دانش‌آموزانی که توجه بیشتر می‌خواهند

معمولا این دسته از دانش‌آموزان دارای بهره هوشی تقریبا متوسط یا بالا می‌باشند، از نظر حواس مختلف (بینایی، شنوایی و ...) سالم هستند، به خوبی صحبت می‌کنند و مانند همسالان خود با سایرین ارتباط برقرار می‌نمایند. اما با این وجود در یک یا چند زمینه درسی دچار مشکلات اساسی می‌باشند.

از عوامل ایجادکننده اختلالات یادگیری در کودکان می‌توان عوامل زیستی یا ژنتیکی، عوامل فیزیولوژیکی، عوامل بیوشیمیایی، عوامل روانی، عوامل محیطی و تغذیه‌ای و عوامل آموزشی را نام برد. به طور کلی اختلالات یادگیری به 3 گروه عمده تقسیم می‌شوند که عبارتند از: اختلال در خواندن (نارساخوانی)‌ و اختلال در نوشتن (نارسانویسی) و اختلال در ریاضیات که در ذیل به تفصیل به آنها می‌پردازیم.

اختلال در خواندن درواقع مهم‌ترین اختلال یادگیری است، زیرا خواندن پایه انواع یادگیری می‌باشد. دانش‌آموزی که در خواندن مشکل داشته باشد به علت این که در درس ریاضی قادر به خواندن صورت مساله نیست، قطعا در درس ریاضی نیز اختلال پیدا خواهد کرد. همین‌طور چون این دانش‌آموز نمی‌تواند مطالب کتاب را به درستی و راحتی بخواند در نوشتن نیز مشکل پیدا خواهد کرد یعنی در درس دیکته نیز دچار اختلال خواهد شد. اختلال در خواندن در
2 تا 8 درصد دانش‌آموزان وجود دارد و در پسرها 3 برابر دختران دیده می‌شود. مشخصه ناتوانی یادگیری در خواندن این است که دانش‌آموز خیلی آهسته و کلمه به کلمه می‌خواند و در ضمن خواندن، حروف یا کلماتی را حذف، اضافه، جانشین یا معکوس می‌کند.

مطالعات نشان داده‌اند افرادی که در کودکی دشواری خواندن داشته‌اند، اکثرا در بزرگسالی نیز دارای مشکلات عدیده‌ای در خواندن هستند. بدتر از همه این که کودکانی که در خواندن دارای دشواری هستند اغلب نگرش‌های منفی نسبت به قابلیت‌های خود پیدا می‌کنند و ممکن است علاقه خود را نسبت به درس و مدرسه از دست بدهند.

یکی دیگر از اختلالات رایج یادگیری در دانش‌آموزان، اختلال در نوشتن است: این اختلال به این معناست که دانش‌آموز علاوه بر داشتن مشکل در نحوه نوشتن دیکته‌نویسی در بیان مقصود خود از طریق نوشتن نیز مشکل دارد و در سطوح بالاتر در انشاءنویسی نیز دارای اشکال می‌باشد. دانش‌آموزان مبتلا به نارسانویسی ممکن است یکی یا همه موارد زیر را در عملکرد نوشتن خود نشان دهند:

ـ بد نوشتن شکل حروف یا به اصطلاح خرچنگ قورباغه‌نویسی

ـ بالا یا پایین خط نوشتن

ـ نوشتن کلمات به صورت شلوغ و بسیار فشرده

ـ علائم روانی در نوشتن

ـ کندنویسی در مواردی مثل دیکته‌نویسی که لازم است تند نوشته شود

ـ فاصله زیاد انداختن بین کلمات یا هجاها.

ناتوانی برخی از دانش‌آموزان در زمینه نوشتن می‌تواند بر اثر عدم کسب مهارت‌های پیش‌نیاز نوشتن مثل شکل‌ها و بازشناسی آنها، درست گرفتن مداد و تنظیم وضعیت کاغذ نسبت به بدن و کپی‌برداری شکل‌های هندسی باشد.

معمولا اختلال در نوشتن در 4 درصد کودکان دیده می‌شود و در پسرها 3 برابر دختران می‌باشد. این اختلال در صورتی که شدید باشد در کلاس دوم آشکار می‌شود، اما در صورتی که شدت کمتری داشته باشد، ممکن است
تا 10 سالگی یا پس از آن نیز ناشناخته باقی بماند.

بدون تردید یکی از دروسی که بسیاری از دانش‌آموزان مدارس در آن دچار مشکل و اختلال‌ هستند، درس ریاضی است. ریاضیات چون مبتنی بر مفاهیم انتزاعی است،‌ درک آن به رشد عقلی سطح بالایی نیاز دارد و از آنجا که بسیاری از دانش‌آموزان با وجود رشد جسمی و بالا رفتن سن به مرحله درک انتزاعی نرسیده‌‌اند، اغلب در درک مفاهیم ریاضی مشکل دارند. ضرورت و اهمیت یادگیری ریاضی از یک طرف و دشواری آن از سوی دیگر دانش‌آموزان دچار این اختلال را دچار تعارض و تنش می‌کنند.

افراد مبتلا به اختلال در ریاضیات را در هر سنی می‌توان یافت، اما نوع مشکلات آنها در مقاطع سنی مختلف متفاوت است. برای مثال این افراد در اوایل کودکی نسبت به مسائلی چون بازی با پازل‌ها،‌ مکعب‌ها یا مدل‌ها بی‌توجه و بی‌علاقه هستند. در سال‌های شروع مدرسه در مقایسه اجسام با یکدیگر، طبقه‌بندی اشیاء، تشخیص اندازه‌های مختلف و درک زبان ریاضی مشکل دارند و در سال‌‌های بالاتر، در انجام محاسبات با مشکل مواجهند و در سطح دبیرستان نیز به علت عدم کسب مهارت‌های پایه ریاضی در جبر و هندسه مشکل دارند.

بسیاری از پژوهشگران دریافته‌‌اند که دانش‌آموزان با ناتوانی‌های یادگیری، افسردگی بیشتری را نسبت به همسالان خود تجربه می‌کنند. میزان بروز افسردگی در این دانش‌آموزان از 14 تا 36 درصد در نوسان است. در زمره کودکان با اختلال یادگیری، کودکان کم سن‌تر افسردگی بیشتری را نسبت به کودکان بزرگ‌تر تجربه می‌کنند شاید این امر بدان دلیل است که کودکان بزرگ‌تر فهم و درک خود را از ناتوانی‌شان افزایش داده و بهتر با آن کنار می‌آیند در واقع ناتوانی یادگیری دانش‌آموز دارای پیامدهایی است که این پیامدها منجر به افسردگی می‌شود و زمانی که دانش‌آموز احساس کند که از نظر توانایی یادگیری با همکلاسی‌های خود متفاوت (ضعیف‌تر)‌ است،‌ بیشتر احساس تنهایی می‌کند. از میان اختلالات یادگیری برخی از انواع آن مانند نقایص زبانی بیش از بقیه احتمال خطر افسردگی را بالاتر می‌برد.

از طرف دیگر دانش‌آموزان با اختلال‌های یادگیری سطوح بالایی از اضطراب‌ فراگیر را نسبت به دانش‌آموزانی که این اختلال را ندارند، تجربه می‌کنند.

طبق تحقیقات بالغ بر 25 درصد از کودکان با اختلال یادگیری، ملاک‌های لازم برای گرفتن اختلال اضطرابی را دارند. برای مثال دانش‌آموزی با ناتوانی در ریاضیات از هر چیزی که مربوط به شمارش است، اجتناب می‌کند به طوری که او حتی از انجام کارهای ساده ریاضی نیز طفره می‌رود و به این ترتیب اجتناب شدید وی به طور معناداری با ناتوانی او برای توسعه مهارت‌های ریاضی تداخل می‌کند.

دانش‌آموزان با اختلال یادگیری ممکن است اضطراب خود را به طور مستقیم بیان کنند یا این اضطراب را از طریق شکایت‌های بدنی ابراز نمایند و خود نیز آگاه نباشند که این علائم نشانه‌ای از اضطراب است.

اولین ویژگی‌هایی که اکثر معلمان در دانش‌آموزانی که اختلالات یادگیری دارند، شناسایی می‌کنند رفتارهایی هستند که مشکلات تحصیلی به بار می‌آورند. معلمان در این خصوص به دنبال مشکلاتی در زمینه تمرکز، توجه، حافظه و سازماندهی هستند. معمولا کودکانی که اختلال در یادگیری دارند رفتارهای ناشیانه، تکانشی، آشفته و بی‌هدف از خود نشان می‌دهند. از طرفی، مشکلات اجتماعی این دسته از دانش‌آموزان نیز با مشکلات تحصیلی‌شان ظاهر می‌شود. شکست تحصیلی می‌تواند این دانش‌آموزان را آماج تمسخر همسالانشان قرار دهد.

گاهی اوقات نیز همکلاسی‌ها آنان را طرد می‌کنند یا با القاب نامناسب به این دانش‌آموزان برچسب می‌زنند. برای مثال دانش‌آموزانی که اختلالات زبانی دارند و نمی‌توانند به صورت روان و سلیس صحبت کنند، همکلاسی‌هایشان طرز صحبت‌کردن آنها را مسخره می‌کنند و همین امر اثر عمیقی روی عزت نفس آنها می‌گذارد یا زمانی که به خاطر شکست تحصیلی‌شان تنبیه می‌شوند، خود ارزشمندی‌شان نمی‌تواند رشد کند و همین امر زمینه‌ساز احساس افسردگی ‌شده و موجب می‌شود این دانش‌آموزان از تعاملات اجتماعی کناره‌گیری کنند یا این که در فعالیت‌های منفی شرکت کنند.

اختلالات یادگیری غالبا دانش‌آموزانی که با آن دست به گریبانند را در وضعیت بدی قرار می‌دهد. این دانش‌آموزان به تدریج درمی‌یابند که نسبت به همکلاسی‌های خود از نظر تحصیلی در سطح پایین‌تری قرار دارند و احساس حقارت به آنان دست می‌دهد.

همچنین در اغلب موارد این ناتوانی‌ها باعث ضعیف شدن روحیه دانش‌آموز، پایین‌آمدن عزت نفس، احساس ناکامی و روابط ضعیف با همسالانشان می‌شود. به همین دلیل و با توجه به نقش مهمی که این اختلالات می‌تواند در زندگی آینده این دانش‌آموزان داشته باشد، تشخیص و شناسایی این دسته از دانش‌آموزان ناتوان در یادگیری به عنوان گروهی که نیازمند آموزش و پرورش ویژه هستند، امری است بسیار مهم و در عین حال فوق‌العاده حساس چراکه هر قدر شناخت جامعه از اختلالات یادگیری بیشتر شود، احتمال بیشتری وجود دارد که افراد مبتلا به اختلالات یادگیری، زندگی مثمرثمری داشته باشند.

معصومه اسدی
جام‌جم