در ‌استفاده ‌‌از‌ واکسن ‌آنفلوآنزا ‌‌احتیاط‌ کنید

آنفلوآنزا یک بیماری ویروسی است. علائم بیماری آنفلوآنزا می‌تواند شبیه به علائم زکام یا سرماخوردگی یا بسیار شدیدتر از آنها باشد و حتی به بستری شدن بیمار منجر شود. ویروس آنفلوآنزا بشدت خطر همه‌گیری دارد و در طول تاریخ 3 بار همه‌گیری در سطح جهان رخ داده که به مرگ میلیون‌ها نفر منجر شده است. سرماخوردگی برخلاف آنفلوآنزا محدود به دستگاه تنفس است و دستگاه گوارش را درگیر نمی‌کند. در بیماری سرماخوردگی این احتمال وجود دارد که متعاقب التهاب ناشی از زکام یک عفونت از سوی باکتری‌ها یا ویروس‌ها ایجاد شود، ولی سرماخوردگی یک بیماری التهابی و آلرژیک و علائم آن شامل سرفه، آب‌ریزش بینی، احتقان بینی، سردرد، گلودرد، خستگی و تب است.

واکسن آنفلوآنزا چیست؟

ویروس آنفلوآنزا بسرعت ساختار خود را تغییر می‌دهد و این تغییر شکل درمان و پیشگیری از آنفلوآنزا را سخت کرده است. علت وحشت پزشکان از همه‌گیری آنفلوآنزا این است که اگر ویروس آنفلوآنزا در یکی از جهش‌ها و تغییر شکل‌های خود به یک نوع غیرقابل کنترل و قابلیت انتقال سریع میان افراد تبدیل شود، فاجعه رخ خواهد داد.

هر ساله سازمان بهداشت جهانی WHO در اوایل پاییز که فصل شیوع آنفلوآنزاست، نوعی واکسن را براساس آخرین نوع ویروس که در سال گذشته شیوع یافته است، به تمام کشورها معرفی می‌کند و فرمول ساخت آن را در اختیار جهانیان قرار می‌دهد. شرکت‌های مختلفی نیز در سراسر دنیا به تولید این واکسن می‌پردازند تا در افرادی که از نظر علمی و بالینی به واکسن نیاز دارند، مصرف شود.

با توجه به تغییرات پیاپی در ترکیب و نوع ویروس آنفلوآنزا نکته مهم این است که واکسن سال گذشته یا سالیان دور‌تراز نظر تاثیرگذاری بر ویروس شایع در امسال بی‌ارزش است. ممکن است تاریخ انقضای واکسن هنوز فرانرسیده باشد و مصرف آن بدون ضرر باشد، ولی تاثیر چندانی نیز ندارد. حتی برخی پزشکان عقیده دارند حداکثر تاثیر واکسن‌های آنفلوآنزا در یک تا 2 ماه پس از تولید واکسن است.

چه کسانی باید واکسن آنفلوآنزا را  تزریق کنند؟

افرادی که در معرض خطر بیشتر ابتلا به آنفلوآنزا هستند باید سالانه واکسن آنفلوآنزا دریافت کنند. این افراد عبارتند از:

1 - افرادی که بالاتر از 65 سال، سن دارند.

2 - افرادی که در خانه سالمندان یا مراکزی زندگی می‌کنند که بیماران مزمن در آن محل نگهداری می‌شوند.

3 - بالغان و بچه‌های بزرگتر از 6 ماه که مبتلا به بیماری‌های قلبی ‌ عروقی یا ریوی مزمن (مثل آسم)‌ هستند.

4 ‌- بالغان و بچه‌های بزرگتر از 6 ماه که در سال‌های گذشته به دلیل ابتلا به یک بیماری متابولیک مانند دیابت یا یک اختلال عملکرد کلیوی یا بیماری خونی یا سرکوب و تضعیف سیستم ایمنی به صورت مکرر و متعدد بستری شده‌اند.

5 ‌- کودکان و نوجوانانی که 6 ماه تا 18 سال سن دارند و به مدت طولانی از آسپرین استفاده کرده‌اند.

6 - خانم‌های باردار که در فصل شیوع آنفلوآنزا (اوایل آبان تا آخر زمستان)‌ در 3 ماهه دوم یا سوم بارداری خود به سر می‌برند.

گروه‌های دیگری نیز هستند که خودشان از افراد پرخطر برای ابتلا به بیماری آنفلوآنزا محسوب نمی‌شوند و درواقع ایمنی بدن آنها برای مقابله با ویروس آنفلوآنزا کافی است، ولی در صورت ابتلا این خطر وجود دارد که ویروس را به افراد پرخطر منتقل کنند، این گروه‌ها نیز باید هر سال واکسن آنفلوآنزا دریافت کنند:

1 ‌- کسانی که در خانواده خود از افراد پرخطر نگهداری می‌کنند.

2 ‌- پزشکان، پرستاران و تمامی کارکنان بهداشتی‌

3 - کارکنان خانه‌های سالمندان و کسانی که در مراکز نگهداری از بیماران مزمن فعالیت می‌کنند. علاوه بر این افراد ممکن است افراد خاصی از سوی پزشک معالج خود توصیه به دریافت واکسن آنفلوآنزا شوند، ولی در نهایت به نظر نمی‌رسد استفاده روتین و همگانی از واکسن آنفلوآنزا سودمند باشند.

استفاده بی مورد از واکسن کزازممنوع‌

یک مورد دیگر از مصرف بی‌دلیل و درخواست نابجا برای استفاده از واکسن به بیماری کزاز مربوط است. در سال‌های نه چندان دور استفاده بی‌رویه از آنتی‌بادی ضد کزاز به نام تتابولین مرسوم بود و امروز این دارو حتی برای بیماران واقعا نیازمند به آن کمیاب است و بسختی به دست می‌آید. خوشبختانه در زمینه واکسن کزاز مشکل کمبود وجود ندارد، ولی استفاده بی‌دلیل و بی‌مورد آن فقط هزینه اضافی است.

در صورتی که زخم و آسیب وارده خیلی شدید و کثیف نباشد و از تزریق آخرین واکسن کزاز شما کمتر از 10 سال گذشته باشد، تزریق مجدد واکسن کزاز بی‌فایده است و حتی اگر زخم ناشی از حادثه بسیار کثیف و شدید باشد و در اثر تماس با منابع آلوده‌کننده‌ای نظیر خاک و کود به وجود آمده باشد، ولی از تزریق آخرین دوز واکسن کزاز شما بیشتر از 5 سال گذشته باشد، بازهم نیازی به تزریق مجدد واکسن نیست. درخواست بی‌مورد، اصرار و ارائه نکردن اطلاعات کافی به پزشک معالج هیچ سودی ندارد.

تزریق واکسن، تنها با مشورت پزشک‌

مسوولان بهداشتی هر کشور با توجه به بیماری‌های شایع در منطقه به تدوین یک برنامه واکسیناسیون اقدام می‌کنند. به عنوان نمونه، کشور ما با توجه به همسایگی کشورهایی نظیر عراق، افغانستان و پاکستان با شیوع بالای بیماری سل مواجه است، در حالی که این بیماری در اروپا بسیار کمرنگ شده است. بنابراین در برنامه واکسیناسیون کشور ما واکسن علیه سل پیش‌بینی شده است. در کشورهای دیگر ممکن است علیه بیماری‌های دیگری واکسیناسیون صورت بگیرد، ولی اصولا وجود یک واکسن خارجی نیاز به استفاده از آن را برای ایرانیان ضروری نمی‌کند.

بهتر است به برنامه پیشنهادی مسوولان بهداشتی که نتیجه تحقیقات پزشکان کشورمان است، اعتماد کنیم و در نهایت اگر قصد استفاده از یک واکسن خاص را  که در برنامه واکسیناسیون کشوری قرار ندارد  داشتیم، حتما پزشک را از تصمیم خود مطلع کنیم. بسیاری از واکسن‌ها در شرایطی خاص منع مصرف دارند و ممکن است در همراهی با یک داروی خاص، در سنی خاص در زمان ابتلا به یک بیماری دیگر نه‌تنها سودمند نباشند، بلکه ضرر نیز داشته باشند.

دکتر میثم رضایی