ورود مغزها به ایران ده‌ها برابر خروج آنهاست

وی که از مهر 88 پس از واگذاری سخنگویی وزارت خارجه این سمت را بر عهده گرفت، صیانت از حقوق ایرانیان در هر کجای جهان را از مهم‌ترین وظایف این معاونت می‌داند. قشقاوی که جایگاه‌هایی چون سفیر ایران در سوئد و قزاقستان و دو دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی (دوره‌های چهارم و ششم) را در کارنامه خود دارد معتقد است که ایرانیان آزادند تا محل زندگی خود را انتخاب کنند ولی مهم این است که براحتی بتوانند ارتباط با سرزمین مادری را حفظ کنند و هر بار که اراده کردند بتواند براحتی به ایران مسافرت کنند.

منوچهر متکی وزیر امور خارجه، قشقاوی را که متولد 1336 شهرستان بابل مازندران است به عنوان چهره‌ای رسانه‌ای به نمایندگان رسانه‌های خبری معرفی کرد و زمانی که او سکان سخنگویی را در دست گرفت نشان داد که متکی بیراه نگفته است. از این رو بر آن شدیم تا با فراز و فرود‌های معاونت کنسولی و امور مجلس و ایرانیان وزارت امور خارجه از زبان حسن قشقاوی آشنا شویم.

بسیاری از ایرانیان در خارج از کشور تمایل دارند به ایران برگردند. چه تمهیداتی از سوی وزارت امور خارجه در این زمینه فراهم شده است؟

ما فکر می‌کنیم حدود 5 میلیون نفر از هموطنان ایرانی ما خارج از کشور زندگی می‌کنند که با انگیزه‌های مختلف از جمله تحصیل، تجارت، رفاه و غیره بخشی قبل و بخشی دیگر بعد از انقلاب به خارج از کشور رفته‌اند.

تمام تلاش وزارت امور خارجه از جمله در حوزه ما این است که با ارائه تسهیلات و خدمات بویژه در تنظیم مدارک مسافرتی، اعطای شناسنامه و گذرنامه وکارت ملی، ثبت ازدواج و طلاق و غیره به مردم خدمت کنیم و همچنین زمینه بازگشت آسان و راحت هموطنان را به سرزمین مادری فراهم کنیم.

برخی از هموطنان ما به صورت دائم خواستار بازگشت به کشور هستند و بسیاری ترجیح می‌دهند که دوران بازنشستگی خود را داخل کشور به سر ببرند برخی دیگر نیز به صورت مقطعی ماه‌هایی از سال و به قصد دیدار با خانواده‌ها یا استراحت به کشور سفر می‌کنند و مجدداً باز می‌گردند. اصرار ما ضرورتاً حضور و بازگشت قطعی آنها نیست و البته این امر مربوط به تمایل خودشان است و آزادند که محل زندگی خود را انتخاب کنند ولی مهم این است که براحتی بتوانند این ارتباط را با سرزمین مادری داشته باشند و هر بار که اراده کردند بتوانند براحتی به ایران مسافرت کنند. این هدف اصلی ماست و در این زمینه وزارت خارجه بویژه بخش کنسولی خدمات فراوانی را ارائه می‌دهد.

وزارت امور خارجه درخصوص استیفای حقوق اتباع و دیپلمات‌های ایرانی که از اقدامات دولت‌های خارجی بویژه دولت آمریکا صدمه دیده‌اند چه اقداماتی را انجام داده است؟

فقط بحث آمریکا نیست، ما مطابق بند ج ماده 36 کنوانسیون وین 1896 اصرار و توجه ویژه‌ای داریم که از حقوق هموطنانمان در هر کجای جهان که هستند صیانت شود، اصل حمایت دیپلماتیک از اتباع از اصول شناخته شده ماست.

در سال‌های اخیر اداره کل ایرانیان در وزارت امور خارجه شکل گرفت، مشخصاً ما اداره اجتماعی را داریم. در اداره اجتماعی تلاش می‌شود که در درجه اول و اگر مقدور است با کمک مستقیم اداره کل کنسولی و حمایت‌های این اداره و اداره کل حقوقی وزارت امور خارجه زمینه توافقنامه‌های قضایی را با کشورهای دیگر داشته باشیم، از قبیل معاضدت قضایی در امور مدنی و کیفری، موافقتنامه انتقال محکومین و موافقت نامه استرداد مجرمین. اینها سه تیپ موافقتنامه هستند که ما تمام تلاشمان این است که با کشورهای مختلف داشته باشیم. فلسفه این موافقتنامه‌ها این است که موارد گرفتاری‌ها و مشکلات قضایی که به نوعی هموطنان ما پیدا می‌کنند، تسهیل کند. حتی در رابطه با کشورهایی که ما این موافقتنامه‌ها را با آنها نداریم نیز تلاش می‌کنیم که در صورت امکان به شکل موردی آنها را اجرا کنیم ولو این‌که هنوز نانوشته است و توافقی نیست.

همه زندانیان ایرانی نه ولی بخشی از این زندانیان سیاسی هستند. در این حالت انگیزه ما طبعا در راستای صیانت از حقوق ایرانیان مضاعف خواهد شد بویژه آن‌که می‌بینیم بی‌گناهانی هستند که با اتهامات واهی و عموماً با انگیزه‌های سیاسی گرفتار نظام قضایی کشورهای مختلف از جمله آمریکا شده‌اند.

در مورد آمریکا چون رابطه مستقیم نداریم از طریق دفاتر حفاظت از منافع ایران، همچنین نمایندگی ما در واشنگتن (دفتر حفاظت از منافع ایران در آمریکا) یا اگر مقدور باشد حتی نمایندگی ما در نیویورک در سازمان ملل تلاش می‌کنیم که تسهیلات کنسولی فراهم شود، زمینه دیدار این زندانیان با خانواده‌هایشان فراهم شود، همچنین اگر نیاز به اخذ وکیل دارند برایشان وکیل گرفته شود.

 سرکشی به زندانیان ایرانی بویژه در ایام و مناسبت‌های ملی و مذهبی جزو برنامه‌های جدی همه سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌های ایران است. مثلاً در نوروز امسال تقریباً در سراسر جهان در جاهایی که ما زندانی داشتیم سفرا و سرکنسولگری‌های ما با زندانیان دیدار کردند و از طرف آقای وزیر هدایایی تقدیم کردند. اینها تلاش‌هایی است که وزارت خارجه در کنار نهادها و ارگان‌های دیگری که با ما در این زمینه همکاری دارند، انجام می‌دهد.

از جمله این نهادها شورای عالی ایرانیان خارج از کشور است که به نوبه خود و در چارچوب وظایف خود تلاش گسترده‌ای برای صیانت از حقوق ایرانیان دارد.

زندانیانی که به دلایل سیاسی در زندان‌های آمریکا در بند هستند چند نفرند و چه تلاشی برای آزادی آنها صورت گرفته است؟

ما حدود 64 زندانی داریم اما این به این معنا نیست که همه آنان زندانیان سیاسی باشند بویژه که برخی از آنها دو تابعیتی هستند حتی ممکن است برخی از این افراد جرم محرز مرتکب شده باشند. به هر حال همان‌گونه که در داخل کشور از همه زندانیان به خاطر عمل مجرمانه آنان به صورت مطلق نمی‌شود حمایت کرد این موضوع راجع به زندانیان خارج از کشور هم صدق می‌کند. برای ما مهم است که چارچوب کنوانسیون‌های بین‌المللی مراعات شود از قبیل دسترسی کنسولی، امکان ملاقات خانواده‌های زندانیان، سیاسی نشدن جرایم عادی، بهانه‌گیری برای طرح دعاوی چون بسیاری از این بهانه‌ها که مطرح می‌شود سیاسی است مثلاً کاربرد دوگانه عنوان می‌شود در حالی که کاربرد دوگانه معنای گسترده‌ای دارد. من بارها گفته‌ام که می‌شود گفت بنزین کاربرد دوگانه دارد یعنی همان بنزینی را که در اتومبیل مصرف می‌شود، ممکن است در یک تانک نظامی هم مصرف شود، کسی نمی‌تواند بگوید چون تو بنزین مصرف می‌کنی پس این کاربرد دوگانه دارد یا در حال حاضر کامپیوتر کاربرد گسترده‌ای دارد. دربسیاری از موارد جرایم سیاسی و بهانه‌ها واهی است ما در واقع بر موارد این چنینی حساسیت داریم.

آماری نداریم از این که چند نفر از این زندانیان سیاسی هستند؟

چرا می‌توان این آمار را دقیقاً از نمایندگی ایران و اداره اجتماعی بدست آورد ولی باز تاکید می‌کنم آنچه که ما به صورت عام دنبال آن هستیم حمایت کنسولی مطابق با کنوانسیون نسبت به همه اتباع ایرانی است و آنچه که به صورت خاص نسبت به زندانیان خاص مورد نظر ماست این موضوعی است که قبلاً عرض کردم.

در بحث زندانیان شاهدیم که بسیاری از ایرانیان در کشور عراق یا سایر کشورها به دلیل عدم آشنایی با مقررات حقوقی آن کشورها دستگیر شده‌اند. وزارت امور خارجه برای رفع این معضل چه تلاشی کرده است؟

اتفاقاً اینجا حوزه‌ای است که رسانه باید بیشتر تلاش و کار کند تا وزارت امورخارجه. یعنی رسانه‌ها باید این اطلاع رسانی را داشته باشند. البته راجع به آمار زندانیان ما در عراق مبالغه می‌شود. ما حداکثر زیر 200 زندانی در عراق داریم که عمده آنها از نظر طرف عراقی مرتکب جرم عبور غیر مجاز شده‌اند. عبور غیر مجاز در قانون عراق خیلی سختگیرانه است. این موضوع مقداری مبانی قانونی دارد و از طرفی هم باید یک مقدار واقع بین باشیم که شرایط و اقدامات تروریستی که در عراق عموماً با عبور از مرزها صورت می‌گیرد دولت عراق را مجبور کرده است که سختگیری جدی تری داشته باشد. اما در عین حال ما در مذاکرات کنسولی که با طرف عراقی داشتیم از جمله 4 ماه گذشته که معاون وزیر خارجه عراق مهمان بنده در تهران بود (و بزودی من باید به ملاقات ایشان بروم چون هر6 ماه باید این مذاکرات تکرار شود) ما به طرف عراقی گفتیم درست است که این بحث‌های مجرمانه و سختگیرانه براساس قانون شماست و بر اساس قانون شما عبور غیر مجازاز مرز تا 6 سال زندانی دارد، ولی شما بخوبی می‌دانید که عموم ایرانیان عبور غیرمجازشان به خاطر خلاف قانون و ارتکاب اقدامات تروریستی نیست. کاملاً واضح است که اکثریت قاطع این عابران غیرمجاز انگیزه‌ زیارتی دارند و به عشق زیارت عتبات عالیات و همچنین به خاطر جهل به قانون را رمز رعبور می‌کنند. در عین حال ما قبول داریم که بالاخره قانون یک روح خشک و بی‌عاطفه‌ای دارد و طبعاً باید اجرا شود. فکر می‌کنم رسانه‌ها و نمایندگان افکار عمومی در کشور، نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و دیگران که با علاقه‌مندی پیگیر حقوق ایرانیان هستند لازم است تا در دو زمینه مهم، موضعگیری و روشنگری گسترده‌ای داشته باشند. یکی آشنا کردن هموطنانمان با قوانین کشور‌های مختلف و دوم مقابله جدی با قاچاق مواد مخدراست. مصیبتی که دامنگیر بسیاری از هموطنانمان در سفر به شرق آسیا شده است و ما آمار تکان‌دهنده‌ای از رشد زندانیان داریم. نه تنها قاچاق مواد مخدر سنتی بلکه اخیراً قاچاق مواد مخدر صنعتی هم متاسفانه در کشورهایی مثل مالزی، کره جنوبی، ژاپن، تایلند، چین، سنگاپور، اندونزی و جاهای دیگر خیلی زیاد شده است. من فکر می‌کنم این یک همت همگانی را، هم در صداو سیما و هم مطبوعات می‌طلبد که دراین باره پیشگیری و روشنگری کنند. در این خصوص وزارت امور خارجه هم وظیفه خود را انجام خواهد داد، ولی این امر باید به صورت جدی‌تری که تا الان مطرح شده، مطرح شود.

درخصوص استیفای حقوق دیپلمات‌های ایرانی به اسارت گرفته شده در عراق و آسیب‌دیده از اقدامات اشغالگران آمریکایی چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

ما در اداره کل حقوقی، پیگیرحقوق این افراد هستیم، چون معتقدیم به ناحق دستگیر شده اند و به ناحق زندانی بودند. آنها مشکلات جسمی و روحی فراوانی را تحمل کردند، بنابراین اقتضا می‌کند که پیگیر حقوق آنها باشیم. اما از طرف دیگر شما می‌دانید که در مجلس با قید یک فوریت طرح دفاع از حقوق از دست رفته این بخش از دیپلمات‌ها و یا ایرانیان عادی در دستور کار قرار گرفته است و با یک فوریت تصویب شد. بزودی آقای متکی به‌عنوان نماینده دولت ضمن حمایت از این طرح، نقطه نظر‌های خود را در چارچوب این طرح بیان خواهد کرد. 

خیلی از نمایندگان مجلس اعتقاد دارند وزارت امور خارجه سر وقت به سوالات آنها پاسخ نمی‌دهد و تعاملات سیاسی را به جای پاسخ مد نظر قرار می‌دهد. نظر شما در این باره چیست؟

البته از حدود 7 تا 8 ماهی که من مسوولیت گرفته‌ام و قبل از من هم حتماً این‌طور بوده که تا به حال ندیده‌ام یک مورد تذکری یا گله‌ای توسط مجلس محترم یا نمایندگان از تاخیر وزارت امور خارجه صورت گرفته باشد. به خاطر این‌که خود مجلسیان هم آگاه هستند که در بسیاری از مواقع پاسخگویی به سوالات نیازمند به حضور وزیر است. به عنوان مثال در دوهفته گذشته چند سوال در کمیسیون و صحن علنی بود، در حالی که مرتب به خاطر صدور قطعنامه و اجلاس‌های مختلفی از جمله اجلاس آب، اجلاس استانبول و اجلاس تاجیکستان و سفر به بروکسل و ایرلند و غیره تقریباً 25 روز وزیر حضور نداشت یا اگر زمانی در ایران حضور داشت تعطیلی و هفته مرخصی مجلس و سرکشی به حوزه‌های انتخابیه بود.

این موضوع ممکن است مقداری به لحاظ فنی و فیزیکی اتفاق بیفتد ولی دلیل سیاسی ندارد چون خود وزیر دو دوره نماینده مجلس بوده یا خود بنده به عنوان معاون پارلمانی، بنابراین درک بالایی از وظیفه نمایندگی مجلس داریم و احترام فراوانی برای مجلس قائل هستیم و اصرار داریم که حتماً در انجام وظیفه قانونی در چارچوب قانون اساسی همواره پاسخگوی سوالات نمایندگان باشیم.

البته اصل هر سوالی حق نمایندگان است و در عین حال کمیسیون یا صحن علنی می‌تواند وارد یا ناوارد تشخیص دهد و این نافی مسوولیت وزارت امور خارجه یا هر دستگاه دیگراجرایی نیست، اما گاهی در مقام دوستی و توجه به منافع ملی به برخی از نمایندگان محترم گوشزد می‌شود که ممکن است برخی از سوالات در مقطع زمانی طرح شده مطابق با مصالح ملی ما نباشد و حتی شخص وزیر هم نتواند سخن دل و تحلیل واقعی را دریک عرصه آزاد و غیر محرمانه بیان کند. اقتضای کار دیپلماتیک این است و این مخصوص ما نیست. در همه کشورهای جهان این یک امر قابل قبولی است که بسیاری از مسائل سیاست خارجی را شاید در مقاطعی یا بنا به مصالحی نمی‌توان از تریبون عمومی مطرح کرد. در چنین مواردی که البته زیاد هم نیست از آن نمایندگان محترم درخواست می‌کنیم که بپذیرند و سوال را به یک زمان مناسب‌تری به تعویق بیندازند تا امکان پاسخگویی آشکار و واقعی آن فراهم شود. بنابراین همه چیز را دستگاه دیپلماسی، امنیت و مصلحت ملی تعیین می‌کند و ما بحث خاص و شخصی، عاطفی، غیرعاطفی و غیره نداریم. ما چارچوب قانونی خودمان را داریم و خودمان را با رعایت منافع و مصالح ملی موظف به پاسخگویی می‌دانیم.

در حال حاضر افرادی در ایران هستند که تابعیت دوگانه دارند. آیا افرادی که از خارج از کشور تابعیت می‌گیرند باز هم تبعه ایران محسوب می‌شوند یا خیر؟

ما کسانی که گذرنامه ایرانی دارند و شرایط احراز گذرنامه را دارند طبعاً تابع ایران می‌دانیم و هیچ کاری به تابعیت آنها نداریم و اعمال قانون در چارچوب قانون تابعیت ایران صورت می‌گیرد. این افراد به محض این‌که مشمول قانون تابعیت ایران شوند به عنوان تبعه ایرانی شناخته می‌شوند و حتی اگر مواردی هم باشد پروسه‌ای دارد که در اداره تابعیت تعیین می‌شود. آنچه برایمان مهم است ما تابعیت ایرانی این افراد را به رسمیت می‌شناسیم و اعمال قانون می‌کنیم.

آیا در مورد خانمی که بتازگی در سفارت آلمان مورد ضرب و جرح واقع شده است اقدامی کرده‌اید؟

حتماً در خبرها شنیدید که مدیر کل ایرانیان ما، سفیر آلمان را احضار و مورد را به ایشان گوشزد کرده است. متاسفانه مامور سفارت آلمان برخورد بسیار بدی با هموطن ما که برای پیگیری ویزای یکی از بستگان خودش به این سفارت مراجعه کرده بود، داشت. ما همواره به همه سفارتخانه‌های خارجی بویژه بخش‌های کنسولی توصیه می‌کنیم که از مراجعین ایرانی تکریم کنند و این امر را در دستور جدی کار خود قرار دهند. ما اعتراض کردیم و البته سفیر آلمان یک روز قبل از این ماجرا از سفر به آلمان برگشته بود و در جریان آن نبود که قول داد موضوع را پیگیری کند.

نظر وزارت امور خارجه درباره مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور چیست؟

ما آمارهایی داریم که بوضوح نشان می‌دهد ورود مغزهای ایرانی به داخل کشور به مراتب بیشتر از خروج یا فرار مغزهاست. یکی از اینها آمار پرونده‌های کنسولی است که در کنسولگری‌های ما درخارج از کشور تشکیل می‌شود. به عنوان مثال زمانی که من سفیر ایران در سوئد بودم در ابتدای آغاز به کارم حدود 50 هزار پرونده کنسولی داشتیم، در حالی که بعد از 4 سال این تعداد به 80 هزار پرونده رسیده بود یعنی 30 هزار نفر از هموطنانی که به نوعی به سفارت نیامده بودند و دنبال گذرنامه نبودند تشکیل پرونده دادند. معمولاً افراد وقتی پرونده تشکیل می‌دهند که انگیزه سفر به ایران داشته باشند، چرا که با تشکیل پرونده به آنها گذرنامه داده می‌شود و براحتی می‌توانند به ایران سفر کنند. پس این شاخصی است که سیرصعودی علاقه‌مندی هموطنان ما که سال‌های درازی در ایران نبودند را نشان می‌دهد. خیلی از این افراد حدود 20، 25 و 30 سال به ایران سفر نکرده‌اند و دور از وطن بوده‌اند و مایلند خود، نسل جوانشان و خانواده‌شان دیداری از ایران داشته باشند.

شاخص دیگر ما پروازهای‌ماست، شما می‌توانید از شرکتهای هواپیمایی تحقیق کنید یا یک 24 ساعت در فرودگاه حضور داشته باشید. پروازهای ورودی بخوبی نشان می‌دهد که چه تعدادی از هموطنان ما در حال بازگشت به ایران هستند. همچنین شما خانواده‌هایی را می‌بینید که به عشق دیدار عزیزانشان که سال‌ها آنها را ندیده اند به استقبالشان می‌آیند. بخش اعظم از این افرادی که به ایران برمی‌گردند، مغزهای ایرانی در خارج از کشور هستند.
یا شاخص دیگری که ما داریم حضور هموطنانمان در همایش‌هاست. شما توجه داشته باشید ما بیش از یک ماه قبل همایش بزرگ 700 نفره ایرانیان سرمایه‌گذار در شیراز را داشتیم. خوب این هموطنان، از سرمایه‌داران و سرمایه‌گذاران در کشور‌های مختلف که در این همایش شرکت کردند همه مغزهای اقتصادی بودند. مگر چند سرمایه‌گذار از ایران خارج شده است؟ یا در تابستان در مرداد ماه با ابتکار شورای عالی ایرانیان و همکاری وزارت امورخارجه ما همایش2000 نخبه ایرانی را داریم این یعنی چی؟ همین الان نمایندگی‌های ما دارند اسامی 2000 نخبه ایرانی را از سراسر جهان به ما و اداره کل ایرانیان اعلام می‌کنند و ما به شورای عالی ایرانیان می‌فرسیتم تا دعوتنامه صادر شود. مگر چند نخبه از ایران بیرون رفته‌اند؟

بنابراین مطلقاً چنین نیست که فرار مغزها طی این سال‌ها و این روزها بیشتر شده باشد. البته واقعیت این است که در برخی مقاطع سیاسی بخشی از افراد به خاطر علایقی به یک پدیده خاص ممکن است زمینه مهاجرت یا حضورشان کم یا زیاد شود. به عنوان مثال در مقطع انتخابات و بعد از حوادث انتخابات بخشی که ممکن بود از اهل قلم یا سیاسی باشند بنا به هر دلیلی ترجیح دادند که به خارج از کشور بروند این به این معنا نیست که لزوماً همه مغزها، دانشمندان و سرمایه‌گذاران ما به خارج از کشور رفته‌اند. حتی درخود غرب هم که سیاه‌نمایی می‌شود آنها هم دچار یک تناقض هستند منتها وجه تناقض را متوجه نیستند یعنی از آن طرف به هر بهانه واهی برخی از هموطنانی را که حتی قبل از انقلاب به خارج رفته‌اند مثل دمیرچی لو که 32 سال است به ایتالیا رفته و دانشجوی قبل از انقلاب بوده را حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران معرفی می‌کنند و به آنها اتهامات واهی می‌زنند و از طرف دیگر در تبلیغات خود از فرار مغزها سخن می‌گویند. این تناقض است. بالاخره باید تکلیف روشن شود ایرانیان خارج از جمهوری اسلامی ایران فراری هستند و یا مدافع منافع ملی هستند؟ اگر مدافع منافع ملی هستند چرا شما همه ایرانیان خارج از کشور را فراری و اپوزیسیون معرفی می‌کنید و چرا افراد به بهانه خدمت به منافع ملی ایران را دستگیر می‌کنید. این موضوع یک پارادوکسیکال و تناقضی در میان دارد که معلوم نمی‌شود بالاخره ایرانی‌ها طرفدار ایران هستند یا مخالف ایران؟ اگر ایرانی‌ها مخالف ایران هستند پس چرا شما هرازگاهی عده‌ای از آنان را در آمریکا، آلمان و جاهای دیگر دستگیر می‌کنید و اگر موافق ایران هستند پس چرا تبلیغ می‌کنید که فرار مغزها روی داده است؟ این تناقض چطورتوجیه می‌شود؟ چطور مغزها در خدمت منافع ایران هستند؟

ما نباید دچار این دام آنها بشویم و من این موضوع را سیاسی جواب نمی‌دهم بلکه با آمار بیان می‌کنم. من به عنوان مسوول این بخش به شما قاطعانه می‌گویم در کل سال‌های اخیر ورود مغزها به ایران ده‌ها برابر خروج مغزها از ایران بود.

ممکن است کسی بگوید که فلان فعال سیاسی در یک مقطعی بیشتر از ایران خارج شده است من این را نفی نمی‌کنم اما سرجمع اگر شما مغز را در همه حوزه‌ها بدانید علاقه‌مندی هموطنانمان درخارج برای کمک به رشد و توسعه ملی به مراتب بیشتر از فرار از این کشور است.

آمار دقیقی درخصوص دانشجویان در خارج از کشور دارید؟ بیشترین میزان دانشجویان در کدام کشورها هستند؟ برای رسیدگی به وضعیت این دانشجویان چه تمهیداتی اندیشیده شده است و مشکلات آنها چگونه حل می‌شود؟

به شکل دقیق نمی‌توانم در این مورد آماری ارائه دهم به دلیل این‌که این موضوع سیال است.

دانشجویان مرتب می‌روند پذیرش می‌گیرند و رفت و آمد می‌کنند. مثلاً شورای انتقال وزارت امور خارجه یک آماری دارد از دانشجویانی که از خارج برگشته‌اند و الان در دانشگاه‌های کشور تحصیل می‌کنند. چنین موضوعاتی را هم ما داریم. اما به طور کلی اعم از ایرانیانی که سال‌ها در کشورهای خارج زندگی کرده‌اند و فرزندانشان درخارج از کشور بزرگ شده‌اند و به انضمام ایرانیان اعم از آزاد و بورسیه و کسانی که از داخل کشور رفته‌اند حداکثر 60 هزار نفر داریم. از این 60 هزار نفر بیش از نصفی آنهایی هستند که در خارج از کشور بزرگ شده‌اند یعنی پدر و مادر آنها در آنجا زندگی می‌کنند و طبعاً هم آنها در آن کشور تحصیل می‌کنند. مورد بورسیه، غیر بورسیه و آزاد که در طول سالیان اخیر رفته‌اند حدود 20 هزار دانشجو هستند.

به نظرم باید شرایطی را ایجاد کنیم که کسانی که مایل هستند براحتی بتوانند تداوم تحصیل خود را در ایران داشته باشند.

در شرایطی که برای این دانشجویان مشکلاتی فراهم می‌شود آیا معاونت کنسولی اقدامی انجام می‌دهد یا خیر؟

وزارت امور خارجه درحمایت از دانشجویان بسیار فعال است. خوشبختانه ابتکار رئیس جمهور در 2 سال گذشته دایر بر صدور بلیت نیم بها برای دانشجویان یک ابتکار خوبی بود که ولو به انگیزه دریافت بلیت ارزان، بسیاری از دانشجویانی که به هر دلیلی احساس نیاز برای مراجعه به سفارتخانه‌ها را نداشتند و پرونده دانشجویی به نوعی تشکیل نداده بودند به بخش دانشجویی حوزه کنسولی ما در نمایندگی‌های خارج مراجعه کردند. در تمام نمایندگی‌ها ما بخش دانشجویی داریم البته در برخی از کشورها ممکن است اصلاً دانشجو نداشته باشیم اما در کشورهایی که دانشجو زیاد داریم حتما یک همکار ما در حوزه کنسولی مسوول مستقیم امور دانشجویی است که تمام کارهای مربوط به دانشجویان از قبیل تایید اسناد و مدارک آنها، برنامه‌های جانبی فرهنگی برای آنها و تمام کارهایی که لازم است انجام می‌دهد. عموماً دانشجویان ما در خارج با سفارت ارتباط دارند و پرونده‌های دانشجویی برای آنها تشکیل می‌شود و از طرف ما نیز مورد حمایت قرار می‌گیرند.

مثلا در مورد حادثه فیلیپین، سفیر ما فعالانه و به‌رغم مسافت طولانی سریعا خود را به محل حادثه رساند و در آنجا حضور یافت، کارهای مقدماتی از قبیل پیگیری پزشکی، جواز دفن و موارد دیگر هم انجام شد از همه مهم‌تر به دستور رئیس‌جمهور و با پیگیری وزارت امور خارجه و شورای عالی ایرانیان خارج از کشور هواپیمایی اختصاصی به مانیل فرستاد که برای سهولت کار رئیس اداره اجتماعی و کارشناس سجلدات ما نیز عازم مانیل شد. متوفیان و مجروحان به کشور بازگردانده شدند و الان هم ما در تدارک هستیم که هیاتی را به فیلیپین بفرستیم که واقعه را علت‌یابی و بحث بیمه و غرامت آنها را پیگیری کند. این نمونه حمایتی بوده که ما از دانشجویان داشته‌ایم و در مطبوعات و رسانه‌های فیلیپین اقدامات ما بازتاب گسترده‌ای داشت.

در ارتباط با ایرانیانی که در یک کشور خارجی کشته می‌شوند و یا به قتل می‌رسند، معاونت کنسولی چه اقداماتی را انجام می‌دهد؟

ما همواره به همه طرف‌های خارجی می‌گوییم که وظیفه کنوانسیونی خودشان را انجام دهند که آن اطلاع در اولین فرصت به نمایندگی‌های خارج از کشور ما است. حالا تبعه ما در هر شرایطی باشد یعنی درزندان باشد یا طی یک حادثه، ما اصرار داریم که حتماً طرف‌های خارجی در درجه اول اطلاع‌رسانی کنند. به محض این‌که همکاران ما مطلع می‌شوند بر سر موضوع مورد نظرحاضر و آن را بررسی می‌کنند و اگر پرونده قضایی باشد کارهای آگاهی و تجسس راجع به علت وقوع قتل صورت می‌گیرد و بخش کنسولی ما پیگیر همه کارهایی است که در این باره باید انجام شود و علل قتل را ریشه‌یابی و پیگیری می‌کند و بعد از آن مرکز را در جریان قرار می‌دهند که ما هم خانواده‌های این افراد را در جریان قرار می‌دهیم، امکان دسترسی وکیل را فراهم می‌کنیم و دسترسی‌های کنسولی صورت می‌گیرد و اگر مواردی بوده که در یک حادثه قتلی صورت گرفته باشد مثلاً شخصی در تصادف کشته شده باشد، انتقال جنازه و دفنش و تشریفات مربوط به آن انجام می‌شود.

درخصوص عملکرد شوراهای حل اختلاف ویژه ایرانیان خارج از کشور توضیح دهید؟

به‌طور کلی ما قوانینی که داریم چه در داخل کشور و چه در خارج از آن قابل اعمال است. ما فکر می‌کنیم که موضوع شوراهای حل اختلاف یک ابتکار قضایی خوبی بوده. معیار و حدود خودش را دارد. نسبت به همه دعاوی نیست و از همه مهم‌تر این‌که باور ما این است که اختلافات قضایی و حقوقی هموطنان ما در خارج از کشور را ما اختلافات داخل یک خانه تلقی می‌کنیم که بهتر آن است که به گوش در و همسایه نرسد. ابتکار خوبی برای پیگیری قضایی حقوق ایرانیان بویژه در شورای عالی ایرانیان خارج از کشور صورت گرفته است. یک کارگروه حقوقی به ریاست وزیر دادگستری و به دبیری معاونت ایشان صورت گرفته است. مرکز 2777 شورای عالی ایرانیان ابتکار ارزشمندی بود که در چند ماه اخیر شکل گرفت. کارشناسان حقوقی هم در آنجا حضور دارند. بسیاری از موارد با تماس تلفنی به صورت زنده، کارشناس کنسولی، نظام وظیفه، حقوقی و... در مرکز 2777 شورای عالی ایرانیان پاسخگو هستند و همچنین سایر موارد قضایی را ما پیگیری می‌کنیم.

در حال حاضر نامگذاری، ازدواج و طلاق ایرانیان خارج از کشور چگونه صورت می‌گیرد و ازدواج با اتباع خارجی چگونه است؟

این موارد در حوزه معاونت ما مربوط به اداره سجلات است. اصولا ثبت‌احوال چهارگانه از قبیل ازدواج، ولادت، طلاق و فوت مربوط به اداره سجلات است. در این رابطه قوانین خوب و محکمی داریم و این‌که گفتید چگونه صورت می‌گیرد منطبق با قوانینی است که به نمایندگی‌ها ابلاغ شده و خوشبختانه یکی از کارهای بسیار خوب اداره سجلات ما حضور فعال در شبکه جام‌جم در برنامه‌هایی از قبیل ارتباط نزدیک است که زمینه تعاملی مثبتی را بین هموطنان خارج از کشور با حوزه کنسولی ما فراهم کرده است.

درباره ازدواج با اتباع خارجی نیز شما توجه داشته باشید که تمام سفارتخانه‌های ما، سایت‌های فعال اینترنتی دارند. این سایت‌ها هم به زبان بومی و هم به زبان فارسی است و علاوه بر آن پاسخگوی تلفنی اتباع خودمان و اتباع خارجی هستند و چون بخشی از سایت‌ها کنسولی است تمام موارد در قالب سوال و جواب‌ها در سایت‌های ما آماده است.

وضعیت نظام وظیفه چطور؟

در این رابطه نیز در سایت‌های ما توضیح داده شده و مانند سایر موارد با مکالمه تلفنی سفارتخانه‌های ما در این رابطه پاسخگو هستند. خوشبختانه یکی از حوزه‌های موفق ناجا حوزه نظام وظیفه است و در این رابطه حضور بسیار فعالی در پاسخگویی داشته است. یعنی علاوه بر این‌که همواره کارشناسان نظام وظیفه در مرکز 2777 شورای عالی ایرانیان پاسخگوی زنده به سوالات درخصوص مسائل نظام وظیفه هستند حضور فعالی نیز در شبکه جام‌جم دارند.

با توجه به این‌که حضور اتباع برخی از کشورها در ایران مشکلاتی را به همراه داشته‌ است وضعیت مهاجران خارجی به ایران در حال حاضر چگونه است؟

متولی اتباع خارجی در داخل کشور، وزارت کشور است، هرچند که این موضوع نافی مسوولیت ذاتی اداره تابعیت ما نمی‌شود. برای ما هم تعریف ثابتی وجود دارد که از وظایف وزارت امورخارجه است و قابل واگذاری به دیگران نیست.

با عنایت به این‌که بیشترین مهاجرین ما افغانی هستند، اخیراً طرح ساماندهی اتباع افغانی در دستور کار شورای عالی امنیت ملی و وزارت کشور قرار گرفته است که وزارت امور خارجه در این جلسات حضور فعالی دارد و ما فکر می‌کنیم که این ساماندهی می‌تواند گام بلندی باشد که از بعضی عوارض سوء ناشی از قانون‌شکنی برخی از مهاجرین خارجی در داخل کشور جلوگیری کند. آنچه برای ما در درجه اول خیلی مهم است شناسایی و به نوعی ساماندهی دو نوع مهاجرین است؛ یعنی آنانی که حضور و ورود قانونی در داخل کشور دارند و گروهی که حضور و ورود غیرقانونی دارند. ساماندهی و شناسایی و تفکیک و برنامه‌ریزی برای این افراد متناسب با شرایط انجام می‌شود.

یکی دیگر از برنامه‌هایی که ما داریم دعوت و هدایت این مهاجرین برای بازگشت به میهن خودشان است.

طرح ساماندهی اتباع افغانی طرح مفصلی است که تا هیات دولت و شورای عالی امنیت ملی هم رفته و در حال حاضر مراحل نهایی مکانیسم اجرایی آن در وزارت کشور بررسی می‌شود و ما فکر می‌کنیم که اگر این طرح به خوبی اجرا شود می‌تواند به مقدار زیادی تبعات ناگوار ناشی از اقدامات غیرقانونی برخی از اتباع خارجی را کاهش دهد.

با توجه به این‌که صدور ویزا یک اقدام دوجانبه است معاونت کنسولی آیا اقدامی برای تسهیل آن کرده است یا خیر؟

بله، تسهیلات خوبی صورت گرفته است. راه‌اندازی ویزای الکترونیک گام خوبی در این راستاست. این یکی از حوزه‌هایی است که در یک سال اخیر توفیقات بسیاری خوبی داشته است. اداره گذرنامه و روادید طی 2 سال گذشته با همکاری اداره پژوهش‌ها و فناوری اطلاعات اقدام به الکترونیکی نمودن بخش‌های مختلف این اداره نموده است که از جمله امور مربوط به روادید اتباع خارجی است. اولین فاز این طرح مربوط به تقاضای روادید زیارتی و جهانگردی ایران توسط افراد خارجی در هر نقطه از جهان است که فرد متقاضی با ورود به سامانه روادید الکترونیک این اداره در اینترنت نسبت به تکمیل فرم مربوطه اقدام نموده و پس از حداکثر 3 روز کاری از طریق پست الکترونیک پاسخ خود را دریافت می‌نماید. مرحله دوم و سوم این طرح نیز مربوط به آژانس‌های توریستی و همچنین کلیه شرکت‌های معتبر بازرگانی، صنعتی و... در داخل کشور است که این امکان را فراهم می‌کند که کلیه آژانس‌های مسافرتی و شرکت‌های متقاضی روادید پس از ارائه مدارک مربوط و ثبت‌نام در سامانه روادید الکترونیک و دریافت شناسه کاربری بدون مراجعه حضوری به این اداره در کوتاه‌ترین مدت پاسخ مجوزهای روادید مسافران خود را به صورت اتوماتیک دریافت نمایند. علاوه بر این ما در فرودگاه‌های خودمان هم ویزا صادر می‌کنیم.

در عین حال توجه داشته باشید که ویزا یک امر حاکمیتی است و کشور به کشور فرق می‌کند. در بعضی از جاها ما براساس عمل متقابل یا بنا به مصالح خاصی و یا در مقاطع خاصی عمل می‌کنیم. بالاخره این حق طبیعی هر کشوری است که اعمال نظر خودش را داشته باشد اما در حالت عادی خیلی تسهیلات فراهم شده است.

در زمینه رفاه حال زائران بخصوص حجاج معاونت کنسولی چه اقداماتی را کرده است؟

خوشبختانه من نماینده وزارت امور خارجه در حج تمتع در سال گذشته بودم و در ایام حج حضور داشتم. خیلی همکاری تنگاتنگی بین سازمان حج و زیارت و وزارت امور خارجه و نمایندگی‌های ما اعم از کنسولگری ما در جده و سفارتمان در ریاض وجود دارد. ما جلسات منظم با یکدیگر داریم.

مشکلاتی که درخصوص عمره وجود داشت رفع شد؟

دور جدیدی که عمره‌ها شروع شده خیلی بهتر بود، شما کمتر شکایتی می‌بینید و تا حالا چیزی نشنیده‌ایم. این دوره به مراتب منظم‌تر است. بیشتر مشکلات در ایام حج است. در حال حاضر یکی از مشکلاتمان پروازهایی است که طرف سعودی برای آن محدودیتی قائل است. در حال مذاکره هستیم تا این موضوع را حل کنیم، چون اگر این موضوع حل نشود الزاماً باید زمان طولانی‌تری حجاج ما حضور داشته باشند و این موضوع مشکل جدی ماست. این موضوعات را سازمان حج و زیارت هم پیگیری می‌کند و نمایندگی‌های ما نیز در خارج از کشور به دنبال پیگیری آن در عربستان هستند و امیدواریم حاصل این امر در یک فضای تفاهم و دوستی حل این مشکلات باشد.

کتایون مافی