سلامت در حج

موضوع شیوع بیماری آنفلوآنزای خوکی و بحث‌های حاشیه‌ای آن مبنی بر رفتن یا نرفتن به حج امسال، از مدت‌ها پیش از حج مطرح بود، اما در هر حال شماری از هموطنان ما به این سفر معنوی رفتند. این نوشتار به چگونگی حفظ سلامت در سفر حج و پس از آن می‌پردازد.

هر مسلمانی در آرزوی رفتن به سفر خانه خدا، زیارت کعبه و انجام مناسک حج است و امکان دارد سال‌ها برای این منظور صبر کند؛ اما گاهی بدن یاری نمی‌کند و بیماری جسمی، شیرینی این سفر معنوی را کم می‌کند. شاید بسیاری تصور کنند پزشک کاروان و هیات پزشکی حج مسوول مشکلات بهداشتی و درمانی آنها هستند.

برخلاف این تصور، پزشک و هیات پزشکی اگر به تنهایی برای مبارزه با مخاطرات سلامت و بیماری‌ها مبارزه کنند و در این مسیر نیز دارای حداکثر کارایی و اثر بخشی هم باشند، تنها قادر به حل درصد بسیار کمی از مشکلات خواهند بود. در واقع خود فرد مهم‌ترین نقش را در حفظ سلامت خود به عهده دارد.

اگر فرد به وضعیت بهداشتی خود رسیدگی کند و توصیه‌های پزشکی را جدی بگیرد، به احتمال زیاد دچار مشکلی نخواهد شد. تنها با رعایت نکات ساده‌، بسیاری از بیماری‌ها بدون هیچ‌گونه اقدام کادر پزشکی به بهبود کامل مبتلایان ختم خواهند شد.

در این میان درصد کمی از بیماری‌ها به انجام اقدامات تخصصی پزشک کاروان و هیات پزشکی حج نیاز دارند. اگر موردی در حوزه توانایی‌ها و امکانات پزشک کاروان نباشد، بیمار به بیمارستان‌های هیات پزشکی اعزام می‌شود.

آنها که نمی‌روند

زائران همواره می‌پرسند از اعزام مبتلایان به کدام بیماری‌ها به عربستان جلوگیری می‌شود. هیات پزشکی حج ممکن است از اعزام زائرانی که سرطان‌های پیشرفته دارند یا بیمارانی با سابقه سکته‌ مغزی که دیگر استطاعت جسمی ندارند، جلوگیری کند، البته اگر واقع‌‌بینانه نگاه شود این زائران تکلیفی ندارند و حج بر آنها واجب نیست.

گاهی نیز از اعزام برخی بیماران قلبی که قادر به تشرف نیستند جلوگیری می‌شود، چون امکان سکته برای آنان وجود دارد. مواردی نیز از بیماران قلبی برای عمل و آنژیوگرافی معرفی می‌شوند. این دسته ممکن است در آن سال اعزام نشوند، ولی سال بعد در سلامت کامل می‌توانند این اعمال را انجام ‌دهند.

اعزام مادران باردار به حج نیز مشکلات بسیاری دارد. در سال‌های گذشته آمار سقط جنین در میان مادران باردار با توجه به شرایط عربستان در موسم حج بالا بود و حتی گاهی به مرگ مادر منجر ‌شد، اما در حال حاضر با نظارت‌هایی که صورت می‌گیرد از اعزام این افراد جلوگیری می‌شود.

اما امسال با توجه به خطر بیماری آنفلوآنزای نوع «آ» به منظور حفظ سلامت افراد آسیب‌پذیر که دارای بیماری‌های خاص هستند، آنها توفیق تشرف به حج تمتع را پیدا نکردند. منع تشرف به حج تمتع در ارتباط با بیماری آنفلوآنزای نوع «آ» به این ترتیب است: بیماری قلبی شامل بیماری‌های دریچه‌ای و دریچه مصنوعی، کاردیومیوپاتی، نارسایی قلبی عروقی و فانکشنال منجر به محدودیت حرکت، سابقه جراحی قلب، سابقه پریکاردیت و میوکاردیت مزمن و فشار خون کنترل نشده. بیماری کبدی شامل سیروز کبدی، هپاتیت مزمن فعالC وB و اتوایمیون، دیگر بیماری‌های مزمن کبدی بجز کبد چرب در رده دوم قرار دارد.

بیماری‌های کلیوی (نارسایی متوسط و شدید کلیه)، همچنین ناراحتی‌‌های ریوی شامل بیماری‌های مزمن انسدادی از جمله آمفیزم، آسم و برونشیت مزمن دارای علایم بارز نیز در این فهرست قرار دارند.بیماران عصبی عضلانی نظیر سکته مغزی منجر به ضعف عضلات تنفسی، آسیب‌های نخاعی، میاستنی گراو کنترل نشده و انواع فلج‌هایی که موجب ناتوانایی دفع ترشحات تنفسی شده باشند نیز از سفر منع شده‌اند. بیماری‌های منجر به نقص ایمنی اولیه اکتسابی مانند ایدز، سرطان‌های فعال و بیماری‌های تحت شیمی‌درمانی، رادیوتراپی یا کورتون‌درمانی و بیماری‌های متابولیک شامل دیابت کنترل نشده هیپروهیپوتیروئیدی علامت دار، نارسایی آدرنال نیز به دلیل این‌که شانس بالایی برای ابتلا به آنفلوآنزا دارند نیز امسال به حج نرفته‌اند.

چاقی یا لاغری مفرط، مصرف آسپرین طولانی‌مدت‌ در افراد کمتر از 19 سال، هموگلوبینوپاتی مانند تالاسمی ماژور و سیکل سل و نداشتن طحال نیز از جمله بیماری‌هایی هستند که مبتلایان به آنها نتوانستند امسال به سفر حج بروند.

10 بیماری شایع حج و پیشگیری از آنها

1- مشکلات قلبی: ازدحام جمعیت، گرمای هوا و فعالیت جسمی بیش از حد معمول، دست به دست یکدیگر می‌دهند تا میزان بروز بیماری‌های قلبی یا بد‌حال شدن بیمارانی را که از قبل مبتلا بودند، بالا ببرد.

2- آفتاب سوختگی: سوختگی ناشی از آفتاب خطر دیگری برای زائران است. تابش مستقیم نور خورشید در مدت 20 دقیقه می‌تواند ایجاد آفتاب سوختگی کند. اجتناب از تماس با نور مستقیم خورشید بویژه از ساعت 10 تا 16 که نور آفتاب 80 درصد اشعه ماورای بنفش دارد، استفاده از کرم ضدآفتاب و استفاده از چتر سفید، خطر سوختگی با آفتاب را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.

3- مشکلات تنفسی: گرمای هوا، استفاده از مواد ضد عفونی‌کننده و ازدحام جمعیت موجب تشدید ناراحتی‌های تنفسی در بیماران می‌شود. در ایام منا و عرفات به علت آلودگی بیش از حد هوا و ازدیاد جمعیت استفاده از ماسک‌های یکبار مصرف بویژه برای بیماران تنفسی ضروری است.

4- گرمازدگی: گرمازدگی یکی از شایع‌ترین مشکلات حجاج و زائران بیت‌الله‌الحرام است. برای پیشگیری از این موضوع پیش از قرار گرفتن در هوای گرم به میزان کافی باید آب و مایعات مصرف کنند و در مسیر رفت و برگشت همراه خود آب معدنی داشته باشند. همچنین پس از صرف ناهار که هوا گرم‌تر است و احتمال گرمازدگی بیشتر است، از رفتن به زیارت خودداری کنند.

5- سرماخوردگی و آنفلوآنزا: از جمله بیماری‌هایی که در ایام حج به شدت میان زائران رایج می‌شود سرماخوردگی و امسال آنفلوآنزای نوع «آ» است. البته تزریق واکسن آنفلوآنزا برای آنفلوآنزای فصلی توصیه می‌شود، اما تاثیری بر آنفلوآنزای نوع «آ» ندارد. خستگی و استرس و تماس با افراد مبتلا از جمله عوامل بروز این بیماری هستند و بهترین راه درمان آن استراحت و استفاده از نوشیدنی‌های گرم است.

6 - دردهای عضلانی و شکستگی استخوانی: از معضلات رایج زائران، دردهای عضلانی اسکلتی، ضرب‌دیدگی‌ها، پیچ‌خوردگی‌ها و شکستگی‌های استخوان است که شایع‌ترین علل آنها عبارتند از لیز‌خوردن در حمام، سقوط از پله برقی، لیز خوردن در مسجد النبی و مسجد الحرام.

7- عرق سوز شدن: عرق سوز شدن در نواحی کشاله ران و زیر بغل نیز یکی از مشکلات رایج است که برای پیشگیری از آن باید از تردد زیاد در هوای گرم خودداری کرد، روزانه حمام رفت و از پودر تالک استفاده کرد.

8- مسمومیت‌ غذایی: مسمومیت نیز یکی از مشکلات رایج در میان زائران است که برای پیشگیری از آن، مهم‌ترین کار خودداری از تهیه و مصرف مواد غذایی بیرون از هتل، نگه نداشتن غذا در حرارت داخل اتاق و استفاده نکردن از منابع آب بین راهی است.

9- یبوست: به علت تغییر عادات روزانه فرد، مصرف نوشابه یا موز زیاد و استرس‌های موجود، یبوست یکی از مشکلات رایج زائران است.

10- اسهال: اسهال هم از بیماری‌های شایع زائران به دلیل مسافرت است که 3 یا 4 روز طول می‌کشد و در بعضی موارد در افراد مسن باعث از دست دادن آب و املاح می‌شود. مصرف آب و مواد غذایی آبکی بویژه محلول او. آر. اس توصیه می‌شود.

10 فرمان برای سلامت

مسوول اصلی حفظ سلامت زائر در ایام حج خود اوست و باید با کمک همه مدیریت‌ها در بعثه، ستاد و کاروان توانمند شود که سبک زندگی مناسب با سلامتش را بیابد و به آن پایبند شود. اگر فردی سالمند و بخصوص مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، آسم، چاقی و پوکی استخوان است، خود باید با تغذیه مناسب (نخوردن بیش از حد قند، شیرینی، نوشابه‌های قنددار، چربی و نمک) با نکشیدن سیگار و دیگر مواد دخانی و مخدر، با پیاده‌روی و پرهیز از کم تحرکی و قرار نگرفتن طولانی در معرض آفتاب، گرما یا سرمای شدید مراقب خود باشد. در ضمن با رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی مخصوص افراد پیاده با رعایت اصول ایمنی پیشگیری‌کننده از سقوط و سوختگی‌ها در محل‌های استقرار کاروان‌ها، با شرکت در جلسات روحانی و پزشک کاروان و گوش فرادادن به تجربیات و توصیه‌های سلامتی، با توجه به توصیه‌های سلامت نشریه زائر و دیگر رسانه‌های مکتوب و شبکه‌های رادیو و تلویزیونی ایرانی، با توجه به دستورالعمل‌ها و آنچه عقل سلیم حکم می‌کند و با امثال این اقدامات، مراقب حفظ و ارتقای سلامت خود و دیگر همسفران باشد. رعایت نکات بسیار ساده‌ای که در زیر آمده موجب به حداقل رساندن مشکلات و بیماری‌های دوران حج است.

1- دست‌ها را باید شست: باید توجه داشت که دست‌ها نقش عمده‌ای در ابتلا به بیماری‌ها دارند؛ بخصوص با شیوع آنفلوآنزای نوع «آ» شستشوی دست‌ها اهمیتی صدچندان دارند. حتما پیش از مصرف هر نوع خوراکی یا آشامیدنی قبل و بعد از هر وعده غذا دست‌های خود را با آب و صابون بشویید. پس از خارج شدن از توالت حتما دست‌ها را با آب و صابون بشویید.

2- استراحت کافی داشته باشید: شوق زیارت و اعمال واجب و مستحب باعث می‌شود بیشتر حجاج خواب کافی نداشته باشند. این موضوع باعث می‌شود بدنشان ضعیف شود و بیشتر در معرض ابتلا به بیماری قرار گیرند. توصیه می‌شود حجاج حتما در طول روز چند ساعتی را به خواب و استراحت کامل بپردازند و نظم استراحت معمول خود را حفظ کنند.

3- سالم بخورید: بکوشید پرخوری نکنید. تا می‌توانید میوه و مرکبات مصرف کنید؛ اما در خوردن موز احتیاط کنید تا دچار یبوست نشوید. اگر تحت پرهیز خاصی هستید آن را نشکنید، ادویه، ترشی‌ها، چاشنی‌ها، آجیل شور، سس گوجه فرنگی، سویا، خردل، کنسرو ماهی، آب خورش، چیپس و سیب‌زمینی از غذاهایی است که افراد مبتلا به فشار خون باید از آن پرهیز کنند.

4- از گرما اجتناب کنید: بکوشید در ساعات بسیار گرم روز از هتل خارج نشوید. بهترین زمان خروج از هتل قبل ساعت 10 صبح و پس از ساعت 5 بعد از ظهر است. از پیاده‌روی در آفتاب خودداری کنید، زیرا باعث کم شدن آب بدن و گرمازدگی خواهد شد. افراد چاق و افرادی که از مناطق معتدل و سردسیر به مراسم حج می‌آیند بیشتر در معرض خطر گرمازدگی قرار دارند.

5- سیگار نکشید: مصرف دخانیات در هر شرایطی بد است. در عربستان نیز استعمال دخانیات در مکان‌های عمومی ممنوع است. در اتاق‌های هتل نیز سیگار کشیدن شما موجب آزار و اذیت سایرین خواهد شد. خوب است از این سفر برای ترک عادت بد مصرف دخانیات استفاده کنید.

6- سالم بنوشید: متاسفانه بسیاری از حجاج عادت‌بد نوشابه خوردن را از سفر حج با خود به سوغاتی می‌آورند. استفاده از نوشیدنی‌های گازدار در حج به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. سعی کنید از آب یا دوغ کم‌نمک استفاده کنید. البته به هیچ‌وجه از شیرهای آبخوری‌ آب نخورید، بلکه حتما با لیوان اختصاصی خود آب بنوشید و توجه داشته باشید که از نوشیدن آب و مایعات بسیار سرد پرهیز کنید.

7- روزانه استحمام کنید: حتی‌الامکان روزی یک بار باید استحمام کرد زیرا بوی نامطبوع پا و بدن شما دیگران را ‌آزار می‌دهد. تا حد‌ امکان روزی یک بار بدن خود را با آب و صابون بشویید تا هم از بوی بد بدن راحت شوید و هم از بیماری‌های قارچی در امان بمانید. البته باید مواظب باشید هنگام استحمام داخل وان یا حمام لیز نخورید.

8 - از باد سرد پرهیز کنید: همانند گرما باید از سرما نیز اجتناب کرد. یکی از علل شایع سرماخوردگی شدید در ایام حج کولرهای گازی است. حجاج نباید با بدن گرم و عرق کرده در مقابل هوای سرد کولر‌های گازی قرار بگیرند چرا که سبب سرماخوردگی خواهد شد.

9- لباس تمیز بپوشید: حجاج باید لباس‌های خود را مرتب تعویض کنند ولی آنها را برای خشک کردن در هر جایی پهن نکند.

10- ناخن‌ها را کوتاه کنید: میکروب‌ها، چرک‌ها و عوامل بیماری‌زا می‌توانند زیر ناخن بلند جمع شده و باعث بروز بیماری شوند.

فصل سلامت

زمان حج، زمان پرخطری برای ابتلا به بیماری‌ها نیست. حج نه تنها فرصتی است برای ساختن روح، بلکه زمان مناسبی‌ برای سالم زیستن و ایجاد سبک سالم زندگی است. ترک مصرف دخانیات یکی از بهترین اقداماتی است که در این دوران می‌تواند رخ دهد. هیجان دوران حج، مشغولیت زیاد فکری و پر‌بودن برنامه فرد و فکر حفظ حقوق و سلامت دیگران همگی از نکاتی است که می‌تواند به فرد برای ترک سیگار کمک کند.

عادت به استفاده از میوه و مرکبات، پیاده‌روی مرتب، استفاده از غذاهای سالم کم چرب و کمتر سرخ شده می‌تواند از ثمرات این سفر معنوی باشد.

علی اخوان بهبهانی