مشکلات ساخت یک اثر تاریخی

«در چشم باد»، «نردبام آسمان»، «سال‌های مشروطه» و «116 روز نوفل شاتو» نمونه‌هایی از سریال‌هایی هستند که یک واقعه تاریخی را دستمایه کار خود قرار داده بودند و امسال از شبکه‌های مختلف تلویزیون پخش شدند یا در حال پخش هستند. واقعیت این است سریال‌های تاریخی در سال‌های اخیر بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و پروژه‌های زیادی در این ژانر ساخته یا در دست تولید هستند. ساخت سریال‌های تاریخی علاوه بر تولید دشوار و هزینه‌های بالا و عوامل متعدد و مسائل ریز و درشت دیگر مثل طراحی لباس و دکور و چهره‌پردازی و گریم، به دلیل وجوه رئالیستی‌اش و این‌که سوژه آن تخیلی نیست و ریشه در واقعیت دارد، سازندگان این ژانر را با چالش‌های بیشتری مواجه می‌کند. یکی از این چالش‌ها، تعدد منابع و تفاسیر تاریخی است که کارگردان را در گزینش روایت معتبر به تردید می‌اندازد، ضمن این‌که بین وجوه دراماتیک و سویه رئالیست قصه نیز تضادهایی در می‌گیرد و در واقع گاهی آب آنها در یک جوی نمی‌رود. شاید به همین دلیل باشد که علی حاتمی می‌گفت آثار او تاریخ به روایت کارگردان است و نه بازنمایی مطلق واقعیت. از سوی تاریخ با پدیده عینی و ثابتی به نام رخداد تاریخی مواجه نیستیم بلکه این تفسیر و نوع نگاه به تاریخ است که به این رخدادها جان می‌دهد و اینجا دقیقا همان نقطه‌ای است که احتمال مناقشه میان مولف و مخاطب، وجود دارد. اغلب مناقشات و انتقادهایی که بر سر آثار تاریخی صورت می‌گیرد برساخته همین تناقض و دوگانگی است. این مساله بویژه در ارتباط با تاریخ معاصر دامنه و عمق بیشتری پیدا می‌کند، چرا که مخاطب میان وضعیت روز و تفسیری که از تاریخ به تصویر کشیده می‌شود، ارتباط نمادین و نهادین برقرار می‌کند. در واقع نقطه عطف این مناقشات قرار گرفتن اثر تاریخی میان تعریف و تحریف تاریخی است؛ تحریفی که یا ناشی از ذهنیت جهت دار و حب و بغض‌های کارگردان است یا برخی محدودیت‌ها و مقتضیات سینمایی که درام را بر فراز واقعیت می‌نشاند و تصرف می‌کند. با این حال، نباید از وجوه دراماتیک اثر تاریخی نیز غافل بود؛ چرا که وفاداری و تعهد به تاریخ بدون جذابیت‌های بصری و زیبایی‌شناسی اثر به دل نمی‌نشیند و مخاطب را جذب خود نمی‌کند. مصداق بارز این سخن، اثر ماندگار «هزار دستان» مرحوم علی حاتمی است که حتی برخی ضعف‌های تاریخی در آن نیز چیزی از ارزش‌های سینمایی‌اش کم نمی‌کند.