دور شدن از آرمان‌های ماندلا

روز 8 ژانویه امسال نیز هزاران نفر از هواداران این کنگره در بلوم فونتین گرد هم آمدند تا شاهد گرامیداشت سالروز تاسیس نهادی باشند که اینک به عنوان یک حزب حاکم همه امور کشور را در اختیار دارد. برگزارکننده اصلی این جشن بزرگ هم در واقع دولت آفریقای جنوبی بود.

کوتاه زمانی پس از نیمه شب یکشنبه مشعلی در کلیسای وای هوک افروخته شد که یادآور آن نشست تاریخی و مهم در یکصد سال پیش بود. حاضران مشتاق در این مراسم از حضور یک چهره کلیدی بی‌بهره بودند. این چهره هم کسی نبود جز نلسون ماندلا، رئیس‌جمهور پیشین آفریقای جنوبی و نامدارترین رهبر کنگره ملی آفریقا که به دلیل کهولت سن قادر به شرکت در مراسم افتتاحیه نبود و به همین دلیل از همان اقامتگاه و به عبارتی زادگاهش یعنی شهر «کیونو» پیامی ‌برای این مراسم ارسال کرد. ماندلای امروز (93 ساله) بیش از 60 سال پیش به عضویت آن جنبشی درآمد که به گفته خودش «همه آن چیزی را که در زندگی» به دست آورده مدیون آن است.

این‌که ماندلا توانست چنین جایگاهی را در جهان به دست آورد، تنها به دلیل لغو آپارتاید توسط کنگره ملی آفریقا نبود، بلکه بیشتر به این خاطر بود که این نهاد به مراتب فراتر از یک جنبش سیاسی رفت. بسیاری از مردم آفریقای جنوبی، کنگره ملی آفریقا را نوعی روش زندگی می‌دانند که امید به آینده‌ای بهتر را زنده نگاه داشت، آینده‌ای که سیاهان نیز درست مانند سفیدپوستان در آن از حق زندگی برخوردار باشند. به همین خاطر و افزون بر آن به این دلیل که کنگره ملی آفریقا همواره مبارزه‌ای اخلاقی علیه تبعیض‌نژادی را در دستور کار خود داشته است، نه تنها برای مردم آفریقای جنوبی که برای هوادارانش در خارج از این کشور تبدیل به نمادی از آزادیخواهی شد.

اینک اما، تعجبی ندارد که کنگره ملی آفریقا ترجیح داد که افتتاحیه جشن‌های یکصدمین سالگرد تاسیس خود را به مراسمی‌ دولتی تبدیل کند. امروزه بسیاری از اعضای این حزب دستی در دولت دارند و مهم‌تر از آن این‌که خود را میراث‌داری مشروع و به عبارت دیگر امانتدار کشورشان می‌دانند.

این احساس بیش از هر چیز دیگر نتیجه پیوندهای قدرتمند میان این حزب و دولت است و به این ترتیب کنگره‌ای که زمانی به عنوان یک نماد کمونیستی از آن یاد می‌شد از 20 سال پیش به این سو حکومت آفریقای جنوبی را در اختیار دارد. کنگره ملی آفریقا از سال‌ها پیش همه پست‌های مهم و سابقا مستقل سیاسی را به طور سیستماتیک میان کادرهای وفادار به خود تقسیم کرده است و این مساله از رئیس پلیس تا دادستان کل و دبیران کل بنیادهای نیمه دولتی یا شرکت‌ها و دوایر اقتصادی را شامل می‌شود. اکنون تقریبا غالب این افراد از پست و مقام خود سوءاستفاده می‌کنند.

کنگره ملی آفریقا تا امروز تقریبا هر شکلی از اپوزیسیون را به عنوان ضدانقلاب معرفی کرده است و حتی اگر فردی از داخل حزب به سیاست رسمی‌ کشور انتقاد کند به سرعت پست، مقام و نفوذ خود را از دست می‌دهد. با توجه به این دگردیسی و استحاله کنگره ملی آفریقا از یک جنبش اخلاق‌گرا به حزبی قدرت‌طلب‌، بسیاری از حاضران در جشن‌های یکصدمین سال تاسیس این حزب با احساسی دوگانه دست و پنجه نرم می‌کردند. ناظران بی‌طرفی مانند آن تحلیلگر مسائل سیاسی یعنی «ژوستیک مالالا» بیشتر از آن جنگ قدرت فرساینده‌ای شکایت دارند که از سال‌ها پیش حزب و کشور را فلج کرده است. در حال حاضر از سیستم درمانی و امنیتی گرفته تا سیستم آموزشی و آن اصلاحات نیم بند کشاورزی همه روی زمین مانده است. رسانه‌های منتقد نیز روز به روز با قوانین سختگیرانه‌تری روبه‌رو می‌شوند.

ماکس دو پرز، روزنامه‌نگار افشاگر و عضو سابق و تجدیدنظر طلب کنگره ملی آفریقا می‌نویسد: «واقعیت غم‌انگیز این است که امروز نهادی به نام کنگره ملی آفریقا برای آزادی، قانون اساسی و رفاه ما یک خطر محسوب می‌شود، همان نهادی که روزگاری پیام‌آور آزادی و قانون بود.» پرز همان روزنامه‌نگار معروفی است که در سال‌های دهه 80 از وجود یگان‌های مرگ رژیم آپارتاید پرده برداشت و آن رژیم را با بحران مشروعیت روبه‌رو ساخت.

رسانه‌های منتقد آفریقای جنوبی بویژه پرزیدنت، جاکوب زوما را مورد حمله قرار می‌دهند و او را رئیس‌جمهوری بدون قدرت تصمیم‌گیری و ناتوان برای اداره کشوری مدرن قلمداد می‌کنند، اما شخص زوما طی چند هفته گذشته با اظهاراتی عجیب و غریب همه را به شگفتی واداشته است.

به عنوان مثال وی کوتاه زمانی پیش از آغاز جشن‌های کریسمس مسیحیت را مسوول «فقدان انسانیت» در جامعه آفریقای جنوبی معرفی کرد و از هموطنانش خواست که به همان سنت‌ها و باورهای قدیمی‌ خود برگردند. حتی اصل موجه و شناخته شده‌ای به نام تفکیک قوا نیز برای جناب زوما امری غریب و ناشناخته است. او مدتی پیش چند بار به دلیل برخی تخلف‌ها در امور دولت به دادگاه فرا خوانده شد، اما رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی با اوقات تلخی اعلام کرد که به عنوان نماینده منتخب مردم، هرگز حاضر نیست احضار و حکم یک قاضی غیرمنتخب را بپذیرد.

از جمله گفته‌های قابل تامل و جنجال‌برانگیز دیگر وی این بود که کنگره ملی آفریقا باید تا زمان ظهور مسیح امور کشور را در دست داشته باشد. ناظران امور آفریقای جنوبی این گفته‌های زوما را سندی از این می‌دانند که ظاهرا کنگره ملی آفریقا انحصار قدرت را در حکم نوعی حق الهی برای خود می‌داند. اگر وضعیت این‌گونه پیش برود در آینده‌ای نه چندان دور چه بسا وضعیتی مشابه کشور همسایه یعنی زیمبابوه در انتظار آفریقای جنوبی باشد. در زیمبابوه نیز فردی چون رابرت موگابه از سال‌ها پیش با خشونت حکومت می‌کند و جالب آن‌که بارها حداقل در مقام سخن از حمایت‌های آفریقای جنوبی برخوردار بوده است. به این ترتیب تعجبی ندارد که چرا آفریقای جنوبی به عنوان عضو موقت شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهان حمایت این سازمان از رژیم‌های نامشروعی چون رژیم برمه می‌شود و از صدور روادید برای دالایی لاما که قصد شرکت در جشن تولد 80 سالگی دزموند توتو (برنده جایزه نوبل) را دارد، خودداری می‌ورزد.

اما با وجود همه ناامیدی‌ها در باره تحولات اخیر کنگره ملی آفریقا، تردیدی نیست که این حزب در انتخابات آینده که 2 سال دیگر برگزار می‌شود، برنده میدان خواهد بود. در عین حال این دگردیسی‌ها بشدت مایه نگرانی برخی اعضای قدیمی‌و هنوز وفادار به این حزب شده است. به باور آنان چنانچه این حزب که با نام ماندلا پیوند خورده همچنان موجبات ناامیدی رای‌دهندگان را فراهم کند و از میراث و اصول اولیه خود فاصله بگیرد به احتمال قوی در انتخابات سال 2019 چاره‌ای جز کنار رفتن از قدرت نخواهد داشت. از قرار معلوم بسیاری از آرمان‌هایی که کنگره ملی آفریقا به مدت 25 سال دنبال کرد و تبدیل به الگوی جنبش‌های آفریقایی شد، در حال رنگ باختن است. اگر وضعیت در آفریقای جنوبی به همین صورت پیش برود، چه‌بسا جشن‌هایی که این روزها برگزار شد، آخرین جشن‌هایی از این نوع باشد که به افتخار کنگره ملی آفریقا برپا می‌شود.