گروه 1+5 مراقب اخلالگران مذاکرات باشد

برخی مدعی‌اند که اگر موضوع هسته‌ای ایران نبود، آمریکا و هم‌پیمانانش این چنین فشار سیاسی و اقتصادی به ایران وارد نمی‌کردند، اما مگر دشمنی آمریکا با ایران در این سال‌های اخیر بوده است؟ مگر نه این که همین آمریکایی‌ها بودند که 3 دهه تحریم اقتصادی بر ایران اعمال کردند، مگر نه این که آمریکایی‌ها هواپیمای مسافری ایران را سرنگون کردند، مگر نه این که در جنگ تحمیلی از دشمن ایران حمایت کردند، اما با همه این اقدامات از سوی غرب، ایران هم‌اکنون در جایگاه رفیع علمی، فناوری، سیاسی و بین‌المللی قرار دارد و این نتیجه به دست نیامد جز با ایستادگی، سیاست منطقی و تلاش متخصصان کشورمان.این چند سطر مقدمه گفت‌و‌گویی است که با دکتر باقری معاون شورای عالی امنیت ملی داشته‌ایم.

برای آغاز مصاحبه می‌خواستم بپرسم تاریخ دقیق مذاکرات ایران و 1+5 مشخص شد، یا خیر؟

در آخرین مکاتبه‌ای که بین ما و مجموعه خانم اشتون انجام گرفت، قرار شد که درباره زمان و مکان بین دو طرف توافق شود، زمان پیشنهادی آنها 15 تا 17 نوامبر بود ولی ما اعلام کردیم از 10 نوامبر به بعد در زمان و مکان مورد توافق می تواند گفت‌و‌گوها انجام شود. البته هنوز زمان و مکان گفت‌و‌گوها بین دو طرف نهایی نشده است.

قاعدتا باید در آینده ای نه چندان دور مشخص شود.

آن چیزی که از طرف جمهوری اسلامی ایران مطرح شد و در نامه‌ آقای دکتر جلیلی به خانم اشتون در 15 تیر ماه مورد تاکید قرار گرفت این بود که اگر طرف مقابل می‌خواهد گفت‌وگوها نتیجه بخش باشد ضروری است که مواضع و دیدگاه‌های خود را در مورد چند موضوع روشن کند. این مساله در قالب 3 محور در انتهای نامه‌ آقای دکتر جلیلی به خانم اشتون آورده شد. نخست این که هدف آنها از گفت‌و‌گوها تعامل و همکاری‌است یا ادامه روند دشمنی و تقابل با حقوق ملت ایران، دوم التزام آنها به منطق گفت‌و‌گو که لازمه آن اجتناب از هرگونه تهدید به فشار است و سوم دیدگاه آنها درباره سلاح هسته‌ای رژیم صهیونیستی. بنابراین نوع رویکرد طرف مقابل نسبت به این گزاره‌ها فضای مناسب را در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار می‌دهد تا چگونه روند گفت‌و‌گوها را آغاز و مدیریت نماید.

این که آنها چرا در این مقطع مشتاق مذاکره با ایران هستند می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد یکی از دلایل محوری آن این است که آنها در چند ماه گذشته تقریبا همه راه‌هایی را که فکر می‌کردند می‌تواند آنها را به هدف مد نظرشان برساند طی کردند، آنها همه گزینه‌ها را آزمایش کردند ولی به نتیجه نرسیدند، در واقع مذاکره الآن تنها گزینه آنهاست. از ابتدا جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده بود که گفت‌و‌گو به‌معنای واقعی تنها راه حل نتیجه‌بخش است، اما آنها با اتخاذ رویکرد دو مسیره فشار – گفت‌و‌گو نشان دادند که اولاً اهمیت راهبردی برای گفت‌و‌گو قائل نیستند و ثانیاً با این وجود نیز از طریق فشار نتوانستند به مقصود خود دست یابند. بنابراین در این مقطع آنها مجبور شدند تا به فضای گفت‌و‌گو باز گردند که این امر به معنی ناکامی آنها در مسیر فشار و تهدید و تحریم است. البته عدم انسجام داخلی میان آنها نیز از دلایل دیگری بود که آنها آمادگی لازم برای گفت‌و‌گو با جمهوری اسلامی ایران را نداشتند. نکته‌ای که می‌خواهم تاکید کنم آن است که مذاکره گزینه انتخابی آنها نبود، گزینه‌ای بود که آنها باید انتخاب می‌کردند.

این که آنها در مذاکره به دنبال چه چیزی هستند باید از خودشان بپرسید. اما اگر به روند گفت‌و‌گوهای گذشته دقت کنیم مشاهده می کنیم پاره ای از موارد در شرایطی که فضا برای توافق و تفاهم میان دو طرف فراهم می شد، جریان هایی تلاش می کردند تا فضا را غبارآلود کنند. چندی قبل یکی از مقام های معلوم الحال غربی در اظهارنظری گفته بود تهدیدهای ناشی از فعالیت هسته ای ایران بیش از تهدیدهای ناشی از تروریسم است. با توجه به تأییدهای مکرر آژانس بین المللی مبنی بر صلح آمیزبودن فعالیت هسته ای ایران، این سخنان به این معنی است که پیشرفت ملت ایران در دیدگاه این مقام غربی خسارت بار است ولی در معرض خطر قرار گرفتن جان و مال مردم در کشورهای مختلف توسط تروریسم تهدیدزا نیست. لذا به نظر ما کشورهایی که در گروه 1+5 به دنبال رفع نگرانی های مشترک هستند باید مراقب باشند که برخی جریان ها در روند مذاکرات چه در متن و چه در حاشیه آن اخلال ایجاد نکنند.

موفقیت در گفت‌و‌گوها با طرفی است که نگاه ابزاری و تاکتیکی به مذاکرات نداشته باشد. راهبرد دو مسیره
فشار – گفت‌و‌گو به معنی اصالت ندادن به گفت‌و‌گوست. تا زمانی که طرف مقابل از اشتباهات گذشته درس نگیرد و بر حرکت در مسیر غلط گذشته پافشاری کند ضمن اینکه دستاوردی نخواهد داشت بلکه خود را در مسیری بن بست و پر هزینه گرفتار کرده است. به نظر ما اصالت دادن به گفت‌و‌گو و رهاکردن رویکرد فشار و تحریم بسترساز یک بازی برد – برد است. تجربه چندسال مذاکره نشان می‌دهد از آنجا که جمهوری اسلامی ایران که به گفت‌و‌گوها اصالت داده توانسته است در عرصه‌های مختلف فعالیت‌های هسته‌ای از جمله در زمینه‌های فنی، حقوقی و سیاسی و در چارچوب مقررات آژانس و معاهده ان پی تی پیشرفت‌های شگرفی را به‌ دست آورد.

بسته پیشنهادی به روزشده جمهوری اسلامی ایران که سال گذشته ارائه شد چارچوب جامعی را برای رفع نگرانی مشترک از طریق تعهدات دسته جمعی فراهم می کند که همین امر می تواند بسترساز همکاری های گسترده میان طرفین در موضوعات مورد علاقه باشد. همان طور که می دانید بسته پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران محورهای متنوعی را برای طرح در گفت‌و‌گوها دربرمی گیرد. البته طرف مقابل هم به جامعیت این بسته اذعان دارد تا جایی که اخیراً یکی از مقام های غربی خواستار همکاری جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد آرامش و ثبات در افغانستان شده بود. در واقع این درخواست در چارچوب محورهای بسته پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران بیان شده است. از این رو بسته پیشنهادی ما یک سند نظری و فارغ از واقعیت های شرایط کنونی نیست چرا که این سند براساس ظرفیت های جمهوری اسلامی ایران و نیازهای سیاسی و امنیتی و اقتصادی منطقه و جهان تدوین شده است.

تبادل سوخت و موضوع مذاکرات بین ایران و 1 + 5 دو موضوع متفاوت است. مذاکرات برای تامین سوخت یک موضوع تجاری است، یعنی یک طرف خریدار قرار دارد و یک طرف فروشنده، ما خریداریم، آژانس و 3 کشور عضو گروه وین فروشنده هستند. در قالب یک تعامل تجاری باید دو طرف بنشینند و توافق کنند. این امر هیچ ارتباطی با گفت‌و‌گوهای ایران با 1 + 5 ندارد چون گفت‌و‌گوهای ایران و 1+5 یک مذاکرات سیاسی است. برخی می‌خواهند این 2 موضوع را مخلوط کنند به جهت این‌که اگر یکجا کم آوردند بتوانند جای دیگر جبران کنند. در مذاکرات ژنو2 هم آنها پذیرفتند که مسیر مذاکرات تبادل سوخت یک مسیر جداگانه است و الان هم آن مسیر باید جداگانه طی شود. البته بحث تبادل سوخت از مباحث مهمی است که ظرفیت داشت و الآن هم تا حدی دارد تا عرصه تقابلی را به مسیر تعاملی تبدیل نماید ولی طرف مقابل با محوریت امریکا از ورود جدی به عرصه مذاکرات تبادل سوخت تابه حال سرباز زده است.

به نظر من یکی از شواهدی که می توان مطرح کرد که آمریکایی‌ها رویکرد تقابلی با ملت ایران دارند در همین جاست چرا که آنها بارها تلاش کرده اند تا در بحث تحریم‌ها بگویند که ما قصد نداریم به ملت ایران فشار وارد کنیم، اما با سیاسی کردن موضوع تبادل سوخت، رویکرد و ماهیت اصلی خود را نشان دادند. دقت کنید اصلاً تبادل سوخت به چه معنی است. تبادل سوخت یعنی این که آژانس وساطت کند تا کشورهایی که می‌توانند صفحه‌های سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را تامین کنند به ایران بفروشند. رآکتور تحقیقاتی تهران در واقع نیازهای پزشکی هسته‌ای نزدیک به یک میلیون شهروند ایرانی را در عرصه های تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری های مختلف تامین می‌کند. به عبارت دیگر تولیدات رآکتور تحقیقاتی تهران یک مصرف صددرصد صلح‌آمیز و انسانی دارد که هیچ شائبه‌ و احتمال انحراف هم در آن وجود ندارد. اما جالب است که در مقابل تأمین نیاز شهروندان ایرانی دولت آمریکا به طور جدی ایستاد‌گی کرد و نگذاشت این نیاز تامین شود. البته ایران هم به جهت آگاهی که از رویکرد غیر سازنده و اعتمادسوز غرب داشت خصوصاً از آن رو که نمی توانست بیش از این تأمین نیاز بیماران خود را به تعویق بیندازد طبق دستور رئیس‌جمهور تولید اورانیوم با غنای 20 درصد برای تامین سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران را در سال گذشته آغاز کرد که مسیر آن ادامه دارد. به نظر من تبادل سوخت یکی از عرصه‌های خیلی شفاف برای محک زدن طرف مقابل بود که تا چه حد نسبت به تامین نیازهای واقعی و انسانی یک ملت دغدغه خاطر دارد. اما آنها تابه حال در این عرصه شکست خوردند و نتوانستند از این امتحان آبرومند بیرون بیایند.

در بحث هسته‌ای، همه بحث‌هایمان با خود آژانس است، ما مدالیته را با آژانس امضا کردیم، بازرسان آژانس در چارچوب همان مدالیته بازرسی‌های خود را انجام دادند و گزارش تهیه کردند و بعد از آن هم آژانس طی 6 نامه رسمی، کتبا به ما اعلام کرد که یافته‌های آژانس در این 6 موضوع باقیمانده با ادعاهای ایران مطابق است و الان هم ما همه بحث‌های مختلف هسته‌ای را با آژانس در قالب موافقت نامه پادمان پیگیری می‌کنیم و در واقع آژانس طرف اصلی است. این بحث منطقی ایران است که آژانس بین المللی انرژی اتمی نهاد وابسته به سازمان ملل است که به طور رسمی مسوولیت دارد تا بر فعالیت‌های هسته‌ای کشورها نظارت کند و ما هم در همان چارچوب و براساس تعهداتی که در قالب اساسنامه آژانس و معاهده ان.پی.تی و پادمان برعهده داریم وظایف مان را انجام می‌دهیم. ایران اجازه نخواهد داد با بیرون رفتن بحث های هسته ای از چارچوب آژانس رویه ای غیر حقوقی و غیر قانونی در مناسبات بین المللی ایجاد شود که بدون شک دامن بسیاری از کشورها را خواهد گرفت.

ما با برخی از کشورهای عضو گروه 1+5 همکاری ها و تعاملات گسترده و عمیقی داریم. ما با چینی‌ها و با روس‌ها تعامل مستمر چه در تهران و چه در مسکو و پکن داریم. همچنین نمایندگی کشورمان در بروکسل با مجموعه خانم اشتون ارتباط دارد. ارتباطات گسترده ای هم با کشورهای مستقل جهان در آسیا و آمریکای لاتین داریم. به این معنی، تعامل و ارتباط هست اما مذاکره به معنای این‌که مدنظر شماست، خیر، در دوره اخیر مذاکره‌ای شکل نگرفت.

در جواب به این سوال باید کمی به گذشته برگردیم. به طور خلاصه عرض می کنم انقلاب اسلامی یک پیام جدی و
الهام بخش داشت، جمهوری اسلامی هم یک پیام جدی و مؤثر داشت. این 2 پیام یکی از عرصه‌های جدی تقابل جهان سلطه با ما را شکل داد. پیام انقلاب اسلامی هم این بود که در این جهان پر تلاطم می‌شود مستقل شد، پیام جمهوری اسلامی این بود که در سایه استقلال می توان پیشرفت هم داشت. وقتی موشک ماهواره بر امید به فضا فرستاده شد یکی از شخصیت‌های برجسته عربی گفت 30 سال است که ایران در تحریم است و سال ها درگیر جنگ بوده و ما هیچ‌یک از مشکلات ایران را نداشتیم ولی با این حال ایران روز به روز در حال پیشرفت است. این دو پیام شالوده نظام سلطه را درهم پاشیده و انسجام درونی آن را دچار اختلال کرده است. بر همین اساس تقابل نظام سلطه فقط با موضوع هسته‌ای ایران نیست، با پیشرفت ایران در فضا مخالفند، با پیشرفت ایران در نانو تکنولوژی مخالفند، با پیشرفت ما در سلول‌های بنیادی مخالفت می‌کنند، با پیشرفت ما در عرصه‌‌های دیگر از جمله عرصه دفاعی مخالفت می‌کنند، در عرصه نرم‌افزاری نیز با پیشرفت‌های ایران مخالفت می‌کنند، مثلا اقبالی که جمهوری اسلامی ایران در کشورهای منطقه دارد که یک نمود آن در سفر اخیر رئیس‌جمهور به لبنان هویدا شد آنها برنمی‌تابند و به انحا و اقسام مختلف می‌خواهند چهره جمهوری اسلامی ایران را مشوش کنند، چون می‌بینند که این ظرفیت نرم آن دو پیام را منتقل و تثبیت می‌کند. بنابراین نظام سلطه به خاطر توانمندی های بالفعل و بالقوه ملهم از نرم انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی با همه نمودهای اقتدار سخت و نرم ایران مقابله می کند ولی در هیچ عرصه ای هم نمی تواند به هدف نامشروع خود دست یابد چرا که ایران امروز پس از 30 سال فشار، تهدید، تحریم، جنگ، تروریسم و ... قوی تر از هر زمان دیگری است. ایران در طول 30 سال گذشته و تقابلی که نظام سلطه با آن داشته این درس را گرفته که باید برای تامین حقوق خود پایداری کند، ما نگاهمان این نیست که یکی دو کشور حق ما را به رسمیت بشناسد، حق ملت ایران حقی است که خود با احراز توانمندی‌هایش تثبیت می‌کند، استقبالی که از رئیس‌جمهور در لبنان شد را کسی به ملت ما هدیه نداد بلکه این جمهوری اسلامی، توانمندی‌ها و دستاوردهایش بود که چنین نمودی را در لبنان داشت، البته همان گونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند اگر در جایی دیگر هم این بستر فراهم باشد، چنین وضعیتی را مشاهده خواهیم کرد. مسیر پیشرفت ملت ایران، همان گونه که رئیس‌جمهور گفتند قطاری است که ترمز ندارد. یک نکته مهمی که در این مسیر پیشرفت وجود دارد و سامانه طراحی و تدبیر نظام سلطه را دچار اختلال کرده این است که ایران همه این پیشرفت ها را در چارچوب مقررات بین‌المللی هدایت می‌کند و نظام سلطه هم نمی‌تواند بهانه بگیرد که مثلا ایران در جایی تخطی کرده تا مانع تثبیت حقوق ملت ایران شود به همین دلیل علی رغم فشارهای سنگین علیه فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران هیچ مقام یا نهادی نتوانست حتی یک مورد سند ارائه کند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران خارج از چارچوب مقررات بود چرا که اگر چنین سندی داشتند دنیا را به هم می‌ریختند.

عباس محمد نژاد
گروه سیاسی