‌های آزمایشگاهی شامل روش‌های کلینیکی برای آزمایش نمونه‌های خون، ادرار و سایر قسمت‌های بدن هستند. این آزمایشات علاوه بر این که برای تجزیه و تحلیل نتایج، از لحاظ تغییرات احتمالی در رنج‌های طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند، برای ارزیابی پاسخ به درمان یا کنترل روند بیماری‌ها نیز کاربرد دارند.

این آزمایشات برای بررسی بیماری‌های مختلف و شرایط خاص بیمار به پزشکان کمک می‌کند. به طوری که تشخیص بیماری‌هایی مانند کم‌خونی، دیابت، بیماری‌های قلبی ـ عروقی، سرطان و ایدز، با آزمایشات خون میسر می‌شود. همچنین چگونگی کار اندام‌های حیاتی مانند کلیه، کبد و قلب از این طریق، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، ضمن این که می‌توان فاکتورهای خطر را برای بیماری‌های قلبی شناسایی کرد و نحوه عملکرد داروهای مصرفی را مورد بررسی قرار داد. در این میان آزمایشات خون نمی‌توانند به تنهایی برای تشخیص بسیاری از بیماری‌ها یا مسائل پزشکی به کار برده شوند و باید فاکتورهای دیگری مانند علائم بیماری، سابقه پزشکی و نتایج سایر آزمایشات و روش‌ها برای تایید احتمالات و تشخیص نهایی در نظر گرفته شود. برخی از رایج‌ترین آزمایشات خون شامل شمارش کامل خون (CBC)، آزمایشات شیمیایی و تست‌های خون برای بررسی خطر بیماری‌های قلبی انجام می‌شوند. به طور کلی CBC می‌تواند به تشخیص بیماری‌ها و اختلالات خون،‌ عفونت‌ها، مشکلات لخته شدن خون، سرطان خون و اختلالات سیستم ایمنی کمک کند. این‌آزمایش شامل اندازه‌گیری بخش‌های مختلف خون از جمله گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها می‌شود. غیرطبیعی بودن سطح گلبول‌های قرمز ممکن است علامت کم‌خونی، کم‌آبی (کم شدن مایعات بدن)‌، خونریزی یا اختلالات دیگری باشد. از طرف دیگر غیرطبیعی بودن تعداد گلبول‌های سفید (که رنج طبیعی آنها 10000 ـ 5000 است)‌، می‌تواند علامت یک عفونت، سرطان خون یا اختلال در سیستم ایمنی بدن باشد. یک CBC افتراقی، مقدار انواع مختلف گلبول‌های سفید خون را بررسی می‌کند. پلاکت‌ها بخشی از خون هستند که به لخته شدن خون کمک می‌کنند و رنج طبیعی آنها تا 400 هزار در میلی‌لیتر است. سطح غیرطبیعی پلاکت‌ها ممکن است علامت یک اختلال خونریزی (کافی نبودن لخته شدن)‌ یا یک اختلال ترومبوتیک (لخته شدن زیاد)‌ باشد. همچنین در این رابطه اندازه‌گیری هپارین، کومادین و سایر موارد، اختلالات خونریزی و بیماری هموفیلی را نشان می‌دهد.

همچنین موارد دیگری مانند میزان هموگلوبین که حد طبیعی آن در مردان 5/17 ـ 5/13 گرم و در زنان 16 ـ 12 گرم در دسی‌لیتر است، هماتوکریت (درصد حجم خون)‌ که در مردان 55 ـ 40 و در زنان 48 ـ 36 درصد است و MCV (متوسط حجم گلبول‌های قرمز)‌ که بزرگ‌تر بودن آن از حد طبیعی نشان‌دهنده کم‌خونی ناشی از ویتامین B12 و اسیدفولیک و کوچک‌تر بودن آن از حد طبیعی، در کم‌خونی آهن یا تالاسمی دیده می‌شود را می‌توان به کمک این آزمایش بررسی کرد.

یکی دیگر از مواردی که در آزمایشات، اندازه‌گیری می‌شود MCH است که حجم متوسط هموگلوبین‌های حمل‌کننده اکسیژن است. گلبول‌های قرمز ماکروسیتیک که بزرگ‌تر هستند، MCH بزرگ‌تر و گلبول‌های میکروسیتیک، حجم کمتری دارند. همچنین کاهش MCHC (میانگین غلظت هموگلوبین)‌ نشان‌‌دهنده کم‌خونی و تالاسمی و افزایش آن در اختلالی مادرزادی‌ به نام اسفروسیتوز دیده می‌شود و RDW (اختلاف سایز گلبول‌های قرمز)‌ در برخی کم‌خونی‌ها مانند کم‌خونی پرنیسیوز (کمبود ویتامین B12)‌ دیده می‌شود. در این میان آزمایش RH خون در افراد مختلف ازجمله در زنانی که RH منفی دارند، حیاتی است، چراکه می‌تواند تاثیر جدی بر نوزادشان داشته باشد. آزمایش کشت خون نیز در مواردی که علائم عفونت ازجمله تب و لرز، تهوع، تنفس و ضربان قلب تند، گیجی و کاهش ادرار وجود داشته باشد، برای شناسایی باکتری‌ها یا کپک‌ها در خون صورت می‌گیرد. از موارد دیگر آزمایش خون، اندازه‌گیری قند خون ناشتا (پس از 12 ساعت ناشتا بودن)‌ است که میزان کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر نرمال، بین 125 ـ 110 (mg/dl)‌ پیش دیابت و بیش از 126 (mg/dl)‌ در 2 نمونه یا بیشتر، دیابت محسوب می‌شود.

چربی خون (تری‌گلیسیرید)‌ از موارد دیگری است که به عنوان یک عامل خطر برای بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی سنجیده می‌شود و شامل کلسترول تام (TC)‌، کلسترول LDL و کلسترول خوب (HDL)‌ است. تری‌گلیسیرید نرمال کمتر از 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است، بین 150 و 199 در مرز بالا، از 200 تا 499 بالا و از 500 (mg/dl)‌‌ بالاتر، بسیار زیاد محسوب می‌شود. البته سطح پایین‌ تری‌گلیسیرید نیز می‌تواند علامت برخی از بیماری‌ها مانند پرکاری غده تیروئید و اختلالات گوارشی مانند بیماری کرون و سلیاک و نیز سوءتغذیه باشد. به طور کلی میزان طبیعی کلسترول تام در افراد بالای 20 سال، 199 ـ 100 mg/dl است. کلسترول LDL برای افرادی که در معرض خطر کمتری برای بیماری‌های قلبی ـ عروقی قرار دارند، می‌تواند کمتر از 130 mg/dl باشد، در حالی که برای بیماران قلبی ـ عروقی، کمتر از 70 در نظر گرفته می‌شود. میزان کلسترول HDL نیز هر چه بالاتر (بیش از 40 mg/dl)‌ باشد، بهتر است.

ازجمله آزمایشات دیگر خون، سنجش هورمون تیروئید است که در این رابطه هورمون‌های تحریک‌کننده تیروئید (TSH)‌ و هورمون تیروکسین (T4)‌ اندازه‌گیری می‌شود که حد طبیعی TSH، 5/5 ـ 0/4 mg/dl و حد طبیعی T4
5-11‌ ‌T4 mg/dl (میکروگرم در دسی‌لیتر)‌ است. همچنین آنتی‌بادی‌های میکروزومال تیروئید (TPO)‌ نیز باید بین 5 ـ صفر  Iu/ml باشد. اندازه‌گیری آنزیم‌های خون نیز آسیب‌های سلولی را نشان می‌دهد که در آنها، این آنزیم‌ها در جریان خون آزاد می‌شوند. آلانین آمینو ترانسفراز (ALT یا SGPT)‌، یک آنزیم کبدی است که برای تشخیص بیماری‌های کبدی و هپاتیت اندازه‌گیری می‌شود و میزان نرمال آن 50-5u/ml است که البته این آنزیم ممکن است با مصرف داروهای پایین‌‌آورنده کلسترول نیز افزایش یابد. همچنین آسپارتات آمینوترانسفراز (AST یا SGOT)‌ نیز یک آنزیم کبدی است که با جراحت یا مرگ‌ سلول‌ها در خون آزاد می‌شود و افزایش آن در بیماری‌های کبدی و معیوب میوکاردیال دیده می‌شود و رنج طبیعی آن 7-40u/ml است.

آنزیم کراتینین کیناز (CK)‌ نیز یک آنزیم ماهیچه‌ای است که با صدمه به ماهیچه قلب و صدمات ماهیچه‌ای اسکلتی افزایش می‌یابد و حد طبیعی آن 30-220u/ml است. همچنین آنزیم لاکتات دهیدروژناژه (LDH)‌، با جراحت‌های سلولی بد خون آزاد می‌شود و در حملات قلبی، بیماری‌های کبدی و کلیوی، کم‌خونی پرنیسیوز و مگالوبلاستیک و آمبولی ریوی افزایش می‌یابد و میزان نرمال آن 100-220u/ml است. در این میان، پروتئین‌های خون نیز در مواردی اندازه‌گیری می‌شوند، از جمله آلبومین (پروتئین پلاسما)‌ که در بیماری‌های کبدی حاد، سوء جذب، سوء تغذیه و در بدخیمی غدد کاهش و در کم آبی، شوک و کاهش مایعات خون، افزایش می‌یابد.

کاهش شدید آن نیز در سندرم نفروتیک (کلیوی)‌، سوختگی‌ها و تروما دیده می‌شود. رنج طبیعی آلبومین 7‌/‌4ـ4‌/‌3 گرم در دسی لیتر است. میوگلوبین (Mb)‌، پروتئینی است که در ماهیچه‌ها یافت می‌شود و با صدمات ماهیچه‌ای یا التهاب افزایش می‌یابد و حد طبیعی آن 30-90 میکروگرم در میلی‌لیتر است. از جمله موارد دیگری که در نتیجه آزمایش خود می‌ببینید، اندازه‌گیری مواد زائد خون (که معمولا توسط کلیه‌ها دفع می‌شوند و سطح بالای این مواد در خون به معنی این است که کلیه‌ها آن‌طور که باید، کار نمی‌کنند)‌ است. یکی از این مواد BUV (ازت اوره خون)‌ است که در رژیم‌های پر پروتئین یا ورزش‌های سنگین دیده می‌شود و حد طبیعی آن 8-25 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. همچنین سطح بالای اسید اوریک سرم (بیش از 8 mg/dl)‌، می‌تواند نشانه بیماری‌های نقرص؛ آرتریت و برخی از اختلالات متابولیک باشد. کراتینین سرم (CR)‌ نیز از مواد زائد دیگری است که نشانگر عملکرد کلیه‌هاست و میزان طبیعی آن 4‌/‌1ـ7‌/0‌‌mg/dl است. اندازه‌گیری الکترولیت‌های خون (که به تعادل مناسب مایعات بدن کمک می‌کنند)‌ برای تشخیص بیماری‌های کلیوی، کبدی و قلب صورت می‌گیرد. حد طبیعی سدیم 146 ـ 135 و پتاسیم 5-5‌/‌3 میلی‌مول در لیتر است.

آزمایشات ادرار: به طور کلی آزمایشات مربوط به ادرار عبارتند از: کشت ادرار، اندازه‌گیری پروتئین، گلوکز BUN، کراتینین، میکرو آلبومین، GFR (میزان تصفیه کلیوی)‌ و آنالیز سنگ‌های کلیوی در بیماران با وضعیت‌های حاد یا مزمن کلیوی، آنالیز ادرار می‌تواند به عنوان یک روش سریع برای کمک به کنترل عملکرد ارگان و پاسخ به درمان استفاده شود. همچنین آزمایش ادرار می‌تواند به عنوان یک روش ارزیابی جدید برای اطمینان از بارداری یا آمادگی برای جراحی‌های مختلف به کار برده شود.

آزمایشات اولیه ادرار شامل PH و مقدار اسید ادرار می‌شود که با استفاده از نواری که نشان‌دهنده این موارد است، صورت می‌گیرد. PH غیرطبیعی ممکن است علامت وجود سنگ‌های کلیوی، عفونت‌های ادراری و بیماری‌ مزمن کلیوی باشد. وجود مداوم پروتئین در ادرار (بیش ازmg/g ‌‌30)‌ نشان می‌دهد که بخش‌های تصفیه‌کننده کلیه توسط بیماری مزمن کلیوی آسیب دیده‌اند، همچنین وجود گلوکز در ادرار علامت دیابت است و در کودکان ممکن است نشانه اختلالی باشد که بر رشد و نمو تاثیر می‌گذارد. وجود بیلی‌روبین در ادرار نیز می‌تواند علامت یک بیماری کبدی باشد. در آزمایش میکروسکوپی ادرار، مشاهده عواملی مانند گلبول‌های قرمز خون، می‌تواند نشانه آسیب به واحدهای تصفیه کلیوی باشد و وجود خون در ادرار نیز علامت سنگ‌های کلیوی است.

آزمایشات مدفوع: این آزمایشات معمولا برای بررسی عفونت‌های ایجاد شده توسط انواع باکتری‌ها، ویروس‌ها یا انگل‌های دستگاه گوارش و نیز برای مشکلات گوارشی مانند سوءجذب قندهای خاص، چربی یا مواد مغذی و نیز خون در مدفوع، انجام می‌شود. سایر تست‌های میکروبیولوژیک با گرفتن نمونه از نقاط عفونی بدن و کشت آنها، می‌تواند انواع و تعداد باکتری‌ها و نوع آنتی‌بیوتیک موثر بر آنها را مشخص کند.

گفتنی است که سایر آزمایشات از جمله آزمایشات سرولوژیک برای تعیین بیماری‌هایی مانند ایدز، سرخجه، اوریون و نیز تعیین بارداری صورت می‌گیرد. آزمایشات سیتولوژی برای بررسی میکروسکوپی سلول‌های دفع شده از بدن است. پاپ‌اسمیر یک نمونه از چنین آزمایشی است که برای بررسی سرطان رحم به کار می‌رود.

فروغ فلاح‌زاده