‌مصائب‌ پرکاری ‌یک ‌نویسنده

 علاوه‌ بر اینها یکی‌ از دغدغه‌های‌ همیشگی‌ زاون‌ را باید کنجکاوی‌ او در کم‌ و کیف‌ زندگی‌ هنرمندان‌  سینما و تهیه‌ کتاب‌ درباره‌ شخصیت‌های‌ سینمایی‌ دانست. وی‌ به‌ تازگی‌ پس‌ از انتشار کتابهایی‌ در نقد و بررسی‌ آثار دو فیلمساز بزرگ‌ سینمای‌ ایران بهرام‌ بیضایی‌ و مسعود کیمیایی‌  پیرامون‌ شخصیت‌ و آثار  فاطمه‌ معتمدآریا کتابی‌ با عنوان‌ «نقش‌ آبی‌ سیمین» توسط‌ انتشارات‌ چشمه‌ منتشر کرده‌ است. ‌

 قوکاسیان‌ درخصوص‌ علاقه‌اش‌ به‌ تهیه‌ و تدوین‌ این‌گونه‌ کتابها در سرآغاز کتاب‌ مذکور آورده‌ است:  «جستجوی‌ گوهر انسانی‌ در هنرمندان‌ چالش‌ دلنشینی‌ است‌ و من‌ از دیرباز در پرتو عشق‌ نابی‌ که‌ به‌  سینما داشته‌ام‌ بخشی‌ چشمگیر از وقت‌ و عمرم‌ را به‌ این‌ کار اختصاص‌ داده‌ام.» ‌

 این‌ عشق‌ ناب‌ این‌ بار به‌ پدید آمدن‌ کتابی‌ 210 صفحه‌ای‌ درباره‌ یکی‌ از تاثیرگذارترین‌ بازیگران‌ زن‌  سینمای‌ پس‌ از انقلاب‌ انجامیده‌ است. ‌

 مطلبی‌ که‌ در ابتدای‌ این‌ مقاله‌ در شرح‌ پرکاری‌ قوکاسیان‌ ذکر شد، آنقدر ستایش‌برانگیز است‌ که‌ نویسنده‌  آن‌ فرصت‌ نکرده‌ به‌ کیفیت‌ آثار تولید شده‌ توسط‌ قوکاسیان‌ بپردازد و با نگاهی‌ کمی‌ به‌ این‌ آثار بسنده‌  کرده‌ است؛ حال‌ آن‌ که‌ می‌توان‌ آثار قوکاسیان‌  ازجمله‌ همین‌ کتاب‌ اخیر او  را با رویکرد کیفیت‌گرا،  بیشتر مورد بررسی‌ قرار داد.
‌
 «نقش‌ آبی‌ سیمین» از سه‌ بخش‌ اصلی‌ تشکیل‌ شده‌ که‌ هرکدام‌ از این‌ بخشها به‌ طور مجزا اطلاعات‌  ویژه‌ای‌ به‌ مخاطب‌ ارائه‌ می‌دهند. بخش‌ اول‌ به‌ مقالاتی‌ اختصاص‌ دارد که‌ توسط‌ همکاران‌ و کسانی‌ که‌  معتمدآریا را از نزدیک‌ می‌شناسند، پیرامون‌ شخصیت‌ و زندگی‌ او نوشته‌ شده‌ است. ‌

 بخش‌ دوم‌ شامل‌ گفتگوهایی‌ با آتیلا پسیانی‌ و مانی‌ حقیقی‌ درباره‌ ویژگی‌های‌ حرفه‌ای‌ و فعالیت‌های‌  معتمدآریا و گفتگویی‌ طولانی‌ با فاطمه‌ معتمدآریاست. در بخش‌ سوم‌ نیز سال‌شمار زندگی‌ و  فیلم‌شناسی‌ معتمدآریا آمده‌ است. این‌ سه‌ بخش‌ اصلی‌ به‌ انضمام‌ ضمیمه‌ای‌ پر و پیمان‌ از تصاویر  زندگی‌ جلوی‌ دوربین‌ و صحنه‌ و پشت‌ صحنه‌ معتمدآریا کتاب‌ «نقش‌ آبی‌ سیمین» را تشکیل‌ می‌دهند که‌  با نگاهی‌ گذرا کتابی‌ کامل‌ و بی‌نقص‌ می‌نماید؛ اما با خوانش‌ دقیق‌ و تامل‌ بر بخشهای‌ مختلف‌ کتاب، به‌  اشکالاتی‌ جزیی‌ در محتوا و ترتیب‌ و تنظیم‌ برخی‌ مطالب‌ آن‌ برمی‌خوریم‌ که‌ اگر با صرف‌ وقت‌ بیشتری‌  در تدوین‌ و تنظیم‌ کتاب‌ رفع‌ می‌شد، این‌ کتاب‌ را به‌ یکی‌ از آثار ماندنی‌ پیرامون‌ شخصیت‌ و آثار یک‌  هنرمند تبدیل‌ می‌کرد. ‌

 ‌مقالات‌ ‌

 13 مقاله‌ای‌ که‌ حدود 60 صفحه‌ کتاب‌ را در بر می‌گیرد، اغلب‌ بر تعریف‌ و تمجید از شخصیت‌ و روحیه‌  معتمدآریا تاکید دارد و چیزی‌ که‌ در این‌ مقاله‌ها کمتر به‌ چشم‌ می‌خورد تحلیل‌ کارشناسانه‌ دوره‌های‌  مختلف‌ کارنامه‌ کاری‌ معتمدآریاست‌ که‌ باتوجه‌ به‌ صاحبنظر و کارشناس‌ بودن‌ اغلب‌ نویسندگان‌ این‌  مقاله‌ها، توقع‌ بی‌جا و دور از دسترسی‌ نیست. می‌دانیم‌ که‌ کارنامه‌ سینمایی‌ معتمدآریا به‌ چند دوره‌  مشخص‌ کاری‌ قابل‌ تقسیم‌ است‌ و هر دوره‌ مختصات‌ و ویژگی‌های‌ خود را دارد. ژانرهای‌ مختلف‌  سینمایی‌ که‌ معتمدآریا تجربه‌ کرده‌ است‌ (طنز، ملودرام، کودک‌ و نوجوان‌ و...)، فیلمسازان‌ متفاوتی‌ که‌  معتمدآریا با آنها همکاری‌ داشته‌ (بیضایی، مخملباف، بنی‌اعتماد، برومند و...) سوابق‌ سینمایی‌ این‌  بازیگر را دستخوش‌ تنوع‌ چشمگیری‌ کرده‌ است‌ که‌ جای‌ تحلیل‌ و تمرکز بیشتر و دقیق‌تری‌ دارد. به‌ علاوه‌  معتمدآریا بازیگر صحنه‌ است‌ و تعداد قابل‌ توجهی‌ اجرای‌ صحنه‌ای‌ تئاتر حرفه‌ای‌ و نمایش‌ عروسکی‌  دارد که‌ در این‌ کتاب‌ کمتر مورد توجه‌ قرار گرفته‌ است.

مجموعه‌های‌ تلویزیونی‌ و فعالیت‌ در زمینه‌  صداپیشگی‌ و حضور او در جشنواره‌های‌ داخلی‌ و خارجی‌ و فعالیت‌های‌ او در خانه‌ سیما را نیز می‌توان‌  این‌ فهرست‌ اضافه‌ کرد که‌ هر چند جزو فعالیت‌های‌ حرفه‌ای‌ او قرار نمی‌گیرد، اما می‌تواند روشنگر  نکات‌ تازه‌ای‌ از شخصیت‌ و زندگی‌ او برای‌ مخاطب‌ علاقه‌مند و پی‌گیر باشد و اطلاعات‌ او را در  خصوص‌ این‌ بازیگر کامل‌ کند. این‌ نکته‌ به‌ معنای‌ حجیم‌ و طولانی‌ بودن‌ مقاله‌ها نیست‌ که‌ اتفاقا به‌ نظر  نگارنده‌ یکی‌ از حسن‌های‌ این‌ مقاله‌ها، کوتاه‌ و موجز بودن‌شان‌ است‌  بلکه‌ منظور، وجود رویکرد و نگاه‌  تحلیل‌گرا در بررسی‌ کارنامه‌ بازیگری‌ اوست.‌

 گفتگوها ‌

 در تنظیم‌ گفتگوهایی‌ که‌ با معتمد آریا انجام‌ شده‌ است‌ به‌ نظر می‌رسد اندکی‌ تمرکز و دقت‌ بیشتر  مخاطب‌ را به‌ نتیجه‌ بهتری‌ رهنمون‌ می‌شد از لطمه‌های‌ بزرگ‌ وارد بر کتاب‌ تنظیم‌ محاوره‌ای‌ این‌  گفتگوهاست‌ و چه‌ بسا اگر ویرایش‌ نهایی‌ اثر را نیز خود مولف‌ بر عهده‌ می‌گرفت، ترتیب‌ منطقی‌ بین‌  سوال‌ها و تنظیم‌ نهایی‌ گفتگو مناسب‌تر جلوه‌ می‌کرد. در حالت‌ فعلی‌ سوال‌ها به‌ همان‌گونه‌ که‌ پرسیده‌  شده‌اند به‌ سبک‌ تاریخی‌ تنظیم‌ شده‌اند. در حالی‌ که‌ تنظیم‌ موضوعی‌ سوال‌ها با استفاده‌ از میان‌ تیترهای‌  جداکننده‌ می‌توانست‌ پرداختن‌ به‌ دوره‌های‌ کاری، موضوع‌ها و رابطه‌ها را در قالب‌ متمرکزتری‌ ممکن‌  کند. هر چند گاهی‌ اشاره‌هایی‌ گذرا به‌ این‌ موضوع‌ها شده‌ است، اما از آن‌جا که‌ این‌ اشاره‌ها پراکنده‌اند و  انسجام‌ لازم‌ را ندارند، در ذهن‌ مخاطب‌ نیز به‌ طور پراکنده‌ ثبت‌ می‌شوند. به‌ دلیل‌ همین‌ پراکنده‌  بودن‌ها،برخی‌ عبارات‌ و جمله‌ها در طول‌ گفتگو تکرار شده‌ است. مثل‌ اشاره‌هایی‌ که‌ معتمدآریا به‌  سریال‌ ارتش‌ سری‌ (در صفحه‌ 124 و 110) می‌کند، نشان‌ از این‌ دارد که‌ همانطور که‌ خود قوکاسیان‌ نیز  گفته‌ این‌ گفتگو در جلسات‌ متعدد انجام‌ شده‌ است‌  و در ویرایش‌ نهایی‌ نیز از تکرارهای‌ ناگزیر آن‌  جلوگیری‌ نشده‌ است‌ و با متن‌ یکدستی‌ روبه‌رو نیستیم. در جای‌ دیگر از قول‌ معتمدآریا آمده‌ است‌ که‌  فیلم‌ دختر شیرینی‌فروش‌ یک‌ یا دو ماه‌ دیگر به‌ اکران‌ عمومی‌ در می‌آید بدون‌ این‌ که‌ به‌ زمان‌ دقیق‌ گفته‌  شدن‌ این‌ حرف‌ اشاره‌ شده‌ باشد. این‌ شیوه‌ مناسب‌ یک‌ گفتگوی‌ ژورنالیستی‌ است‌ حال‌ آن‌ که‌ در کتاب‌  نیاز است‌ سوالات‌ گفتگو از عمق‌ اندیشه‌ و تفکر بیشتری‌ برخوردار باشد و مشمول‌ مرور زمان‌ نشود و...‌

 موارد متعددی‌ وجود دارد که‌ اهمیت‌ این‌ گفتگوی‌ 70 صفحه‌ای‌ را از ویژگی‌های‌ خاص‌ یک‌ گفتگوی‌  ماندگار دور می‌کند. ‌

 سال‌ شمار و فیلم‌شناسی‌

 بخش‌ سال‌شمار و آثار از هر نظر کاملترین‌ و جامع‌ترین‌ بخش‌ کتاب‌ محسوب‌ می‌شود و به‌ویژه‌ با توجه‌ به‌  این‌ که‌ به‌ دلیل‌ مشکلات‌ ذکر شده‌ در کتاب، متاسفانه‌ نام‌ معتمدآریا  را کمتر می‌توان‌  در منابع‌ و ماخذ  پیدا کرد، می‌تواند منبع‌ خوب‌ و دقیقی‌ برای‌ پژوهشگران‌ و علاقه‌مندان‌ آثار او باشد که‌ حاوی‌ اطلاعات‌  کاملی‌ از سالهای‌ زندگی‌ حرفه‌ای‌ معتمدآریا و فعالیت‌های‌ جنبی‌ او می‌شود . همچنین‌ انتخاب‌ تصاویر  ضمیمه‌ کتاب‌ نیز که‌ شامل‌ 62 عکس‌ از فیلمهای‌ سینمایی‌ و دیگر فعالیت‌های‌ مربوط‌ به‌ حرفه‌  او  می‌شود، از نکات‌ مثبت‌ مجموعه‌ است‌ که‌ به‌ جذابیت‌ اثر می‌افزاید. ‌

 در پایان‌ باید گفت‌ اگر هدف‌ از تدوین‌ این‌ کتاب‌ معرفی‌ اجمالی‌ یک‌ بازیگر است، در دستیابی‌ به‌ هدف‌  خویش‌ موفق‌ است‌ اما اگر هدف‌ اصلی‌ تدوین‌ کتابی‌ ماندگار در نقد و تحلیل‌  زندگی‌ و آثار یک‌ شخصیت‌  است، پراکندگی‌هایی‌ که‌ از پرکاری‌ مولف‌ نشات‌ گرفته، مانع‌ از دستیابی‌ به‌ این‌ هدف‌ شده‌ است. نقش‌  آبی‌ سیمین‌ ویژگی‌های‌ یک‌ کتاب‌ خوب‌ را دارد؛ اما شاید اگر به‌ مانند هر فیلم‌ خوبی‌ دارای‌ انسجام‌  بیشتری‌ نیز بود، و به‌ جای‌ این‌ همه‌ ستایش‌ و تمجید، کمی‌ هم‌ به‌ نقد و تحلیل‌ بها می‌داد، جایگاه‌ خود را  به‌ عنوان‌ یک‌ کتاب‌ شخصیت‌پردازانه‌  و نه‌ تبلیغی‌ برای‌ یک‌ شخصیت‌ محبوب‌  تثبیت‌ می‌کرد. ‌

‌رامین‌ فناییان