چند بچه‌ کافی است؟

تنظیم خانواده در مقیاس خانوادگی، وسیله‌ای برای فاصله‌گذاری بین فرزندان و تعیین تعداد فرزندان است و در مقیاس اجتماعی یکی از راه‌های برقراری تعادل میان توسعه اقتصادی ـ اجتماعی و میزان رشد جمعیت است. البته جلوگیری از زاد و ولد، تنها راه‌حل توسعه‌یافتگی نیست، بلکه یکی از راه‌ها محسوب می‌شود. این شیوه وسیله‌ا‌ی است تا بتوان میان رشد اقتصادی و افزایش جمعیت تعادل برقرار کرد. امروزه هدف اساسی در کلیه برنامه‌های تنظیم خانواده و جمعیت، هماهنگی ساختار جمعیتی با روند توسعه اقتصادی و اجتماعی است. از جانب دیگر هدف اصلی توسعه اقتصادی بر اعتلای کیفیت زندگی مردم معطوف شده و افزایش تولید ناخالص ملی رفاه بیشتر را برای مردم، بخصوص آنها که در پایین‌ترین سطوح درآمد قرار دارند، مدنظر قرار می‌دهد.

برنامه‌های تنظیم خانواده و جمعیت منحصر و محدود به کنترل باروری در زن نشده و ابعاد مهم‌تری نظیر جنبه‌های بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی، روانی و فرهنگی را نیز شامل می‌شود که به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردارند.

وضعیت سنی جمعیت کشور

جمعیت کشور در 3 دوره سرشماری بر حسب گروه‌های سنی نشان از آن دارد که در هرم سنی جمعیت در سال 1365 بیشترین حجم جمعیت در قاعده هرم متمرکز شده و هر چه از قاعده به سمت راس هرم حرکت می‌کردیم از حجم آن کاسته می‌شد. به بیان دیگر در آن سال‌ها بیشترین جمعیت در گروه سنی زیر 4سال و 5 تا 9 سال متمرکز شده بود. در سال 1375 از حجم قاعده هرم اندکی کاسته شده و به سطوح میانی آن افزوده شده است. در این سال‌ها بیشترین جمعیت در گروه‌های سنی 5 تا 9سال و 10 تا 14 سال متمرکز شده بود. در سرشماری سال 1385 هرم جمعیت دگرگون شده و بیشترین تمرکز جمعیت در میانه هرم واقع شده است، یعنی گروه سنی 20 تا 24 سال بیشترین جمعیت را به خود اختصاص داده است. در این شرایط باید گفت هرم جمعیتی به وضعیت تعادل نزدیک می‌شود. البته این سخن به معنای آن نیست که مشکلی وجود ندارد. تراکم جمعیت در میانه هرم به معنای واقع شدن حجم زیادی از جمعیت در سن کار و فعالیت است؛ بنابراین در چنین شرایطی مساله اشتغال اهمیتی اساسی پیدا می‌کند. کار، مسکن، ازدواج و.... می‌تواند از مهم‌ترین مسائل جمعیتی با چنین مشخصات سنی باشد.

علت دو فرزندی

دکتر قاضی‌زاده، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی درباره لزوم بررسی سیاست‌های تنظیم خانواده در کشور، با بیان این ‌که این موضوع ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و فرهنگی دارد، می‌گوید: ابعاد اقتصادی جامعه را از این زوایه باید مدنظر قرار دهیم که جمعیت کشور رو به استوانه‌ای شدن پیش می‌رود، به این معنا که جمعیت مسن ـ یعنی جمعیتی که از حوزه کار خارج می‌شوند ـ در حال افزایش است، ضمن این ‌که طول عمر و امید به زندگی هم افزایش یافته است. به این معنا که جمعیت فعال کشور کم خواهد شد و جمعیتی که نیاز به حمایت دارند افزایش می‌یابد، به تعبیر بهتر شمار کسانی که در تولید ناخالص ملی نقش دارند کم و آنهایی که نیاز به حمایت دارند زیاد می‌شوند، بنابراین باید سیاست‌های تنظیم خانواده با توجه به این موارد تغییر کند.

این عضو کمیسیون بهداشت با تاکید بر این‌ که باید بررسی شود مباحثی که درباره تغییر سیاست تنظیم خانواده مطرح شده چه میزان مبنای کارشناسی دارد، می‌گوید: البته ما یک جمعیت جوان فعال و بانشاط نیاز داریم، ضمن این ‌که باید شاخص توسعه انسانی که شامل آموزش، تربیت، نرخ رشد اقتصادی و امید به زندگی است را در نظر بگیریم. اگر بتوانیم شاخص‌های انسانی را رشد دهیم افزایش جمعیت برایمان مطلوب است، اما اگر نمی‌توانیم آن را رشد دهیم افزایش جمعیت جای ترس دارد.

رئیس سابق دانشگاه علوم پزشکی سمنان می‌افزاید: رعایت سیاست جمعیتی در حال حاضر به خاطر سیاست‌گذاری‌های ما نیست. به تعبیر بهتر عملکرد حوزه سلامت یا دولت سبب دو فرزندی خانواده‌ها نشده است. اگر سیاست تغییر کند و بر محور فرزند بیشتر قرار گیرد هم زنان کارمند، دانشگاهی یا تحصیلکرده بیشتر از دو فرزند نخواهند داشت.

دکتر شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره ضرورت تغییر سیاست تنظیم خانواده می‌گوید: سیاست تنظیم خانواده جزو مصوبات قانونی و برنامه‌های مصوب وزارت بهداشت در سال‌های گذشته است. این‌که بگوییم تنظیم خانواده وجود نداشته و هر کسی می‌تواند هر تعداد بچه بخواهد داشته باشد دوباره کشور را با مشکلاتی که اوایل انقلاب داشتیم، مواجه می‌کند. در مقاطعی یکباره تعداد دانش‌آموزان مدارس 5/1 تا 2 برابر شده و دچار مشکلاتی در رابطه با ایجاد کلاس درس شدیم، همچنین به دنبال تشویق‌ها برای داشتن بچه زیادتر، چند سال گذشته کشور با پیک عدم اشتغال مواجه شد که هنوز هم نتوانسته‌ایم مشکل اشتغال آنها را برطرف کنیم. هم‌اکنون درصد قابل توجهی تحصیلکرده بیکار داریم که نگرانی و دغدغه تمام خانواده‌ها مشکل بیکاری فرزندان آنهاست.

نماینده مردم زاهدان در خانه ملت مشکلات معیشتی موجود در جامعه را حاصل داشتن فرزند زیاد دانسته و می‌افزاید: ابتدا باید زیرساخت‌ها را درست کنیم و زمینه‌های اشتغال و تحصیلات متولدان را از ابتدایی تا دانشگاهی به قیمتی فراهم کنیم که مردم بتوانند استفاده کنند نه این‌که برای تحصیل فرزندان‌شان در دانشگاه مجبور شوند وام بگیرند یا ماشین بفروشند و یا زندگی را هزینه کنند که بچه آنها تحصیل کند و پس از فارغ‌التحصیلی در خانه بیکار بنشیند. نخست باید این موارد اصلاح شود، بعد برای خانواده‌هایی که واقعا توان دارند فرزندان صالح و خوب تربیت کنند و شکم آنها را سیر و تحصیلات مناسب و اشتغال برایشان فراهم آورند، داشتن فرزند بیشتر بلامانع است؛ اما این که بدون توجه به این موارد بگوییم هر خانواده‌ای می‌تواند هر تعدادی که دوست دارد فرزند داشته باشد در آینده‌ای نه چندان دور دوباره دچار مشکل خواهیم شد. همین مشکلاتی که در چند سال گذشته گریبانگیر کشور بود و هنوز هم برطرف نشده دوباره به وجود می‌آید.

شهریاری خاطرنشان می‌کند: درست است که امکانات بالقوه این مملکت جمعیت زیادی را می‌تواند تحت‌پوشش قرار دهد، اما این سوال مطرح می‌شود که چقدر توانسته‌ایم امکانات بالقوه را بالفعل کنیم؟! در استانی مانند سیستان و بلوچستان که این همه امکانات بالقوه دارد چقدر توانسته‌ایم اشتغال ایجاد کنیم. نرخ بیکاری بالای 30 درصد جوانان استان سیستان و بلوچستان و استان‌های بسیار دیگر نشان‌ می‌دهد که نتوانسته‌ایم امکانات بالقوه را بالفعل کنیم، لذا واقعا در این زمینه با کار کارشناسی باید عمل کرد تا خدای نکرده کاری نکنیم که هم خانواده‌ها و هم دولت‌های بعدی را گرفتار کنیم و هم مملکت را دچار مشکلات کنیم.

بسیاری تصور می‌کنند تنظیم خانواده فقط ابزار کنترل جمعیت است. در این نگرش جنبه‌های ارتقای سلامت تنظیم خانواده که در سطح خانواده و جامعه از اهمیت زیادی برخوردار هستند، نادیده گرفته می‌شود. برنامه‌های تنظیم خانواده و جمعیت منحصر و محدود به کنترل باروری در زن نیست و ابعاد مهم‌تری نظیر جنبه‌های بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی، روانی و فرهنگی را نیز شامل می‌شود که به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردارند. یکی از اهداف برنامه‌های تنظیم خانواده توانمندسازی خانواده‌ها برای تصمیم‌گیری آزادانه، آگاهانه و مسوولانه برای تعداد و فاصله‌گذاری بین فرزندانشان است. افزایش آگاهی جامعه از تاثیر بارداری‌های ناخواسته و پرخطر بر سلامت مادر و کودک، موجب بهبود سلامت خانواده و در نهایت جامعه می‌شود.

در کشور ما نسبت مرگ مادران ناشی از بارداری و زایمان از مقدار 91 مرگ در 100 هزار تولد زنده در سال 1366 به 4/37 مرگ مادر در 100 هزار تولد زنده در سال 1375 کاهش یافته است. اطلاعات سال 1384 کاهش بیشتر این نسبت را تا 6/24 مرگ مادر در 100 هزار تولد زنده نشان می‌دهد. در حدود همین فاصله زمانی پوشش روش‌های مطمئن پیشگیری از بارداری از 5/27 درصد در سال 1368 به 60 درصد در سال 1384 افزایش یافته است. این میزان‌ها می‌توانند نشاندهنده این باشند که در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان شاید بتوان تنظیم خانواده را به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل برای کاهش مرگ و میر مادران در نظر گرفت.

علی اخوان بهبهانی / جام جم