اژدها در گرداب

5 ژوئیه (14 خرداد)‌ بود که جمعیتی بالغ بر هزار تن از ایغورهای ارومچی در اعتراض به قتل دو کارگر ایغور توسط گروهی از اوباش در استان گوانگ‌دونگ واقع در سواحل جنوبی چین و بی‌توجهی پلیس به این حادثه در سکوت به سمت میدان خلق این شهر تظاهرات کردند.

هیچ کس به‌درستی نمی‌داند که با رسیدن این جمعیت به میدان مرکزی شهر (میدان خلق) چه اتفاقی افتاد. آنچنان که رسانه‌های چینی گزارش داده‌اند کمتر از یک ساعت بعد ایغورهای خشمگین که دقیقه به دقیقه بر تعدادشان افزوده می‌شد به سمت پلیس حمله بردند و با فراری دادن نیروهای کم‌شمار پلیس محلی به سمت خودروها و اماکن عمومی یورش برده و به تخریب آنها پرداختند. در خیابان‌های منتهی به میدان خلق ارومچی جنگی تمام عیار بین ایغورها و چینی‌‌های ساکن شهر که اکثرا از چینی‌های «هان» هستند، درگرفته بود.

زدوخورد تا پاسی از شب ادامه داشت. وقتی نیمه‌های شب با ورود نیروهای کمکی به ارومچی اوضاع تا حدودی آرام شد، اجساد زیادی در گوشه و کنار شهر روی زمین افتاده بود و بیمارستان‌ها مملو از مجروحانی بود که اکثرشان از چینی‌های هان بودند. رسانه‌های چین روز بعد تعداد کشته‌ها را 140 نفر و شمار مجروحان را بیش از هزار نفر برآورد کردند.

هنوز آفتاب نزده بود که به دستور مقامات ارشد پکن، ده‌ها هزار نیروی امنیتی در شهر استقرار یافته بود و یگان‌های کمکی بیشتر در راه شهر 2 میلیون نفری ارومچی بودند. نیروهای ضدشورش تنها طی 24 ساعت بیش از 1400 نفر از ایغورها را بازداشت کردند تا شاید اوضاع آرام شود اما با آرام کردن یک گوشه از شهر، خشونت‌ها در گوشه دیگری سر بر می‌آورد.

هرج و مرج حاکم بر شهر موجب شد نیروهای دولتی هر کسی که قدم به خیابان می‌گذاشت را دستگیر کنند. گسترش موج دستگیری‌ها بر خشم ایغورها دامن زد. با این حال حضور گسترده نیروهای دولتی باعث شد ناآرامی‌های پراکنده روز 6 ژوئیه قبل از فرارسیدن شب مهار شود.

فاجعه واقعی عصر روز بعد شکل گرفت. چینی‌های هان که اکثرشان در مناطق شمالی شهر ارومچی سکونت دارند با فرارسیدن ظهر روز 7 ژوئیه در گروه‌های کوچک و بزرگ و در حالی که چاقو، قمه، بیل، کلنگ و حتی شلنگ و زنجیر در دست داشتند به هم پیوستند و برای انتقام گرفتن از ایغورها به سمت مناطق ایغورنشین به حرکت درآمدند.

اگرچه نیروهای دولتی سعی کردند مانع از ورود چینی‌ها به مناطق ایغورنشین شوند لیکن با آنها مماشات می‌کردند و سرسختی چندانی نشان نمی‌دادند. با تجمع نیروهای امنیتی در ورودی یک منطقه ایغورنشین، جمعیت خشمگین چینی‌ها به سمت منطقه‌ای دیگر حرکت می‌کرد.

حمله چینی‌های خشمگین به ایغورها موجب خلق صحنه‌های وحشت‌آور و غم‌انگیزی شد که با تلفن‌های همراه دوربین‌دار ثبت و ضبط و به یمن افزایش ضریب نفوذ اینترنت در چین خیلی زود در معرض دید جهانیان قرار گرفت. آن شب ارومچی‌ با ورود نیروهای کمکی تازه‌نفس برای اولین بار پس از 72 ساعت آرامش را تجربه کرد.

با این حال احتمال احیای ناآرامی‌ها خیلی زیاد بود. وضعیت به‌قدری ملتهب بود که هو جیان‌تائو، رئیس‌جمهور چین که برای شرکت در نشست گروه 8 G در لاکوئیلای ایتالیا به این کشور سفر کرده بود با نیمه‌کاره گذاشتن این ماموریت به پکن بازگشت.

این روایت حوادث ارومچی در 3 روز اول درگیری‌ها به نقل از رسانه‌های چینی است که در غیاب نمایندگان مراجع رسانه‌ای خارجی تنها منبع خبر در مورد ناآرامی‌های سین‌کیانگ بودند و به دلیل ساختار کمونیستی حاکمیت چین الزاما گویای تمامی واقعیت نیست.

خاستگاه ناآرامی‌ها

سین‌کیانگ، استانی پهناور در منتهی‌الیه غرب چین و در مجاورت مرزهای ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان است. این استان با جمعیتی بالغ بر 20 میلیون نفر متنوع‌ترین ترکیب قومی در تمامی قلمرو چین را دارد که ملغمه‌ای از ایغورها، تاجیک‌ها، قزاق‌ها، مغول‌ها و البته چینی‌های مهاجر است.

سین‌کیانگ پرتنش‌ترین استان چین نیز هست. ایغورها که مسلمانانی ترک‌تبارند، بزرگ‌ترین اقلیت قومی این استان هستند که به واسطه هجوم مهاجران چینی در سال‌های اخیر از بابت تغییر چهره شهرهایشان و تاثیری که چینی‌ها بر آداب و سنن بومی گذاشته‌اند، ناخرسند هستند.

امروز 70درصد جمعیت شهر ارومچی را چینی‌های هان تشکیل می‌دهند که اقتصاد این شهر و تمامی سین‌کیانگ را تحت سیطره خود دارند. نتیجه این مهاجرت گسترده خشم و نارضایتی ایغورها بوده است.

سین‌کیانگ طی یک دهه گذشته شاهد اعتراضات، بمبگذاری‌ها و درگیری‌های متعدد قومی بوده که این روند با شکل‌گیری جنبش اسلامی ترکستان شرقی تشدید شد. شهر کاشغر که در روزهای نزدیک به برگزاری المپیک تابستانی پکن در اوت سال گذشته میلادی شاهد انفجارهای متعدد بود که تنها در یکی از آنها 17 پلیس چینی جان باختند در سین‌کیانگ واقع شده است.

بسیاری از ایغورها ادعا دارند در خاک اجدادی خودشان به شهروندان درجه دو تبدیل شده‌اند. پکن هر ساله برای تعدادی محدود اما مشخصی از ایغورها مجوز عزیمت به سفر حج صادر می‌کند و ائمه جماعات مساجد شهرهای سین‌کیانگ توسط دولت چین منصوب می‌شوند.

برای آموزش زبان و خط ایغوری [با الفبای عربی] محدودیت‌هایی در نظر گرفته شده است تا روند یکپارچگی جامعه ایغور با جامعه چین سرعت گیرد. آنها باید برای سفر به خارج علاوه بر دریافت گذرنامه، مجوز ویژه از دولت بگیرند و حتی برای سفر به سایر نقاط چین با مشکل مواجهند. یک واقعیت غیرقابل کتمان دیگر هم در مورد ایغورها وجود دارد. آنها به لحاظ موقعیت اقتصادی به مراتب محروم‌تر از سایر نژادها و قومیت‌های چین هستند و بیکاری در این استان بیداد می‌کند.اگرچه دولت چین سعی دارد ایغورها را مسئول ناآرامی‌ها معرفی کند لیکن به اعتقاد کارشناسان خاستگاه ناآرامی‌های اخیر سین‌کیانگ را باید در دهه‌ها سرکوب، تبعیض و اعمال فشار دولت چین بر این اقلیت مسلمان جست.

رویکرد تازه پکن

مقامات پکن با شروع ناآرامی‌ها در سن‌کیانگ تاکتیک رسانه‌ای کاملا جدیدی را برای مهار امواجی که از طریق اینترنت به فراسوی مرزهای چین مخابره می‌شد در پیش گرفتند.

این بار کمونیست‌ها با اعمال محدودیت‌های اینترنتی، ارسال حجم قابل توجهی از خبرهای البته یکجانبه و هدفمند در رابطه با ناآرامی‌ها و صدور مجوز حضور خبرنگاران رسانه‌های خارجی در ارومچی به جنگ ایغورها و موضع‌گیری دولت‌های غربی رفتند.18 ماه قبل وقتی تبتی‌ها در آستانه برگزاری المپیک تابستانی پکن سر به طغیان برداشتند دولت ورود خبرنگاران خارجی به این استان را منع کرد و همین تصمیم موجب شد رسانه‌های غربی برای پوشش دادن تحولات تبت به اطلاعات و اخبار دریافتی از تبتی‌های در تبعید اتکا کنند. نتیجه این سیاست به راه افتادن موجی ضد چینی در غرب بود که به لحاظ سیاسی و اقتصادی تبعات فاجعه‌آمیز به همراه آورد.

با شروع بحران ارومچی، دولت برخلاف سال گذشته از خبرنگاران خارجی دعوت کرد در قالب هیات‌هایی به این شهر سفر کرده و مشاهدات خود را برای جهانیان مخابره کنند. در مرکز ارومچی یک مجموعه رسانه‌ای با امکانات ارتباطی مناسب دایر شد و خبرنگاران با پوشش امنیتی پلیسی از نقاط مختلف شهر دیدار کردند. اجساد چینی‌های کشته شده را به آنها نشان دادند و آمار و ارقامی ارائه کردند که نشان می‌داد بخش اعظم تلفات نه از ایغورها بلکه از چینی‌های هان بوده است.

موج اول خبرنگاران که به ارومچی رفته بودند کم‌کم متقاعد می‌شدند که گناه ناآرامی‌های ارومچی متوجه ایغورهاست که درگیری‌های جمعه 10 ژوئیه (19 تیر) در اعتراض به منع برگزاری نماز جمعه و مخالفت با تجمع برای گرامیداشت کشته‌های ایغور سر برآورد. درگیری‌های آن روز که تلفات ناآرامی‌ها را با کشته شدن 28 تن از 156 به 184 رساند روی دیگر سکه را نشان داد.

چینی‌های ساکن ارومچی دوشادوش نیروهای دولتی به جان ایغورها افتادند و صحنه‌هایی چنان دلهره‌آور خلق کردند که دیدن تصاویر تار و بی‌کیفیت گرفته شده با تلفن‌های همراه در اینترنت هم بیننده را منکوب می‌کند. همین تصاویر بی‌کیفیت هر چه پکن رشته بود را پنبه کرد.

سکوت جهان اسلام

کشتار ایغورهای مسلمان در میان بهت و حیرت جهانیان انعکاس اندکی در رسانه‌های کشورهای اسلامی داشت و هیچ‌یک از کشورهای اسلامی در هفته اول درگیری‌ها در قبال آن موضع‌گیری نکردند.

اولین صدای اعتراض نه از کشورهای عرب‌زبان که از ترکیه بلند شد. نیهات ارگون، وزیر صنعت و تجارت ترکیه اولین مقام این کشور بود که در اعتراض به ناآرامی‌های سین‌کیانگ خواستار تحریم کالاهای چینی توسط مردم کشورش شد. با این حال ارگون تاکید کرد این پیشنهاد در واقع موضع شخصی او نه موضع دولت ترکیه است.

رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه شنبه گذشته پس از بازگشت از نشست گروه هشت در ایتالیا در موضعی شجاعانه و دور از انتظار کشتار ایغورها در سین‌کیانگ را نوعی نسل‌کشی خواند و از دولت چین خواست جلوی خونریزی‌ها در این استان را بگیرد. او با این اظهارات یکبار دیگر جهان اسلام را غافلگیر کرد. اردوغان چند ماه پیش هم در حاشیه اجلاس داووس در سوئیس در یک برنامه اقتصادی با اعتراض به عملکرد ارتش اسرائیل در جنگ علیه غزه دنیا را مبهوت کرد و در قامت قهرمان جهان اسلام ظاهر شد.

با این حال موضع‌گیری صریح اردوغان در قبال تحولات سین‌کیانگ هم نتوانست جهان اسلام را به تحرک وادارد. اگرچه علمای شیعه و سنی با صدور بیانیه‌هایی عملکرد دولت چین در سین‌کیانگ را محکوم کردند اما هیچ کشوری حاضر نشد تا عملکرد کمونیست‌های پکن در این استان را محکوم کند.

پکن با اتکا به حق وتوی خود مانع از تشکیل جلسه فوق‌العاده شورای امنیت برای بررسی تحولات سین‌کیانگ شد و به یمن مراودات آشکار و نهانش با دولت‌های اسلامی فارغ از اعتراضات جدی آنان بر سرکوب ایغور‌ها ادامه داد. گویی ایغورها اصولا مسلمان نیستند.

رضا سادات