جام جم آنلاین گزارش میدهد
هدف از تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا چیست؟
قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، دکترین کشور بر مبنای آفند طراحی و ماموریت پدافند هوایی صرفا در راستای تامین پوشش پدافندی از پایگاههای هوایی و بعضی از شهرهای مهم و مراکز حیاتی کشور برنامهریزی شده بود، ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامیبویژه در طول 8 سال دفاع مقدس، به واسطه تهاجمات نیروهای بعثی به شهرها و مراکز حیاتی و حساس کشور اعم از سیاسی و اقتصادی و صنعتی، ماموریت پدافند ماهیت دیگری یافت و مسوولیت تامین پوشش کل فضای کشور و دیگر مناطق و مراکز نیز د ر عهده پدافند قرار گرفت.
نیروهای نظامیمثل نیروی زمینی یا سپاه نیز در بعد پدافند هوایی مسوولیت تامین پدافند از نیروهای سطحی خود را آن هم پدافند در ارتفاع کم به عهده داشتند و بیشترین سامانههای پدافندی در تمامیسطوح و همچنین شبکه یکپارچه فرماندهی و کنترل تنها در اختیار فرماندهی پدافند نیروی هوایی ارتش بود، بنابراین لازم بود به منظور هدایت عملیاتی بین نیروها انسجامیایجاد شود تا همه از یک مرکز هدایت و دستور بگیرند و هر یکان پدافندی بدون هماهنگی با شبکه، اقدام تاکتیکی انجام ندهد. برای اینکه یک انسجامیمیان نیروهای پدافندی ایجاد و این نیروها هماهنگ شوند که با هم از یک مرکز دستور بگیرند و اجرای تاکتیک کنند و از طرفی تمامی مناطق و مراکز حیاتی و حساس نیز شناسایی و پدافند آنها نیز به صورت یکپارچه تامین شود، بنابر اتخاذ تدابیر و راهکارهای کارشناسی ستادی با عنوان ستاد پدافند کل کشور در سال64 با محوریت پدافند نیروی هوایی ارتش تشکیل شد. این ستاد عملکرد خوبی در زمان جنگ داشت و موثرهم واقع شد.
پس ازجنگ نیز با توجه به اینکه تهدیدات دشمن همچنان ادامه داشت، تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا(ص) بنا بر فرمان رهبر معظم انقلاب و فرمانده معظم کل قوا اعلام شد تا ما با یک ساختار و سازمان جدید، قرارگاه پدافند هوایی را شکل بدهیم.
به این معنا بود که بعد از جنگ همان ستاد پدافند کل قبلی کشور با تغییر ساختار و سازمان تبدیل به قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا(ص) شد و مسوولیت و شرح وظیفهاش این بود که تمام نیروهای پدافندی نیروهای مسلح اعم از ارتش، سپاه و ناجا را تحت کنترل عملیاتی خودش قرار دهد، یعنی اینکه کل نیروها با تدبیر قرارگاه پدافند در قسمتهایی که قرارگاه پدافند تشخیص میدهد سامانههایشان را مستقر کنند و تحت کنترل عملیاتی قرارگاه قرار گیرند.
سال گذشته بر اساس اوامر فرماندهی معظم کل قوا مقرر شد در نهاجا پدافند از آفند تفکیک و فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوایی تحت تابعیت قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا(ص) سازماندهی شود.
ماموریت اصلی قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا(ص) این است که با بهرهگیری از توان خود در قالب سازمان جدید و تحت کنترل عملیاتی گرفتن توان رزمیپدافند هوایی دیگر نیروهای مسلح اعم از نیروی زمینی، نیروی دریایی، سپاه، ناجا و حتی بسیج به طور همگام و یکپارچه از فضای کشور پدافند کنند.
هدف از این تفکیک چه بود؟
هدف این بود که قرارگاه پدافند هوایی تقویت شود؛ یعنی با توجه به اینکه دشمن سامانه آفندیاش خیلی قوی است و فناوری پیشرفته ای که در هوا و فضا دارد ما باید در مقابل دشمن پدافند قوی داشته باشیم و درصحنه رزم بتوانیم کوبنده اقدام کنیم، پس این قسمت را تفکیک کردند و قرارگاه پدافند هوایی را مستقل کردند تا زمینههای توسعه و تقویت قرارگاه فراهم شود.
من فکر میکنم با این تفکیکی که انجام شد و استقلالی که قرارگاه پدافند هوایی پیدا کرد زمینههای جهش برای ارتقای توانش نیز فراهم شد و معتقدم با این طرحها و برنامههایی هم که داریم تحول خوبی هم درقرارگاه پدافند هوایی یعنی دفاع از پدافند هوایی کشور ایجاد خواهد شد.
چرا واحد پدافند موشکی ازارتش و سپاه جدا و مستقل شد؟
قرارگاه پدافند هوایی یکی از قرارگاههای عمده آجاست و توجه داشته باشید، در حال حاضر در کل نیروهای مسلح تغییری از نظرجدا شدن سامانهها ایجاد نشده است. این بدان معناست که سامانههایی که در حال حاضر تحت اختیار سپاه است تحت تابعیت سپاه قرار دارد و از آن جدا نشده، اما تحت کنترل عملیاتی ما قرار دارد، یعنی دستور اقدامات تاکتیکی را از شبکه پدافند هوایی میگیرند و تمام این طراحی برای این است که تدبیر واحدی برای دفاع از آسمان کشور داشته باشیم.
سامانههای پدافندی تحت تابعیت شبکه فرماندهی و کنترل کشور هستند، ولی قرارگاه پدافند هوایی زیر نظر آجا (ارتش جمهوری اسلامیایران) است، ما در آجا نیروی زمینی، هوایی و دریایی را داریم ودر کنارش قرارگاه پدافند هوایی هم یکی از یکانهای عمده ارتش محسوب میشود. به این معنا که ارتش 4 یکان عمده دارد: 3 نیرو و یک قرارگاه پدافند هوایی، اما همانطور که قبلاً اشاره کردم سامانههای موشکی پدافندی کلاً از نیروی هوایی جدا شده است . قبلاً نیروی هوایی شامل 2 بخش بود ؛یک بخش پدافندی و یک بخش پروازی که حالا با این تفکیک بخش پدافندی کاملاً در اختیار قرارگاه پدافند هوایی قرارگرفت.
در حال حاضر تمام سامانههای فرماندهی و کنترل اعم از مرکز عملیات پدافند هوایی ) ADOC (، مرکز عملیات منطقهای (SOC)، همه رادارها، تمامی مراکز پست فرماندهیها در مناطق مختلف، سامانههای موشکی، سامانههای ضدهوایی، سامانههای جمعآوری اطلاعات سیگنالی، سایتهای ارتباطی تحت تابعیت قرارگاه پدافند هوایی قرار دارند.
اما اینکه میگویند سامانههای پدافندی از زیر نظر ارتش و سپاه جدا شد و یک نیروی مستقلی تشکیل گردیده، اساسا چنین نشده است و این قرارگاه یکی از یگانهای آجاست که تحت کنترل قرارگاه مرکزی خاتمالانبیا(ص) قرار دارد.
اخیرا از تجهیز سیستم پدافندی کشور به سامانه های جدیدی خبر دادید. آیا این سامانه های جدید با استفاده از توانمندی های داخلی ساخته شده اند؟
ما در سطح نیروهای مسلح تحرکات گستردهای در زمینه تغییرات و ارتقای فناوری داشتهایم. قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا(ص) نیز یکی از یگانهایی است که در خط مقدم دفاع قرار دارد و ماموریتش این است که اگر تعرضی انجام شود اولین مرکزی باشد که شروع به فعالیت کند، اولین خاکریز محسوب میشود، بنابراین اولین خاکریز هم باید خیلی توانمند و قوی باشد که بتواند علیه دشمن ضربات کاری را وارد کند.
همه سامانههای جلوگیری از غافلگیری در اختیار قرارگاه پدافند هوایی قرار دارد. سامانههای راداری که اهداف دشمن را کشف و شناسایی میکند، سامانههای جمعآوری اطلاعات که موقعیت دشمن را مشخص میکند و توانمندیهایش و تحرکاتش حتی نیات دشمن را تجزیه و تحلیل میکند؛ همینطور شبکه دیدبانی نیز در اختیار قرارگاه پدافند هوایی به عنوان خط مقدم قرار دارد و طبیعی است با توجه به آفند قوی دشمن، از لحاظ ارتقای توان رزم فعالیتهای گستردهای را انجام دهیم.
امسال حدود دهها طرح بهینهسازی و به روز کردن سامانهها و نوآورها را داشتیم که خیلی از آنها را تست کردهایم که بعضا در حال حاضر در دست بهرهبرداری قرار دارند. طرحهایی نیز در برنامههایمان داریم که انشاءالله به نتیجه میرسد و بهتوان رزم ما اضافه میشود. حتماً شنیدهاید که ما رادار ملی را با کمک منابع علمی10 سال پیش ساختیم و الان بیشتر رادارهای ما همین رادار ملی است، البته بتازگی رادارهایی را هم اضافه کردهایم و الان در بخش راداری ما اکثر رادارهایمان به روز و بهینه شدهاند. در حال حاضر توان ساخت رادار در کشور آنقدر بالاست که ما دیگر نمیگوییم این راداری که میسازید به ما بدهید، بلکه میگوییم این رادار را با توانایی خاص از جمله با باند فرکانسی مشخص و برد تعیین شده میخواهیم. حالا این رادار میتواند رادار فعال یا active باشد یا میتواند رادار غیرفعال یا passive باشد. ما در سطح کشور آنقدر توانمندیهای راداریمان بالاست که هر نوع راداری که ما نیازداشته باشیم در کشور توان ساختش را داریم.
در راستای سامانههای موشکی هم طرحهای خیلی زیادی را طی این سالهای اخیر داریم که آنها را بهینه و به روز کردیم و به گونهای است که فرض کنید وقتی میگوییم سامانهها بهینه شدهاند یعنی قابل رقابت با سامانههای روز دنیا را دارند.
در بعد ساخت هم در بخش سامانههای موشکی کارهای زیادی انجام شده است، یعنی ما در حال حاضر دیگر سامانههای موشکی را خودمان میسازیم، طراحی میکنیم و ساختش در کشور انجام میشود، حتی موشک زمین به هوا که فناوری خیلی پیچیده و پیشرفتهای دارد را ما در بُردهای مختلف میسازیم.
به طور کلی ما قریب به اتفاق نیازهای خود را در بعد راداری و هم دربعد سامانه موشکی در داخل کشور تامین و سالانه دهها سامانه موشکی به این توان رزمیخود اضافه میکنیم.
در بحث سیستمهای جمعآوری اطلاعات که سامانههای جمعآوری امواج الکترومغناطیس است با کیفیسازی این سیستمها در حال حاضر تمام سامانههایمان را به روز کردهایم و در خصوص ساخت هم در بُعد کمی و هم در بُعد کیفی، آن تعدادی را که نیاز داریم تولید و به سامانهها اضافه میکنیم.
در بحث ارتباطات کارهای خوبی کردهایم و ارتباطاتمان تقریباً به روز شده و در زمینه ارتباطات بسیارقوی شدهایم.
همچنین در سطح کشور دیدبانی قوی و گستردهای داریم که مکمل شبکه راداری ماست. ما تجهیزات آن را به روز کردهایم، زیرا یک موقعی بود که با بیسیم صحبت میکردیم که تا میخواستیم اطلاعات به مرکز مربوط برسد 3 تا 4 دقیقه طول میکشید، ولی الان طوری است که این شبکه دیدبانی ما از دورترین نقطه با حداقل زمان یعنی چند ثانیه کشف و اطلاعات خود راگزارش میدهد و بسیارقوی است.
در بحث کشف موشکهای کروزهم به توانمندیهای بسیارخوبی دست پیدا کردهایم.
سیستم عملکرد موشکهای کروز به چه شکل است و چرا رهگیری و انهدام این موشک ها دشوارتر از سایرین است ؟
موشکهای کروز، موشکهایی هستند که معمولاً برد بلندی دارند، به عنوان مثال از فاصله 1000 کیلومتری شلیک میشود و توانایی پرواز در ارتفاعی حدود 100 یا 200 یا 300 پا را دارد و به هر مانعی که برسد بلند میشود و از آن ارتفاع میگذرد و به ارتفاع قبلی خود برمیگردد، چون ارتفاع خیلی پایین است و کشور ما هم خیلی پستی و بلندی دارد ممکن است رادارها خیلی از این ارتفاعات را نتوانند پیگیری کنند. در حال حاضر ما یک توانمندی ایجاد کردهایم مبنی بر این که میتواند خیلی راحت این سامانههای کروز را کشف کند و باز با توانمندیهایی که ایجاد کردیم میتواند علیه این نوع موشک اقدام و مقابله کند.
راجع به رادارهای کاستا و نبو توضیح میدهید؟
رادارهای کاستا و نبو، رادارهای خیلی خوبی هستند. از جمله رادارهای به روز هستند و میتوانند هواپیماهای با سطح مقطع کم را بگیرند و هم برد بلند است هم برد کوتاه، هم ارتفاع بالا و هم ارتفاع پایین و به صورت کلی توانمندیهای خیلی خوبی دارند.
در زمینه دفاعی تا چه اندازه توانستهایم همگام با پیشرفتهای جهانی حرکت کنیم؟
ما پیشرفتهای خیلی زیادی داشتهایم. پیش از انقلاب یک کشور کاملاً وارد کننده بودیم. همه چیز ما از خارج وارد میشد و در حال حاضر تحول عظیمی در بحث پیشرفت در سامانهها ایجاد شده است. در پیش از انقلاب از بند پوتین گرفته تا تجهیزات مهم و عمده همه از خارج وارد میشد، اما پس از انقلاب با وجود تحریمها، هم پدافند و هم آفند نیروی هوایی، نیروی زمینی، نیروی دریایی بیشتر تجهیزاتی که محوری بودند، در داخل کشور تامین شد، بخصوص نیروی هوایی روزهای اول جنگ بعد از اینکه غرب پشتیبانی خود را از ایران قطع کرد، به ما تجهیزات نداد و نفرات و مستشاران خود را از ایران خارج کرد دچار یک شوک مقطعی شد. در آن زمان وقتی دیدیم دیگر کسی نیست که نیازمندیها را برای ما تامین کند، خود دستها را بالا زده و دست به کار شدیم. با تلاشی که انجام شد توانستیم این سامانهها را عملیاتی و قطعات بحرانی و پرمصرف را تولید کنیم.
در 8 سال دفاع مقدس با تلاش شبانهروزی، تغییراتی را در این سامانهها دادیم و جنگ تجربهای ذیقیمت برای ما شد. درآن زمان تحریم بودیم. هر موقع تجهیزاتی را نیاز داشتیم یا قطعهای را میخواستیم آن را به ما نمیفروختند و به این نتیجه رسیدیم که اولا باید قدرتمند باشیم، چون یکی از دلایل حمله و جنگ تحمیلی این بود که دشمن تصور میکرد ایران دیگر توانی ندارد مستشاران نیروی هوایی را ترک و پشتیبانی خود را از این نیرو قطع کرده بودند. نیروی زمینی و دریایی نیز سرنوشتی مشابه نیروی هوایی داشتند، یعنی آنها فکر میکردند ما توان دفاعی نداریم و چون چنین تصوری داشتند به ما حمله کردند.
در جنگ به این نتیجه رسیدیم که باید توانمند باشیم و دراین توانمندی هم باید همه نیازمندیها را در داخل کشور تهیه کنیم؛ بنابراین پس از جنگ شروع کردیم سیستمهایی که خسارت دیده بودند و سامانههای موشکی را بازسازی کردیم. بعد آن قطعات گلوگاهی و پر مصرف را که مورد نیازمان بود در کشور تولید کردیم. در حال حاضر ما در نیروی زمینی توپ و تانک و نفر بر را در داخل کشور میسازیم که این چیز مهمی است یا دربحث نیروی دریایی ما شناورهای سطحی و زیردریایی میسازیم که این در حقیقت تحولی محسوب میشود. همچنین در بحث نیروی هوایی ساخت هواپیما چیز کمی نیست. هواپیما سامانه خیلی پیچیدهای است و الان داریم در داخل کشور هواپیما میسازیم. همانطور که در بحث رادارها نیز عرض کردم در زمینه سامانههای موشکی، دستگاههای جمعآوری اطلاعات، مسائل ارتباطی و جنگ الکترونیک کارهای بسیار ارزندهای انجام دادهایم.
کماکان ما قریب به اتفاق نیازهایمان را در داخل کشور میسازیم و این تولیدات هم به روز است، یعنی فناوری آن به 30 سال یا 20 سال پیش مربوط نیست. اگر ما سامانهای داریم با فناوریهای روز آن را بهینه کردیم و توانش را به حد سیستمهای مشابهای که در سطح جهان موجود است، رساندهایم.
با توجه به اینکه در حال حاضر تهدیدات سخت به نرم تبدیل شده، قرارگاه پدافند هوایی خاتمالانبیا چه رویکردی در این باره اتخاذ کرده است؟
طی 30 سال پس از انقلاب، دشمنانهر چه ما را تهدید کردند، بیشتر موجب تضعیف خودشان شدند و ایران روز به روز هم در جبهه داخلی و هم در جبهه جهانی، قویتر شد؛ لذا به این نتیجه رسیدندکه تهدید سخت خود را تبدیل به تهدید هوشمند کنند. تهدید هوشمند ترکیبی از تهدید نرم و تهدید سخت است، یعنی میآیند در بعد داخلی، تهدید نرم را انجام میدهند؛ مثل همان کاری که در انتخابات کردند که خواستند انسجام و وحدت ملی را خدشهدار کنند و در هم بریزند و در بعد خارجی هم دارند ایران هراسی را رواج میدهند، یعنی میگویند ایران به دنبال هلال شیعی است، دنبال بمب اتم است، که با این شیطنتها، انسجام کشورهای اسلامی را از هم بپاشند؛ یعنی بین برخی از کشورهای اسلامی بدبینی ایجاد کنند. به این ترتیب هم اسلحههایشان به فروش میرود و هم به دنبال همین تحریمهای سیاسی و اقتصادی هستند؛ یعنی تهدید کم نشده است و ما برای اینکه جرات کجاندیشی را از دشمن بگیریم، باید روز به روز خودمان را تقویت کنیم که در این خصوص داریم حرکت میکنیم.
عملکرد پدافند در جنگ تحمیلی به چه شکلی بود و چه میزان از بار جنگ بر عهده این بخش بود؟
همانطورکه عرض کردم، قبل از پیروزی انقلاب، ما دربخش پدافندی فقط از پایگاههای هوایی و بعضی از مناطق حیاتی مثل خارک دفاع میکردیم، ولی پس از انقلاب درزمان جنگ با تلاشی که مسوولان و کارشناسان پدافند انجام دادند، ما توانستیم بیشتر نقاط کشور را زیر پوشش راداری و پدافندی قرار بدهیم و کارهای بسیار خوبی هم انجام شد.
در عملیات فتحالمبین ما توانستیم 22 فروند از هواپیماهای دشمن و چند فروند از بالگردهای آنها را ساقط کنیم، همچنین در عملیات بیتالمقدس 53 فروند از هواپیماهای دشمن و 3 فروند از بالگردهای آنها را ساقط کردیم و حضور پدافند در این عملیاتها، موجب شد از بروز خسارات جانی و مالی به نیروهای مسلح جلوگیری شود و آنها بتوانند با فراغ بال اقدامات تاکتیکی و ماموریتهای مربوط را به نحو شایسته و متمایز از دیگر عملیاتها انجام دهند و به اهداف خود در جبهه زمینی دست یابند.
کرارا به منطقه بسیار حیاتی جزیره خارک که دارای پایانههای نفتی بسیار مهم بود و در زمینه اقتصادی جهت تامین اعتبارات جنگ نیز از اهمیت بالایی برخوردار بود، نیروهای بعثی با ترفندهای مختلف و بهرهگیری از آخرین سامانههای به روز و با پشتیبانی ابرجنایتکاران دنیا حمله کردند که در آن زمان پدافند هوایی با تمامی توان خود، از این نقطه حیاتی جانانه پدافند کرد و تمام تحرکات دشمن را در حد توان خنثی و اگر در مواردی نیز موفق شد تا خارک را بمباران کند، ولی دهها فروند از هواپیماهایشان در جزیره خارک مورد اصابت قرار گرفت و در خلیج فارس سقوط کردند.
توجه داشته باشید که هواپیماهای دشمن هواپیماهای پیشرفتهای بودند و هواپیمای مجهز به موشک ضد رادار نیز به آنها داده بودند که بر این اساس، مقابله با آنهاخیلی هم ساده نبود و نیاز به تغییر روش داشت. در آن زمان، شهید بزرگوار ستاری که یکی از نخبگان پدافند هوایی بود، مسوولیت مدیریت و هدایت عملیات منطقه را به عهده داشتند و توانستند با تغییر تاکتیک و اتخاذ تدابیر نوین، تحرک و تحولی را در این مسائل دفاعی ایجاد کند که ما نتیجه آن را در عملیات والفجر 8 دیدیم که بیش از 80 فروند از هواپیماها و بالگردهای دشمن در این عملیات ساقط شد.
پدافند در 8 سال دفاع مقدس در تمامی عملیاتها حضوری فعال و موثر داشت و کارنامهاش هم در این 8 سال بواقع کارنامهای افتخارآمیز است.
8 سال دفاع مقدس و جنگ ایران و عراق تا چه حد بر توانمندیهای نظامی کشورمان تاثیر گذار بود ؟
تاثیر دفاع مقدس بر ارتقای توان ما خیلی زیاد است؛ چون ما 2 نتیجه کلی از این جنگ گرفتیم، یکی اینکه اگر طالب صلح هستیم، باید آماده جنگ باشیم؛ همان فرمایش قرآن کریم که میفرماید «وا‡عدو لهم مستطعتم من قوه ومن رباط الخیل ترهبون به عدو الله وعدوکم» با تمام قدرت باید این توان رزمی را بالا ببریم که دشمنان خدا و دشمن خودتان را بترسانید و بازدارندگی ایجاد کنید که جنگی دیگر ایجاد نشود؛ لذا تجربه گرفتیم اولاً ما باید توانمند و با اقتدار شویم؛ توان رزمی خود را بالا ببریم که دشمن را بترسانیم که جنگی واقع نشود؛ دوم اینکه این نتیجه را گرفتیم که باید تمام نیازها را داخل کشور تامین کنیم؛ چون زمان جنگ، چیزی را به ما نخواهند داد.
خیلی از پروژهها بود که فکر میکردیم اگر این طرح را از خارج تامین کنیم، خیلی راحتتر هستیم. میخواستیم سراغ آنها برویم، اما به این فرمایش حضرت امام توجه کردیم که عزت شما در استقلال شما است، ذلیل نباشید و از دیگران درخواست نکنید که چیزی به شما بدهند.
همچنین فرمایش رهبر معظم انقلاب را نیز در این باره مدنظر قرار دادیم که میفرمایند؛ سامانهها و قطعات گلوگاهی و کلیدی داخل کشور تولید شود. لذا درخصوص خیلی از طرحها که فکر میکردیم مشکل داریم و باید آن را از خارج وارد کنیم، ولی به این تدبیر میرسیدیم که از منابع ملی و صنعتی خودمان بهره بگیریم که اینها از برکات جنگ است که تمام نیازها را خودمان در داخل تولید و تامین میکنیم.
آیا قرارگاه خاتمالانبیا در حوزه پدافند غیرعامل فعالیت میکند؟
پدافند کلاً شامل 2 بخش است؛ یک بخش پدافندعامل است و دیگری پدافند غیرعامل که در بعد پدافند عامل همین مطالبی بود که عرض کردم سامانهها و ادواتی که علیه دشمن به کار میرود و پدافند غیرعامل آن، تجهیزات ابزار و وسایلی است که باعث میشود در صحنه نبرد حداقل خسارت به نیروهای خودی وارد شود؛ مثل آژیر خطر که موجب میشود مردم به سنگرها پناه ببرند یا سنگرهای زیرزمینی یا تونلهای اختفا و استتار که قرارگاه پدافند در هر دو زمینه فعال است یعنی در جنگ ناهمگون ما نمیتوانیم در بخش پدافند غیرعامل فعال نباشیم، باید فعال باشیم و پدافند غیرعامل بسیار حائز اهمیت است.
کتایون مافی
جام جم آنلاین گزارش میدهد
جام جم آنلاین گزارش میدهد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد؛
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک فعال سیاسی:
یک نماینده مجلس:
در گفتوگوی «جامجم» با استاد حوزه و مبلغ بینالملل بررسی شد
گفتوگو با موسی اکبری،درخصوص تشکیل کمپین«سرزمین من»وساخت و مرمت۵۰خانه در منطقه زنده جان