سردرگمی‌ حیات وحش زیر نور شهر

اگرچه برای ما انسان‌ها فرقی نمی‌کند که در حضور نور مصنوعی یا طبیعی قرار بگیریم اما در مورد حیات وحش قضیه خیلی فرق می‌کند و انواع مختلف نور، بخصوص در مناطق شهری تاثیرات نامطلوبی بر رفتار جانوران می‌گذارد و ثابت شده است که نور مصنوعی که در هنگام شب وجود دارد اثرات نامطلوبی روی زندگی حیات‌‌وحش دارد.

همان‌طور که در مورد منابع نور مستقیم صدق می‌کند، نور پلاریزه موجب می‌شود که گونه‌های جانوری به صورت بالقوه خطرناکی رفتارهایشان را تغییر دهند. در واقع نور پلاریزه دارای امواجی است که ارتعاشات آن به شکل واحدی بروز می‌کند و برخی از جانوران از جمله پرندگان، حشرات و خزندگان که تا حد زیادی بینایی و دید قطبی شده در آنها توسعه یافته است از این فرم نور برای یافتن آب استفاده می‌کنند. آب در واقع به علت سطح صاف و مسطحی که دارد به عنوان منبع اولیه بروز نور پلاریزه افقی در دنیای طبیعت مطرح است. همین اتفاق جالب در مورد آسفالت، ماشین‌ها و شیشه پنجره‌ها نیز روی می‌دهد که از جمله فراوان‌ترین مواد شهری با سطوح درخشان به شمار می‌روند؛ این عناصر شهری نور پلاریزه مصنوعی ایجاد می‌کنند و باعث می‌شوند حیات وحش تصور کنند این سطوح پیکره‌هایی از آب هستند. به عنوان مثال، دیده شده است بچه لاک‌پشت‌های دریایی که پس از بیرون آمدن از تخم‌هایشان و خروج از لانه مادری، برای رساندن خود به اقیانوس به نور منعکس شده ستارگان و ماه از روی سطح آب متکی هستند، به اشتباه افتاده و در عوض حرکت به سمت دریا به سمت ساختمان‌های درخشان‌تر و روشنایی‌های خیابانی در مناطق شهری پیشروی کرده‌اند. به‌‌همین ترتیب محققان پی برده‌اند که گروهی از حشرات که روی سطوح آبی تخم‌ریزی و لانه گزینی می‌کنند، به جای آب روی آسفالت لانه می‌کنند. یافته‌های تحقیق محققان نشان می‌دهد که آلودگی نور پلاریزه(PLP )می‌تواند شبکه‌های غذایی کامل و حیات دریایی را تخریب کند. مثلا لاک‌پشت‌ها به طور مداوم مواد پلاستیکی بخصوص کیسه‌های پلاستیکی شفاف را می‌بلعند چون که نور پلاریزه منعکس شده از این مواد را با نوری که از طعمه طبیعی دیده می‌شود به اشتباه می‌گیرند.

در واقع کاری که نور پلاریزه حاصل از ساختارهای شهری در محیط زیست ایجاد می‌کند مثل این است که نشانه‌ها و راهنماهای طبیعی کنترل‌کننده رفتار حیوانات را از میان می‌برد و پاک می‌کند. راهنماهای زیست‌محیطی همچون شدت نور که حیوانات از آن برای تصمیم‌گیری‌های خود استفاده می‌کنند در دنیای طبیعی با سطوح مختلفی از شدت روی می‌دهند و زمانی که این نشانه‌ها به طور غیرطبیعی شدت بگیرند، حیوانات می‌توانند واکنش‌های به مراتب غیرطبیعی‌تری به آنها بدهند. در نتیجه این راهنماهای غلط می‌توانند نوعی <دام اکولوژیکی> برای گونه‌های جانوری که به وسیله نور جذب می‌شوند ایجاد کنند. این فرم از نور نقشی کلیدی در چرخه حیات حیوانات از جمله یافتن مکان‌های تولید مثل و تغذیه ایفا می‌کند.

محققان معتقدند که گسترش یافتن مناطق شهری به معنای گسترش بیشتر ساختارها و سطوحی برای به اشتباه انداختن حیات وحش خواهد بود. هر نوع اشیای براق و سیاه همانند مواد نفتی، سلول‌های خورشیدی و آسفالت مشکل‌زا هستند و هر چه این ساختارها به تالاب‌ها نزدیک‌ترند دردسر بزرگ‌تری به شمار می‌روند. نور تابش شده از خورشید در تمامی ‌جهات ممکن در حال ارتعاش است، اما پس از برخورد و بلند شدن از سطوح تخت و صافی نظیر آب، تنها در جهت افقی ارتعاش می‌یابد چون که پلاریزه شده است و دلیل این که عینک‌های آفتابی دیدن در یک روز روشن را برای ما ممکن و آسان‌تر می‌سازند همین است که تنها نور پلاریزه افقی بازتابش شده از روی سطح آب و جاده‌ها را برطرف می‌کند. محققان معتقدند که بیش از 300 گونه از حشرات شناخته شده‌اند که از نور قطبی شده به عنوان منبع اولیه هدایت مسیر حرکت استفاده می‌کنند. البته آلایندگی ناشی از نور مصنوعی تنها در شب به عنوان مشکل مطرح می‌شود و زمانی که جانوران از این نور برای جستجوی مکان‌های آبی استفاده می‌کنند که به طور غریزی سکونت‌گاه‌های طبیعی تغذیه و تولید مثل آنها به شمار می‌رود. در این میان سطوح پلاریزه‌کننده مصنوعی همانند آسفالت، سنگ‌های صیقلی، ماشین‌ها، صفحات پلاستیکی و پنجره‌های شیشه‌ای از جمله مواردی هستند که معمولا به جای لکه‌های آبی به اشتباه گرفته می‌شوند. هرچند آلودگی نور پلاریزه(PLP )با سایر فرم‌های آلایندگی نوری تفاوت دارد، تحت عنوان آلایندگی نور اکولوژیکی(ELP )نامیده می‌شود چون که در هیچ زمانی در خلال روز روی نمی‌دهد. در واقع چون آلودگی نوری اکولوژیکی ناشی از بروز نور مرئی در زمان‌ها و مکان‌هایی است که به طور طبیعی رخ نمی‌دهد، بنابراین پدیده‌ای شبانه قلمداد می‌شود. اما در مقابل، آلودگی نور پلاریزه می‌تواند در خلال هر‌‌دو چرخه‌های روشن و تاریک در محیط‌های زیستی زمینی روی دهد. یافته‌های محققان نشان می‌دهد در صورتی که گونه‌های صیاد طعمه‌های خود را تا این «تله‌های اکولوژیکی» شهری دنبال کنند، یا درصورتی که نسلی از گونه‌های صید بدون تولید مثل از بین بروند، این آلایندگی نور پلاریزه می‌تواند کل زنجیره‌های غذایی را نیز از میان ببرد. آلودگی نور پلاریزه روی حیات دریایی نیز اثر می‌گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد زمانی که نور پراکنده شده از میان بدن شفاف پلانکتون‌ها می‌گذرد، وضعیت قطبی‌شدگی آن تغییر می‌کند و این حالت اختلاف شدت فروزندگی بصری جانوران طعمه را افزایش می‌دهد و در نتیجه، گونه‌های پلانکتون‌خوار که در یافتن این طعمه‌های شناور با میزانی متعارف از شفافیت ستون آب مهارت دارند، تکنیک شکار خود را در مصاف با چنین دگرگونی نوری از دست داده و دچار مشکل می‌شوند. زباله‌های پلاستیکی زیر‌آبی نیز یکی دیگر از منابع آلودگی نور پلاریزه است و ممکن است موجودات آبزی را به سوی مصرف مواد شبه‌غذایی نامناسب و خطرناک سوق دهد.

به رغم تاثیر در حال رشد بشر روی جوامع مشخص جانوری، محققان بر این عقیده‌اند که نمونه‌های آلودگی نور پلاریزه را می‌توان کاهش داد و توصیه می‌کنند از مواد و مصالح ساختمانی جایگزین استفاده شود یا برای حل این مشکل تدابیری نظیر افزودن پرده‌های سفید به پنجره‌های سیاه یا افزودن نشان‌های سفید روی سطوح جاده‌ها به کار گرفته شود. این محققان حتی با دیدی مثبت خاطرنشان می‌کنند که طرفداران حفظ منابع طبیعی و محیط زیست می‌توانند از نور پلاریزه به نفع خود و مثلا برای دور کردن گونه‌های حشرات تخریب‌کننده درختان استفاده کنند.

مهریار میرنیا