پته ؛ تابلویی بی همتا از نقش و نگار

به گزارش مهر، پته کرمان یکی از معروفترین و ارزشمندترین نوع از صنایع دستی دیار کریمان است که حالا دارد به فراموشی سپرده می شود و به اذعان بسیاری از کارشناسان و هنرمندان این رشته، اگر چاره ای برای آن اندیشیده نشود همین زودی هاست که به سرنوشت منسوخ شده ها! دچار شود چرا که هم اکنون  تنها در گوشه و کنار شهر کرمان عده ای در کارگاه های خانگی بدون هیچ نظارت و حمایتی پارچه های پته را سوزن می زنند.

هر چند از تاریخ دوخت اولین پته در کرمان اطلاعات چندان دقیقی وجود ندارد اما گفته می شود قدیمی ترین پته ای که در کرمان دوخته شده هم اینک بر روی مقبره شاه نعمت الله ولی نگهداری می شود؛ این پته در مدت زمان هشت سال توسط 16 دختر کرمانی دوخته و از طرف «شهاب الملک» در زمان قاجار به شاه نعمت الله ولی اهدا شده است.

نسرین عالم زاده که به گفته خودش تنها از روی عشق و علاقه شخصی و نه به عنوان یک منبع درآمد سالهاست که در این زمینه مشغول است در ابتدا به پیدایش نقش و نگارهای پته اشاره کرده و می گوید: این هنر ریشه در تاریخ ما دارد.

اگر به تصاویری که از پادشاهان قدیم به جا مانده مثل عکس های نادرشاه افشار دقت کنید گل بوته هایی از جقه (یکی از نقوش معروف و پر کاربرد در پته) بر روی لباسش مشاهده می کنید که به آن  «جُقه نادری» می گویند حتی کت و دامن هایی که زنان شاهان هم استفاده می کردند طرح هایی از این نقوش را دارد.

پته ریشه در فرهنگ و اعتقادات کرمانی ها دارد

وی با بیان اینکه هنر پته دوزی در کشور متعلق به کرمانی هاست، اظهار می کند: پته ریشه در فرهنگ و اعتقادات مذهبی ما دارد.

این هنرمند کرمانی می گوید: مثلا نقش دایره مانند میان پته که به آن خورشیدی می گویند نمادی از خورشید است و نقوشی که در چهار گوشه آن به شکل نیم دایره وجود دارد نمادی از هفت طبقه زمین است. نقش بازو بندی هم که در پته ها کاربرد زیادی دارد و قشنگترین و بهترین طرح به حساب می آید کنایه ای از بازوبند حضرت امیر(ع) است.

عالم زاده ادامه می دهد: چون کرمان منطقه ای گرم و خشک بوده و گل و سبزه در آن زیاد نمی روید بانوان کرمانی این گل ها را بر روی پته ها پیاده می کرده و می دوخته اند و از این پارچه ها برای استفاده و تزیین خانه های خود استفاده می کردند. به عقیده بنده طبیعی ترین حالت گل ها مربوط به نقش های روی پته های کرمان است.

این هنرمند زن کرمانی سپس به پارچه ای که پته از آن تهیه می شود اشاره کرده و می گوید: این پارچه از پشم صد درصد خالص گوسفند تهیه می شود. چون در زمستان پشم گوسفندها کلفت تر است و در تابستان نازکتر، این مسئله در ضخامت پارچه های پته اثر گذاشته و گاهی آن را ضخیم تر و گاهی ظریف تر می کند. البته در گذشته این پشم ها با چرخ مخصوصی ریسیده می شده اما الان این کار صنعتی شده به خاطر همین نخ ها تاحدودی لطافت خود را از دست داده و ضخم تر شده است.

عالم زاده همچنین بیان می دارد: در گذشته پارچه ای که کرمانیها برای دوخت پته از آن استفاده می کردند از اصفهان آورده می شد اما اخیرا در کرمان کارگاههای کوچکی راه اندزای شده که این پارچه ها را تهیه می کنند.

وی به انواع رنگ پارچه های پته اشاره و اظهار می کند: رنگ اصلی این پارچه ها سفید است و در گذشته این پارچه را به وسیله پوست انار، گردو، نارنج و یا روناس رنگ می کردند اما در حال حاضر با رنگ های مصنوعی و شیمیایی پارچه پته در انواع رنگهای مختلف اعم از قرمز، سبز، نارنجی سرمه ای، شتری و جدیدا هم آبی وارد بازار شده است.

عالم زاده می افزاید: بعد از تهیه پارچه، نقش های پته حک می شود. در گذشته استادانی که نقش قالی کرمان را می زدند بر اساس همان نقش ها برای پته ها هم طرحی را می زدند که در چیدمان خانه ها نقش قالی و پته هماهنگ می شد.

وی اظهارداشت: طراحان پته در قدیم بعد از کشیدن نقش بر روی کاغذهای پوستی مجددا آن نقش را به وسیله قلم و جوهر بر روی پارچه ها پیاده می کردند اما امروزه این کار به  این صورت انجام نمی شود.

عالم زاده می گوید: در روشی که در حال حاضر بیشتر مرسوم است بعد از کشیدن طرح بر روی کاغذهای مخصوص، بر روی نایلون های نسبتا ضخیمی این طرح ها پیاده شده و سپس  سوزن کاری می شود بعد از سوزن کاری این نایلون ها بر روی پارچه پته نصب شده و  با ماده ای که رنگش خلاف رنگ پارچه باشد مثل نرمه زغال و یا گچ بر روی آن کشیده می شود تا  طرح به طور کامل بر روی پته حک شود. روش دیگری هم وجود دارد که در آن نقش های بر روی تکه های چوب زده شده و مُهری تهیه می شود که با این مهر، پته را نقش می زنند.

عالم زاده با بیان اینکه هر چه نقش پته زیباتر باشد پس از دوخت کار زیباتری نیز تولید می شود، می گوید: کسانی که با پته آشنایی کامل دارند می توانند تشخیص دهند که آیا طرح پته با دست کار شده است یا خیر.

لزوم مستند سازی طرح های پته کرمان

وی با تاکید بر لزوم مستند سازی طرح های پته می گوید: حتی کسانی هستند که نقشی را به نام خود ثبت کرده اند و می توان تشخیص داد که کدام نقش مال چه کسی است.

وی ادامه می دهد: پس از تهیه نقش نوبت به دوخت پارچه می رسد؛ دوزنده پته باید کسی باشد که با خیاطی آشنایی دارد و هر چه خیاطی فرد بهتر باشد و با صبر و حوصله بیشتری این کار انجام شود ظرافت کار بالاتر رفته و بهتر می شود.

عالم زاده از «برگ زدن» به عنوان مرحله بعدی کار تهیه پته نام برد و گفت: بعد از اینکه کلیه نقش های روی پته با روش های مختلف دوخته شد قسمت های خالی پته که در میان گل و بوته های آن قرار دارد، باید پر شود که به این کار برگ زدن گفته می شود. این مرحله از کار، بسیار در قیمت نهایی پته اثر می گذارد و کاری سلیقه ای است اما باید توجه شود که دوخت آن با دوخت متن اصلی پته و دیگر نقش های آن تفاوت دارد.

عالم زاده شستن و خشک کردن پته را آخرین مرحله از کار عنوان کرده و می گوید: برای شستن آن هم باید بسیار دقت شود چرا که اگر بر طبق اصول این کار انجام نشود رنگهای پته با هم قاطی شده و تمام ارزش آن از بین می رود.

به گفته وی، پته با آب داغ نباید شسته شود، با دست باید شسته شود همچنین مواد شوینده ای که برای آن استفاده می شوند نباید ایجاد رنگ کنند. خشک کردن پته هم باید در یک روز آفتابی باشد تا سریع خشک شود.

او در ادامه به اوضاع و احوال بازار پته اشاره کرده و می گوید: این هنر در کرمان در حال نابودی است چون تحصیلکرده های ما به این رشته وارد نمی شوند. کار پته دوزی زیر نظر بخش صنایع دستی اداره میراث اداره می شود که در گذشته گاهی اوقات برای حمایت هنرمندان این رشته اصیل تسهیلاتی داده می شد که الان داده نمی شود. بر روی کار تهیه پته نه کسی نظارت می کند و نه کسی در کرمان از آن حمایت می کند.

عالم زاده به صادرات پته اشاره کرده و ادامه می دهد: مردم دیگر کشورها پته کرمان را خوب می شناسند و هر کس پته خوب بخواهد به کرمان می آید اما ما در کشور چیزی به عنوان صادرات پته نداریم و فقط به صورت خصوصی توسط افراد به عنوان هدیه، به دیگر کشورها فرستاده می شود.

وی همچنین معتقد است اگر از این هنر حمایت شود و مسئله صادرات پیش بیاید هم اشتغالزایی خوبی انجام می شود هم برای جذب گردشگر می توان روی آن حساب باز کرد.

عالم زاده به این نکته هم اشاره می کند که در استانهای دیگر مثل اصفهان و مشهد هم کار پته دوزی انجام می شود اما به خوبی کار کرمانیها نخواهد بود چون پته دوزی ریشه در حوصله و فرهنگ زنان کرمانی دارد.