به دنبال نداشته‌ها

ناباروری مشکلی است که در 10 تا 15 درصد از زوج‌ها دیده می‌شود. علل ناباروری می‌تواند مربوط به زن یا مرد یا هر دو باشد. حدود 40 درصد از مشکلات ناباروری مربوط به مردان، 40 درصد مربوط به زنان و حدود 10 درصد مربوط به هر دو است. در حدود 10 درصد از زوج‌ها نیز عامل ناباروری مشخص نیست. به عبارت دیگر در این زوج‌ها هر دو نفر با توجه به انجام آزمایش‌های موجود مشکلی ندارند؛ ولی به علل نامشخصی بچه‌دار نمی‌شوند.

با توجه به نوع شیوه زندگی ماشینی امروز، به نظر می‌رسد مشکل ناباروری روزبه‌روز در حال گسترش است.

کار با رنگ، مشاغل استرس‌زا، برخی بیماری‌های عفونی، استفاده از برخی امواج مانند موبایل موجب ناباروری در افراد می‌شود.

براساس مطالعات صورت گرفته در ایران، مشکلات ژنتیکی و هورمونی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، حشره‌کش‌ها و رنگ‌ها در محیط‌های کاری، مصرف برخی از داروها، افزایش سن ازدواج و به تاخیر انداختن فرزنددار شدن، تغذیه نامناسب و آلودگی هوا از دلایل عمده افزایش ناباروری است.

از سوی دیگر سن ازدواج در 700 هزار ازدواجی که سالانه در کشور صورت می‌گیرد، رفته‌رفته از 24 سالگی به عنوان بهترین سن باروری برای زنان فاصله گرفته و به سمت 27 تا 28 سالگی تغییر پیدا کرده است.

از آنجا که سن از موثرترین عوامل در توانایی برای باروری است، این مساله بسیار اهمیت پیدا می‌کند؛ زیرا نه‌تنها سن ازدواج افزایش یافته، بلکه فرزنددار شدن پس از ازدواج نیز 3 تا 5 سال به تاخیر افتاده است و لذا سن باروری زنان در ایران حدود 32 تا 33 سالگی یعنی 8 تا 10 سال دیرتر از بهترین زمان باروری است که این امر از علل شیوع ناباروری در کشور به‌شمار می‌رود.

طی 2 دهه اخیر، گام‌های بلندی در رابطه با تشخیص و درمان ناباروری برداشته شده است و حدود 65 درصد از زوج‌های نابارور با استفاده از روش‌های موجود، صاحب فرزند شده‌اند. البته باید گفت در درمان ناباروری، در هر دوره درمانی و در بهترین شرایط، 30 تا 40 درصد احتمال موفقیت و درمان وجود دارد و این یعنی در هر دوره 60 تا 70 درصد همچنان نابارورند و نیاز به درمان دارند. از این منظر باید گفت این بیماری درمان قطعی ندارد. در عین حال، این بیماری نمود پرسروصدایی ندارد و کمتر در رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود؛ چراکه بیماران، هم بیماریشان را پنهان می‌کنند و هم درمانشان را. ضمن آن‌که در این بیماری، تنها یک نفر درگیر نیست و طبیعتا هر دو طرف با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند. علاوه بر این، تاثیرات این بیماری در جامعه و تبعات آن زیاد است؛ تاثیراتی که در اقتصاد و بهداشت خانواده و جامعه می‌گذارد، چراکه درمان این بیماری به فناوری بالایی نیاز دارد و هزینه‌بر است.

IVF، لقاح مصنوعی در خارج رحم، میکرواینجکشن تشخیص پیش از لانه‌گزینی جنین و لیزر هچینگ از جمله روش‌های مرسوم درمان ناباروری هستند. هزینه‌های درمان ناباروری کاملا منحصر به فرد است؛ چراکه با توجه به نوع مشکل، سن فرد، تعداد دوره‌ای که لازم است درمان انجام بشود و تعداد و نوع دارو و درمانی که نیاز دارد، متغیر است، لذا نمی‌شود به عدد دقیقی اشاره کرد. اکثر داروها و آمپول‌ها و فناوری مورد نیاز برای درمان‌ از خارج از کشور تامین می‌شود و این هزینه‌ها را برای بیمار بالا می‌برد. به‌طور متوسط هر دوره درمان نازایی در کشور حدود 600 هزار تومان هزینه دارویی دارد که این میزان به‌طور میانگین برای ارزان‌ترین روش درمانی یعنی تخمک‌گذاری گرفته تا گران‌ترین آن یعنی میکرواینجکشن محاسبه می‌شود. در این بین اجاره رحم نیز شرایط و هزینه‌های خاص خود را دارد. در این روش انتقال یک یا تعداد بیشتری از جنین‌های حاصل از لقاح تخمک و اسپرم زوج نابارور (دهنده جنین) به رحم یک زن دیگر (گیرنده جنین) است. در این حالت فرد اجاره‌دهنده رحم، تنها یک میزبان برای جنین است و از نظر ژنتیکی هیچ‌گونه مشارکتی با جنین حاصله ندارد. درواقع در اجاره رحم، اسپرم پدر با تخمک مادر در محیط آزمایشگاهی لقاح داده می‌شود و جنین حاصله در رحم زن دیگری که قابلیت بچه‌دار شدن را داشته باشد، جایگزین می‌شود و نوزاد متولد شده خصوصیات ژنتیکی پدر و مادر خود را به ارث می‌برد. در این شرایط علاوه بر رقم توافق شده، همه هزینه‌های رفت و آمد، معاینات پزشکی، دارو و مایحتاج به خانواده اجاره‌دهنده طی 9 ماه بارداری باید پرداخت ‌شود.

نازایی عوامل متعددی می‌تواند داشته باشد. اختلال در تخمک‌گذاری، علت عمده ناباروری در زنان است؛ به طوری که 39 درصد علل ناباروری زنان مربوط به این مساله است. اختلال در لوله‌های رحمی، مشکل شایع دیگر است. به طور کلی 30 درصد علل ناباروری زن‌ها مربوط به اختلال در لوله‌های رحمی است. ناهنجاری‌ها در رحم هم می‌تواند سبب ناباروری شود. مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن و عوامل ایمونولوژیک، نقش مهمی در ایجاد ناباروری دارند.

علل ناباروری در مردان نیز متنوع است؛ بیماری‌های عفونی، ‌اختلالات هورمونی، ناهنجاری‌های مربوط به ساختمان بدن یا تولید اسپرم از جمله این عوامل هستند. عوامل ژنتیکی نیز در این بین ممکن است عامل بیماری باشند. بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تاثیر می‌گذارند؛ در حالی که بعضی عوامل دیگر روی هر دو جنس یا فقط روی زنان تاثیرگذارند. برای مثال جابه‌جایی‌ کروموزومی می‌تواند روی مردان و زنان تاثیر بگذارد؛ اما برخی تغییرات تنها مختص مردان است و برخی تنها مختص زنان. از سویی گاه ممکن است پس از یک معاینه دقیق پزشکی، زن و شوهر کاملا‌ سالم تشخیص داده شوند؛ ولی به علل ناشناخته بارور نشوند.

حدود 40 مرکز درمان ناباروری در کشور وجود دارند؛ اما تاکنون به طور رسمی هیچ‌یک از بخش‌های دولتی و خصوصی، تعرفه مشخصی برای درمان ناباروری ارائه نکرده‌اند و هزینه‌ها به صورت متغیر و نامتناسب است؛ به گونه‌ای که در برخی مراکز تعرفه‌ها 3 تا 4 برابر مراکز دیگر از بیمار گرفته می‌شود.

در چند سال گذشته، یک نوبت انجمن علمی- تخصصی باروری و ناباروری ایران با دعوت از سازمان‌های بیمه‌گر، روسای مراکز درمان ناباروری، جمعی از صاحب‌نظران و متخصصان زنان، جنین‌شناسان، ارولوژیست و آزمایشگاه‌ها با برگزاری سمینار یک‌روزه‌ای به تعیین سقف تعرفه‌های مزبور پرداخت. براساس تصمیم‌گیری صورت گرفته در آن تاریخ، حداکثر هزینه‌های درمان در یک دوره برای انجام لقاح مصنوعی خارج از رحم (ICSI) پانزده میلیون ریال، تزریق اسپرم به داخل رحم (IUI) یک میلیون و 500 هزار ریال، انجماد جنین 3 میلیون ریال و لقاح خارج از رحم بدون تزریق با روش IVF نیز 12 میلیون ریال تعیین شد؛ اما این ارقام هیچ‌گاه به طور رسمی تایید و اعلام نشد.

امید است تعرفه‌های درمان ناباروری در کشور بررسی و تعیین شود. به این ترتیب سقف منطقی و هزینه‌های واقعی تعیین می‌شود تا اجحافی به مردم و مراکز درمان ناباروری نشود. عدم نظارت جدی مسوولان بر مراکز درمان ناباروری باعث می‌شود که در اغلب موارد، اطلاعات درستی به بیمار داده نشود و دقیقا مورد بررسی قرار نگیرند، لذا میزان موفقیت کاهش یافته و تعداد دفعات مراجعه افزایش می‌یابد و درنهایت بیمار ضرر می‌کند.

هزینه درمان ناباروری بسیار ‌گران است و متاسفانه این درمان گرانقیمت هنوز تحت پوشش بیمه نیست. درواقع در ایران، نازایی یک بیماری لوکس مثل جراحی زیبایی به شمار می‌رود و همین امر موجب شده تا بیمه‌ها هیچ تعهدی را در قبال آن نپذیرند. در این شرایط با وجود امکانات مناسب به دلیل عدم پوشش بیمه‌‌ای هزینه‌های درمانی ناباروری در کشور، بسیاری از زوج‌ها برای درمان یا اصلا مراجعه نمی‌کنند یا درمان را نیمه‌کاره رها می‌کنند.

بارها از سوی پزشکان و متخصصان ناباروری این مشکل مطرح و تاکید شده که ناباروری باید در فهرست سازمان‌های بیمه‌گر قرار گیرد؛ اما تاکنون اقدامی دراین‌باره صورت نگرفته است؛ در حالی که ناباروری، یک بیماری جسمی و روحی است که موجب ازهم‌پاشیدگی کانون بسیاری از زوج‌های جوان می‌شود، البته بیمه‌ها نیز برای این کار خود یک دلیل بسیار محکمه‌پسند دارند؛ پول ندارند!

البته بیمه‌ها توان پرداخت هزینه چندین سیکل درمان ناباروری را ندارند، چون ممکن است یک خانواده برای این‌که جواب گیرد، چندین سیکل درمان ناباروری بگیرد؛ اما امکان پوشش بیمه‌ای یک سیکل درمان آن وجود دارد.

در فرهنگ‌ ما و اکثر فرهنگ‌ها، مادر مقامی ارجمند، والا و اسطوره‌ای است. وجود چنین اسطوره‌ای سبب شده که زنان، مادری را مهم‌ترین شغل و وظیفه خود در جامعه بدانند. نگاه غالب به زنان، در برخی جوامع تنها به عنوان ابزاری برای تولید مثل و تداوم بقاست. در چنین زمینه‌ای زنانی که توانایی بچه‌دارشدن ندارند، فشار روانی و اجتماعی مضاعفی را متحمل می‌شوند. در این شرایط، نازایی عیب و نقص زنانه تلقی می‌شود و مردان از آن مبرا هستند و برای جبران آن می‌توانند زن دیگری بگیرند و زن نازا هم مجبور به تحمل وضع در کنار شوهر به همراه زوجه‌های دیگر است.

بچه‌دار نشدن یک بحران در زندگی محسوب می‌شود؛ بحرانی که مانند بسیاری از مشکلات به اختلافات خانوادگی منجر می‌شود؛ پدیده‌ای که قابل انتخاب نیست و در صورت درمان نشدن، واکنش‌های منفی و فشارهای روحی ناخواسته را به زندگی مشترک تحمیل می‌کند و بعضی مواقع هم این اختلافات و بحث و جدل‌ها به از بین رفتن تعادل زندگی و جدایی می‌انجامد.

متاسفانه با وجود تمامی امکانات، تجهیزات، دانش و تخصص چشمگیر متخصصان ایرانی،‌ هنوز نتوانسته‌ایم از تمامی ظرفیت‌ها برای درمان ناباروری به طور کامل استفاده کنیم؛ چراکه بسیاری از زوج‌ها به دلیل مسائل فرهنگی به پزشکان معالج و مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند. به همین خاطر امیدواریم رسانه‌ها با کمک کارشناسان و دست‌اندرکاران جامعه علمی پزشکی کشور در زمینه فرهنگ‌سازی برای مراجعه زوج‌های نابارور به مراکز درمانی تلاش نمایند.