راه‌حل ایرانی، راه‌حل غربی

از آن زمان طالبان به عنوان گروهی متحجر و متعصب که تنها با یدک کشیدن شعارهای اسلامی قصد لکه‌دار کردن چهره‌ مسلمانان را دارد، شناخته شده است.

اشغالگران که وجود طالبان را بهانه مناسبی برای حضور در منطقه‌ می‌دیدند بسرعت نیروهای خود را از هزاران کیلومتر آن طرف‌تر به افغانستان گسیل کردند و در ظاهر افغانستان را از وجود این گروه جنایتکار پاک کردند، اما دیری نپایید که طالبان بار دیگر خود را ساماندهی و حاکمیت خود را بر برخی مناطق افغانستان بویژه مناطق هم‌مرز با پاکستان تثبیت کرد، تا جایی که با گذشت زمان چنان عرصه بر اشغالگران تنگ شد که آنها چاره‌ای ندیدند جز اینکه با طالبان وارد مذاکره شوند. این مذاکرات که تاکنون پشت پرده صورت می‌گرفت در روزهای اخیر و در پی برگزاری اجلاس لندن جنبه آشکار و عملی پیدا کرد؛ در حالی که طی ماه‌های گذشته اشغالگران افغانستان تلاش داشتند با افزایش نیروهای خود در افغانستان راهی برای حل مشکل ناامنی در این کشور بیابند،‌ اما این ایده نیز همچون سرابی خیلی سریع به یاس تبدیل شد.

نگاهی به نشست‌هایی که از سوی کشورهای غربی برای حل مشکلات افغانستان برگزار شده است نشان می‌دهد متاسفانه غیر از 2 نشست بن و توکیو که یکی در مورد ساختار حکومتی افغانستان پس از طالبان و دیگری درباره کمک‌های بین‌المللی برای بازسازی این کشور بود و نتایج نسبی داشت دیگر نشست‌ها درباره افغانستان صرفا با هدف اجرای سیاست‌های دیکته شده از سوی کشورهای خاص برگزار شده و نتیجه آن شرایطی است که امروز پس از 8 سال بر افغانستان می‌بینیم.

با تشدید درگیری‌ها در افغانستان، لندن نیز کنفرانسی را با موضوع افغانستان دراین کشور برگزار کرد؛ کنفرانسی که جمهوری اسلامی ایران، همسایه افغانستان غایب بزرگ آن بود. اما اجلاس لندن نیز علاجی برای زخم‌های افغانستان نبود، بلکه تنها توجیه مداخله‌گری بیشتر کشورهای فرامنطقه‌ای دراین کشور بود.

این کنفرانس در حالی به کار خود پایان داد که شرکت‌کنندگان درآن ملزم به حمایت‌های مالی از دولت افغانستان برای مبارزه با فساد و قانع کردن شبه نظامیان طالبان نسبت به مشارکت در روند سیاسی شدند. در این اجلاس مقرر شد با کمک‌های مالی به طالبان میانه‌رو، این بخش از بدنه طالبان جدا شود. بسیاری از صاحبنظران سیاسی این تصمیم را رو به شکست ارزیابی می‌کنند و بر این باورند که ایران نخواست شریک این شکست شود.

در نشست لندن برای اولین بار مفهوم تروریست خوب و تروریست بد مطرح شد. این درحالی است که گروه طالبان تاکنون به عنوان یک گروه تروریستی شناخته شده است و اینک باید پرسید چه تحولی پیش آمده که می‌خواهند با این تروریست‌ها گفتگو کنند، به آنها کمک مالی بدهند وحتی در دولت افغانستان مشارکت کنند. جمهوری اسلامی ایران این احتمال را که طالبان دوباره به یک وزنه سیاسی رسمی در افغانستان بدل شود را به هیچ عنوان برنمی‌تابد و از نظر منافع ملی خود، حضور طالبان را در ساختار دولت افغانستان نخواهد پذیرفت.حضور طالبان در دولت افغانستان با منافع ملی ایران در تضاد است و تهدیدی بسیار جدی برای منافع ملی ایران در مناطق شرقی به شمار می‌رود.

رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه در این باره به «جام‌جم» می‌گوید:« ایران بیشترین خسارت را از بحران‌ها در افغانستان تحمل کرده است. ما در جنگ‌های طولانی افغانستان از بیشترین میزان آواره‌های افغانی در کشورمان پذیرایی کرده ایم.اگر بحث مواد مخدر در افغانستان کنترل نشود، بیشترین خسارت را از مواد مخدر در کشورمان شاهد هستیم. اگر بحث ناامنی، تروریسم و مسائل دیگری اتفاق بیفتد، چون همسایه هستیم بیشترین آسیب را می‌بینیم. طبیعی است تمام تلاشمان را بکنیم تا در افغانستان صلح و ثبات ایجاد شود».

جمهوری اسلامی معتقد است لابی کنار آمدن با طالبان، لابی همان 3 کشوری است که طالبان را به رسمیت شناختند؛ یعنی امارات، پاکستان و عربستان سعودی. این لابی موجب گسترش و تعمیق افراط‌گرایی در افغانستان و پاکستان می‌شود و در نهایت دودش به چشم جمهوری اسلامی ایران می‌رود.

به عبارت دیگر ایران احساس می‌کند که حمایت از طالبان در آینده تبدیل به یک دردسر بسیار بزرگی می‌شود که به ترتیبی و خارج از برنامه، دوباره پای ایران را به قضایای افغانستان می‌کشاند.

هزینه‌ها و مشکلات اجتماعی‌ برای ایران ایجاد خواهد کرد، موج مهاجرت ایجاد می‌شود و به عبارتی، افغانستان در مسیری می‌ا‌فتد که دوباره هیچ‌کس نمی‌تواند آن را جمع کند.

در عین حال با باثبات شدن قدرت در افغانستان و افزایش توانایی قدرت مرکزی، مرزهای ایران امن‌تر و جریان قاچاق مواد مخدر نیز قابل کنترل خواهد شد.

همچنین مناسبات ایران با افغانستان بی‌تردید روابط ایران با پاکستان را نیزتحت تأثیر قرار می‌دهد و اصولاً هر جریانی با گرایش‌های ایدئولوژیک در این دو کشور، معضلات امنیتی بسیاری برای ایران در پی خواهد داشت، به گونه‌ای که روند نفوذ پاکستان و تقویت طالبان در افغانستان پیامدهای منفی برای امنیت ملی ایران دربرخواهد داشت و به همین لحاظ باید مورد توجه دقیق دولتمردان قرار بگیرد.

در همین حال حضور طالبان، حضور نیروهای آمریکایی و ناتو را در این منطقه افزایش داده و بالطبع، حساسیت مرزهای ایران و افغانستان را بیش از پیش بالا برده است که این افزایش حضور نظامی و امنیتی نکته‌ای محوری و مهم برای ایران است. تا وقتی که چالش‌های ایران و آمریکا به قوت خود باقی است حتی اگر تشدید نشود هر نوع افزایش حضور نظامی آمریکا در مناطق پیرامونی ایران باعث افزایش فشارها بر امنیت ملی ایران خواهد شد و نباید از تغییر سیاست آمریکا در افغانستان که به طور مستقیم و غیرمستقیم امنیت ملی ایران را متاثر خواهد کرد، غافل شد.

محیط راهبردی ایران چنان است که افغانستان به یکی از مهم‌ترین حلقه‌های این محیط تبدیل شده است، به طوری که پس از جنگ تحمیلی، بزرگ‌ترین مشکلات امنیتی ایران از سوی افغانستان ایجاد شده است. در شرایط کنونی مهم‌ترین دغدغه ایران نسبت به افغانستان، حصول امنیت منتهی به توسعه دراین کشور است.

برقراری امنیت می‌‌‌تواند نابسامانی‌های موجود دراین کشور را کاسته و زمینه‌های توسعه در افغانستان را به صورت تدریجی مهیا کند. از این‌رو ایران ‌باید تا جایی که در توان دارد با گروه‌های مختلف مؤثر در قدرت به چانه‌زنی بپردازد تا ضمن حمایت از دولت مرکزی از اختلافاتی که منجر به ناامنی می‌شود، بکاهد.

رامین مهمانپرست با اشاره به این‌که درچارچوب راهبردی سیاست خارجی ایران، همسایگان قدرتمند، توسعه یافته، با امنیت و ثبات بالا ترجیح دارد به «جام‌جم» در این باره گفت: «کشورها تلاش دارند به بهانه حل مشکل افغانستان، وارد منطقه ما شوند اما دربسیاری از موارد دخالت‌های آنان کار را بدتر می‌کند و اصلاً شاید ریشه و منشأ خیلی از مشکلات موجود درمنطقه، حضور کشورهای فرا منطقه‌ای باشد».

وی با تاکید بر این‌که هیچ راه‌حلی نمی‌تواند بدون درنظر گرفتن نقش و جایگاه جمهوری اسلامی ایران، برنامه کاملی باشد درباره حضور نداشتن ایران در اجلاس لندن افزود: «مشکل آن جایی پیدا می‌شود که دستورکار اجلاس خوب تنظیم نمی‌شود. راه‌حل نظامی برای افغانستان مورد قبول ایران نیست و ما فکر نمی‌کنیم با افزایش نیرو در افغانستان مشکل حل می‌شود، چرا که اگر این موضوع درست بود تا به حال حضور نظامی نتایجی نیز در برداشت».

به عقیده مهمانپرست کشورهای منطقه‌ای می‌توانند بیشترین کمک را در رفع مشکلات بکنند و بیشترین دخالت و مشارکت را دراین باره داشته باشند.

از نگاه ایران رویکرد افزایش حضور نظامی، برخوردهای دوگانه با مسائل و جریانات حاضر در افغانستان، بی‌توجهی به رویکردهای منطقه‌ای و اساسا توجه نکردن به ریشه اصلی مشکلات در افغانستان محور اجلاس لندن بود و از آنجا که دستگاه سیاست خارجی این حرکت و اجلاس را با چنین اهدافی موفق ارزیابی نمی‌کرد، درشکست اجلاس شریک نشد. ایران ریشه‌یابی مشکلات در افغانستان، جلوگیری از گسترش افراط‌گرایی، مبارزه با تولید و گسترش مواد مخدر، توجه بیشتر به بازسازی و آماده کردن زیرساخت‌های اقتصادی این کشور را پیشنهادی برای حل مشکلات در افغانستان می‌داند و بر این باور است که همکاری 3 کشور ایران، افغانستان، پاکستان و برخی همسایگان می‌تواند به حل سریع‌تر مشکل موجود افغانستان منجر شود.

از سوی دیگر ایران با شرکت نکردن در این اجلاس به نوعی مشروعیت لندن را برای میزبانی اجلاس‌های مربوط به بحران منطقه زیر سوال برد و منوچهر متکی وزیر امور خارجه نیز درباره حضور نیافتن ایران در اجلاس لندن گفت: دولت انگلیس پاسخ اقناع کننده‌ای در خصوص اقدامات خود در افغانستان برای جهانیان ندارد و سیاست‌های گذشته آنان قطعاً غلط بوده است. حاضر نشدن ایران در اجلاس لندن به معنی فقدان یکی از حلقه‌های موثر در تحولات افغانستان بود و باعث شد اهداف طراحی شده اجلاس لندن از سوی دولت انگلیس بی‌نتیجه بماند.

این چنین بود که سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به این که بیانیه پایانی نشست لندن تکلیف سنگینی را برای حل و فصل مسائل افغانستان تعیین کرده است، از نتایج این اجلاس ابراز تاسف و تاکید کرد که نتایج مندرج در بیانیه موسوم به لندن قیم‌مآبانه بوده است و با استقلال و حاکمیت ملی کشورها منافات دارد.

کتایون مافی / گروه سیاسی