ذخایر زیستی دریای خزر در معرض نابودی

هدف اصلی برنامه محیط‌زیست دریای خزر(CEP )عبارت است از اعمال مدیریت زیست محیطی دریای خزر و پیرامون آن و هدایت منطقه به سوی توسعه پایدار به نحوی که منافع دراز مدت و سلامت جوامع بشری تضمین شود و اصالت طبیعی محیط و پایداری منابع طبیعی منطقه برای نسل حاضر و نسل‌های آینده محفوظ بماند.

کارشناسان معتقدند‌ تعامل چندجانبه کشورهای همسایه و ذینفع در مسائل زیست محیطی می‌تواند به عنوان یکی از محورهای اصلی تامین‌کننده ثبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در منطقه خزر نقش‌آفرین باشد. در این خصوص کشورهای ساحلی دریای خزر بر آن شدند تا ضمن به رسمیت شناختن قوانین، مقررات و حقوق هر یک از کشورهای متعهد، بر ضوابط کنترل و مدیریت فعالیت‌های مستمر، آگاهی از تخریب دریای خزر و توجه به لزوم حفظ و احیای منابع زنده برای نسل‌های حاضر و آینده تاکید کنند.

پروتکل تنوع زیستی و آلودگی‌های نفتی

با تصویب و نهایی شدن پروتکل‌های کنوانسیون حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر، کشورها اجرای این پروتکل‌ها را در برنامه‌های ملی و منطقه‌ای قرار خواهند داد و برنامه حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر در قالب چارچوب و برنامه‌های پیشنهادی کنوانسیون تهران عملیاتی می‌شود.

معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این رابطه گفت: با اجرایی شدن پروتکل آلودگی‌های نفتی، فعالیت‌های اکتشاف و استخراج نفت در منطقه دریای خزر در یک چارچوب قانونی تعریف می‌شود که این مساله می‌تواند از بار آلودگی این دریا بکاهد.

دکتر محمدباقر نبوی موضوع تنوع زیستی خزر را بسیار مهم دانست و گفت: متاسفانه تنوع زیستی این دریا در معرض تهدید آلودگی‌ها قرار دارد، به شکلی که یکی از مهم‌ترین خطرات در این زمینه تخریب زیستگاه‌های گونه‌های شیلاتی است.

وی بر ضرورت اجرایی شدن هرچه سریع‌تر پروتکل‌های الحاقی به کنوانسیون تهران تاکید و اظهار امیدواری کرد: با اجرای این پروتکل‌ها در آینده، شاید بهبود وضعیت زیست محیطی دریای خزر و وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان اطراف آن باشیم.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته، 161 گونه منطقه خزر در خطر انقراض قرار دارند که این موضوع لزوم تدوین و تصویب پروتکل تنوع زیستی را دو چندان می‌کند.

وی با اشاره به موضوع بسیار مهم تنوع‌زیستی خزر افزود: تنوع‌زیستی خزر هم‌اکنون در معرض تهدید آلودگی‌هاست به شکلی که یکی از مهم‌ترین خطرات در این زمینه تخریب زیستگاه‌ها بخصوص زیستگاه گونه‌های شیلاتی در مصب رودخانه‌هاست که ورود آلودگی به این مناطق، نسل ماهیان خاویاری خزر را در معرض نابودی قرار داده است.

معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: وجود منابع عظیم نفت و گاز در خزر و وابستگی اقتصادی کشورهای منطقه به این صنعت، افزایش روزافزون فعالیت‌های حمل‌ونقل، فعالیت‌های رو به ازدیاد کشاورزی و صید بی‌رویه آبزیان، احتمال افزایش آلودگی‌های گوناگون دریای خزر را بیش از پیش افزایش داده است. وی افزود: این مسائل موجب می‌شود گونه‌های مهاجم بیشتری به این دریای محصور راه پیدا کنند و صنعت ماهیگیری و تنوع‌زیستی منطقه را بیش از پیش به خطر اندازند.

معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به ضرورت اجرایی شدن هرچه سریع‌تر پروتکل‌های الحاقی کنوانسیون تهران افزود: تنها از طریق اجرای پروتکل‌هاست که می‌توان به آینده‌ای روشن و پربار برای دریای خزر و در نتیجه به بهبود وضعیت زیستمحیطی دریای خزر و همچنین بهبود وضعیت اقتصادی اجتماعی ساکنان سواحل دریای خزر و مردم کشورهای منطقه امید داشت.

مهم‌ترین چالش‌های دریای خزر

مهندس امید صدیقی، مدیرکل دفتر اکوبیولوژی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در خصوص مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیست خزر گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیست دریای خزر هماهنگ نبودن کشورهای حاشیه این دریاست، به شکلی که همکاری و هماهنگی بین کشورها در حد مطلوبی نیست و کشورهای حاشیه اطلاعات کامل را در خصوص صنایع و آلودگی خود ارائه نمی‌کنند. وی با اشاره به این‌که بیشتر کشورهای حاشیه خزر آلودگی‌های میکروبی، سموم کشاورزی و غیره را ارائه نمی‌کنند، خاطرنشان کرد: 85 درصد آب خزر از طریق رود ولگا تامین می‌شود و بیشترین آلودگی‌ها نیز از این طریق وارد خزر می‌شوند، چرا که بزرگ‌ترین صنایع در حاشیه رود ولگاست، این در حالی است که روسیه اطلاعات این صنایع را در اختیار کشورهای حاشیه‌ای قرار نمی‌دهد.

مدیرکل دفتر اکوبیولوژی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست فاضلاب‌های شهری و روستایی را چالش دیگر خزر خواند و گفت: این فاضلاب‌ها به سبب عدم تصفیه کامل به یکی از معضلات دریای خزر تبدیل شده‌اند.

مدیرکل دفتر اکوبیولوژی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست کاهش شدید ذخایر ماهیان خاویاری را دیگر مشکل خزر عنوان کرد و گفت: میزان صید این ذخایر طی سال‌های گذشته به یک صدم کاهش یافته است و تقریبا صید ماهیان خاویاری در 4 کشور حاشیه ممنوع و در ایران نیز محدود شده است. وی افزود: آخرین برآوردها نشان می‌دهد تا چند سال آینده میزان ذخایر ماهیان خاویاری به صفر می‌رسد. از سوی دیگر کنوانسیون گونه‌های در معرض خطر انقراض نیز اعلام کرده تکثیر، پرورش و بازسازی این ذخایر بسیار خوب انجام نشده است. از سوی دیگر آلودگی‌ها و صید بیش از حد مجاز به عنوان مهم‌ترین علل کاهش این ذخایر است.

مدیرکل دفتر اکوبیولوژی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به این که رودخانه‌های ایران 5 تا 10 درصد در تولید ماهیان خاویاری نقش دارند، تخریب منابع تولیدمثل ماهیان خاویاری را طی سال‌های گذشته یادآور شد و گفت: تقریبا بستر تمام رودخانه‌های کشور که زیستگاه ماهیان خاویاری بوده، تخریب شده است. به شکلی که به عنوان مثال در سفیدرود به عنوان مهم‌ترین رودخانه تکثیر ماهیان خاویاری، حتی 10 درصد از ماهیان مولد نیز به سبب صید غیرمجاز نمی‌توانند به مناطق بالادست رودخانه برسند.

صدیقی ورود سموم کشاورزی به خزر را چالش دیگر این دریا عنوان کرد، گفت: بر اساس گشت برنامه محیط‌زیست دریای خزر(CEP )میزان سم د.د.ت به عنوان یک ماده سرطانزا و تجزیه‌ناپذیر در بخش‌هایی از ایران و قزاقستان بالاست.

وی به سموم هپتاکلر اشاره و تاکید کرد: بر اساس نتایج جدیدترین اندازه‌گیری‌ها در خصوص آلودگی سموم آلی پایدار در بافت ماهیان خزر، میزان سم هپتاکلر در منطقه تالش بیش از حد مجاز بوده است.

صدیقی با اشاره به پروژه اندازه‌گیری سموم آلی پایدار در بافت ماهیان دریای خزر افزود: بر این اساس 7 سم بسیار مهم از آستارا در غرب تا شرق دریای خزر اندازه‌گیری شده است.

به گفته مدیرکل دفتر اکوبیولوژی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست، سموم اندازه‌گیری شده سمیت بالایی دارند و بشدت تهدیدکننده سلامت انسان‌ها هستند.

صدیقی فک خزر را تنها پستاندار این دریا عنوان کرد و با اشاره به این‌که این گونه بر اساس فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از محیط‌زیست، جزو گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار گرفته است، گفت: طی سال‌های گذشته به سبب آلودگی ویروسی، از جمعیت این گونه و بخشی نیز به دلیل صید کاسته شده است. از سوی دیگر کیلکا به عنوان منبع اصلی تغذیه فک‌ها به سبب اصلی حضور شانه‌دار مهاجم کاهش یافته و این مساله موجب وخیم‌تر شدن وضعیت این گونه شده است. وی تصریح کرد: مطالعات اخیر برنامه محیط‌زیست دریای خزر نشان می‌دهد تعداد تخمینی فک‌های زنده به کمتر از 110 هزار قطعه می‌رسد، از سوی دیگر ضخامت پوشش یخ نیز می‌تواند یکی از تهدیدهای اصلی فک خزر با توجه به گرم شدن زمین، طی سال‌های آینده باشد.

مدیرکل دفتر اکوبیولوژی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست، شانه‌دار خزر را یکی دیگر از چالش‌های اصلی این دریا عنوان کرد و گفت: این گونه مهاجم طی چند سال اخیر موجب کاهش قابل توجه ذخایر ماهیان بخصوص کیلکاها در خزر شده است که کمیته ملی شانه‌دار در سازمان شیلات تشکیل و پس از بررسی‌های فراوان به این نتیجه رسیدند گونه شانه‌دار دیگری را به خزر معرفی کنند تا این گونه را از بین ببرند.

حمیده سادات هاشمی