خسرو شایگان؛ گوینده توانمند شخصیت‌های منفی

در بین خوانندگان قاب‌کوچک نیز علاقه‌مندان زیادی به این هنر پشت‌صحنه وجود دارد که خواستار ارائه مطالب بیشتر و همچنین گفت‌وگو با مدیران دوبلاژ و صداپیشگان مشهور هستند که امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های انجام شده بتوانیم در سال آینده پاسخگوی این دسته از خوانندگان عزیز باشیم. مطلب اصلی این صفحه را به زنده‌یاد خسرو شایگان اختصاص داده‌ایم که از پیشکسوتان دوبله بود و دوم اسفندماه مصادف است با چهارمین سالروز درگذشت این هنرمند فقید.

زنده‌یاد خسرو شایگان چهارم شهریور 1317 در تهران به دنیا آمد. فعالیت هنری را از دوران دبیرستان با بازی در یک نمایش آغاز کرد و سپس سال 1333 مجری رادیو نیروی هوایی شد. پس از تحصیل در مدرسه هنرپیشگی، سال 1335 به تئاتر فردوسی پیوست و یک سال بعد به وسیله یکی از بازیگران تئاتر به دوبله معرفی شد.

شایگان طی حدود 50 سال فعالیت در دوبله هم در فیلم‌ها و سریال‌های معروف حضور داشت و هم به جای بازیگران مشهور صحبت می‌کرد. صدای او از جمله صداهای بم و خشدار بود و بیشتر برای شخصیت‌های خشن، خاکستری و منفی نقش اصلی و مکمل استفاده می‌شد. شایگان با وجود قابلیت‌های خود و صدایش برخلاف بعضی از دوبلورهای سرشناس، گویندگی‌هایش برای بازیگران ایرانی و خارجی تداوم نداشت و کمتر بازیگری است که او دوبلور ثابت یا نیمه‌ثابتش بوده باشد.

ناصر ممدوح، مدیر دوبلاژ سریال «کوچک» که شایگان در آن به جای تلی ساوالاس در نقش یک پلیس مثبت اما خشن، گویندگی می‌کرد دلیل این موضوع را سلیقه‌ای بودن کارهای هنری بیان می‌کند، به طوری که بعضی از مدیر دوبلاژها یک صدای خاصی را برای بازیگر فیلم یا سریالی که دوبله می‌کنند می‌پسندند و بعضی دیگر صدایی دیگر را برای همان بازیگر انتخاب می‌کنند و همین باعث شد بعدها کسان دیگری به جای تلی‌ساوالاس صحبت کنند. به نظر می‌رسد مناسبات دوبله نیز در این موضوع تاثیر داشته است. شروین قطعه‌ای ـ?دوبلور و مدیر دوبلاژ ـ معتقد است دوبله فیلم‌های ایرانی قبل از انقلاب مناسبات خاصی داشته است. نقش‌های اول را گویندگان مشخصی می‌گفتند و نقش‌های دیگر و از جمله شخصیت‌های منفی را هم دوبلورهای معینی برعهده داشتند و به همین دلیل بعضی از دوبلورها در این فیلم‌ها خیلی حضور کم‌تری داشتند. او درباره دوبله آثار خارجی معتقد است که آنگاژه شدن دوبلورها در استودیوهای دماوند و مولن‌‌روژ باعث شده بود تعدادی از فیلم‌ها با گویندگان مشخصی دوبله شوند اما با این حال شایگان در بیشتر آثار ریموند مسی از جمله سریال «دکتر کیلدر» در نقش رئیس خشن بیمارستان و ریچارد بون و سریال «سفر با اسلحه»، گویندگی کرد. خسرو شایگان در سریال «جستجو» نیز صحبت کرد، به جای رابرت استاس بازیگری که با صدای عطاء کاملی به یاد آورده می‌شود.

چارلز برانسون در «توپ‌های سن‌سباستین»، آنتونی کوایل در دوبله دوم «لورنس عربستان»، ژان رنو در دوبله اول «لئون» و «حرفه‌ای» و رابرت دنیرو در دوبله اول فیلم‌های «سگ را بجنان» و «رونین» از جمله بازیگران معروفی هستند که او به جای آنها صحبت کرده است. او برای «رونین» انتخاب اول اکبر منانی (مدیر دوبلاژ) نبوده، اما منانی معتقد است که صدای تلخ شایگان با توجه به منفی بودن شخصیت دنیرو در این فیلم، مناسب و گویندگی‌اش نیز خوب بوده است. همکاران شایگان گویندگی وی به جای رابرت رایان در فیلم «قصر یخ» را از جمله کارهای برجسته‌اش می‌دانند. خود وی در یادداشت‌هایی که بر جای گذاشته ذکر کرده که به جای این بازیگران معروف نیز گویندگی کرده است: جیمز میسون، چارلز لاتون، کریستوفر لی، جرج کمپل اسکات، هنری فوندا، کریستوفر پلامر، جک پالانس و والتر ماتائو. این بازیگران با صدای گویندگان دیگری به یاد آورده می‌شوند و به نظر می‌رسد شایگان فقط در یک یا 2 فیلم به جای آنها صحبت کرده باشد. «می‌خواهم زنده بمانم» (در 2 نقش)، «کازابلانکا» (در نقش مثبت)، «بیلیاردباز» (دوبله دوم به جای چارلی)، «نرد» (به جای قاتل)، «پاپیون» (در چند نقش)، «خرقه»، «دیکتاتور بزرگ»، «زنگ‌ها برای که به صدا درمی‌آید؟»، «بدنام» و «خبرنگار خارجی» ساخته‌های آلفرد هیچکاک و «روز بد در بلک راک» (دوبله دوم به جای ارنست بورگناین) و «ارباب حلقه‌ها» از جمله فیلم‌های معروفی هستند که او در آنها گویندگی کرده است. شایگان در چند اثر به جای جلال پیشواییان و عنایت بخشی صحبت کرد، اما دوبلور اصلی این دو بازیگر ناصر مدقالچی و ایرج ناظریان بوده است. کارهای به یادماندنی او در آثار ایرانی سریال «گرگ‌ها» و فیلم «تبعیدی‌ها» است. او در «گرگ‌ها» به جای جهانگیر صمیمی‌فرد و در نقشی منفی صحبت کرد. صدای محکم و حجم‌دار شایگان هم مناسب بازیگری و هم مناسب نقش بود و با گویندگی قدرتمند وی این دوبله ماندگار شد. او در «تبعیدی‌ها» به جای مجید میرزائیان و باز هم در نقشی منفی صحبت کرد و به دلیل تناسب صدایش با تیپ بازیگر و شخصیت وی این دوبله نیز ماندگار شد. شایگان به جای چنگیز وثوقی در سریال «امام علی(ع)» نیز صحبت کرده اما به دلیل کم بودن دیالوگ‌ها و تیپ بازیگر و دشوار نبودن نقش، صدای کسان دیگری هم مناسب این بازیگر بوده است.

نرسی گرگیا در فیلم «سرب»، حسین‌ خانی‌بیگ در فیلم «ریحانه» و آتش تقی‌پور در سریال «مرد قانون» نیز از جمله بازیگران ایرانی هستند که او به جای آنها صحبت کرده است. خسرو شایگان مدیریت دوبلاژ را از سال 1341 آغاز کرد. تعدادی از سریال‌هایی که او دوبله کرد در زمان خودشان آثار نسبتا شاخص و پربیننده‌ای بودند. از جمله «پست هوایی»، «در مسیر سرنوشت»، «هلیکوپتر امداد» و گارد ساحلی». او مدیر دوبلاژ 3 مجموعه کارتونی معروف و محبوب نیز بود؛ «فوتبالیست‌ها» که گوینده تیتراژ آن نیز بود، «افسانه 3 برادر» که چند سال پس از مجموعه عروسکی معروفی به همین نام پخش شد و «گوش‌مروارید» که مهتاب تقوی نقش اول آن را می‌گفت و انتخاب شایسته‌ای بود. علاوه بر این شایگان در مجموعه‌های کارتونی «ماجراهای سندباد» و «بلیک و مورتیمر» (پس از کناره‌گیری مدقالچی)‌ نیز گویندگی کرده است.

او در یک فیلم نیز بازی کرد، «گناه مادر» ‌که سال 1347 ساخته شد و در دوبله آن به دلیل آنچه که مناسب نبودن صدای شایگان برای خودش بیان شد، سعید مظفری به جای او صحبت کرده است. شایگان برخلاف نقش‌هایی که می‌گفت، آدمی مثبت بود. صدای او جذاب و شاخص بود و تماشاگر را پای فیلم یا سریال نگه می‌داشت اما متاسفانه نظیر این صدا و صدای عطا کاملی و حسین معمارزاده که امسال درباره‌شان نوشتیم و بسیاری صداهای دیگر در دوبله ایران پیدا نشده و همین امر یکی از دلایل غیرقابل تحمل بودن تعدادی از دوبله‌های کنونی است.