انتخابات آمریکا، پیچیده و نفس‌گیر

به گزارش خبرگزاری فارس، انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا که هر 4 سال یکبار برگزار می‌شود، پر سر و صداترین و پرهزینه‌ترین انتخابات جهان به شمار می‌آید. از آنجایی که روسای جمهوری آمریکا تقریباً در مسایل مربوط به نقاط مختلف جهان مداخله کرده و بعضاً دست به لشکر‌کشی‌های بزرگ می‌زنند، چگونگی انتخاب آنان مورد توجه عموم مردم جهان قرار دارد.

برخلاف حساسیت فراوان انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده، اغلب شهروندان این کشور به همراه قریب به اتفاق مردم دیگر کشورهای جهان از مکانیزم پیچیده این انتخابات اطلاعات دقیقی ندارند.

فرآیند پیچیده و طولانی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا یک سال و نیم قبل از حاضر شدن مردم این کشور پای صندوق رای آغاز می‌شود. در ابتدا هر فردی که در خود توان تامین منابع عظیم مالی و پشت سرگذاشتن مراحل دشوار انتخابات را می‌بیند، در کمیسیون فدرال انتخابات ثبت‌نام می‌کند.

در قوانین انتخاباتی آمریکا ظاهراً شرایط خاصی برای نامزدهای ریاست جمهوری به جز آن که این افراد متولد خاک ایالت متحده باشند، در نظر گرفته نشده است. در بند 5 بخش اول از اصل دوم قانون اساسی آمریکا آمده است: "هر شخصی برای احراز پست ریاست جمهوری باید در زمان تصویب این قانون اساسی، شهروند بومی یا تبعه ایالات متحده، دارای حداقل 35 سال و مدت 14 سال مقیم ایالات متحده باشد."

البته با گذشت زمان، شرط تابعیت اکتسابی که برای معاصرین استقلال آمریکا در نظر گرفته شده بود، به متولدین خاک ایالات متحده تبدیل شد.
نحوه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا ارتباط مستقیمی با نظام حزبی این کشور دارد. به عبارت دیگر اغلب نامزدها، از سوی احزاب معرفی می‌شوند و نامزدهای مستقل در عرصه‌ انتخابات ریاست جمهوری تقریبا هیچ شانسی ندارند. از میان قریب به 50 حزب و سازمان سیاسی نیز این سمت تنها در اختیار دو حزب دموکرات و جمهوریخواه قرار دارد. در تاریخ 230 ساله ایالات متحده آمریکا، هیچ رئیس جمهوری از چارچوب نظام دو حزبی خارج نبوده است.

فعالیت سیاسی احزاب به محض ثبت نام افراد آغاز می‌شود

از این رو فعالیت سیاسی احزاب به محض ثبت نام افراد آغاز می‌شود. در نخستین مرحله از مراحل چهارگانه انتخابات ریاست جمهوری، در تک تک ایالات آمریکا، انتخابات درون حزبی برای برگزیدن نامزد رسمی حزب برپا می‌شود. واقعیت سیاسی آمریکا بر این پایه است که نظام حزبی این کشور نه دو حزبی بلکه 50 حزبی است. به عبارت دیگر احزاب ملی نظیر حزب دموکرات و حزب جمهوریخواه از 50 حزب کوچکتر در 50 ایالت تشکیل شده‌اند که فقط در جریان انتخابات ریاست جمهوری و آن هم توسط مجمع ملی حزب، وحدت و یکپارچگی خود را به نمایش می‌گذارند.

در برخی از ایالت‌ها، مسائل جغرافیایی، نژادی و اقتصادی، احزاب ایالتی را در قبال آرمانهای کلی حزب در سطح فدرال قرار داده است. به همین دلیل در بعضی از مواقع احزاب ایالتی بیش از آن که به ساختار فدرالی حزب تمایل داشته باشند، از مواضع و دیدگاههای حزب رقیب پیروی می‌کنند. نمونه بارز این مساله در نزدیکی دیدگاههای احزاب دموکرات ایالت‌های جنوبی، با آرمانهای جمهوریخواهانه مشاهده می‌شود.

به هر حال با توجه به این شرایط انتخابات درون حزبی در ماه ژانویه سال، با برپایی انتخابات آغاز می‌شود. در برخی از ایالت‌ها این انتخابات به طور مستقیم (primaries) و در برخی دیگر دو مرحله برگزار می‌شود (Caucuses) در انتخابات انجمن‌های حزبی (Caucuses) هواداران احزاب، نمایندگان خود را برمی‌گزینند و آنان در مرحله بعد به نامزد ایالتی حزب رای می‌دهند. در 38 ایالت و منطقه آن سوی اقیانوس اطلس [آمریکا]، انتخابات مقدماتی و در 16 ایالت دیگر انتخابات انجمن‌های حزبی برپا می‌شود.

با پایان یافتن انتخابات مقدماتی، احزاب مجمع‌های ملی خود را تشکیل می‌دهند

با پایان یافتن انتخابات مقدماتی، احزاب مجمع‌های ملی خود را تشکیل می‌دهند. تعداد اعضای شرکت کننده در مجمع ملی حزب دموکرات بیش از 4 هزار نفر و در مجمع ملی حزب جمهوریخواه بیش از 2 هزار نفر است. مجمع‌ها هر 4 سال یک بار در تابستان سال انتخابات برپا می‌کنند و بعد از چند روز سخنرانی‌های پرشور و نمایش‌های گسترده تبلیغاتی 3 هدف اصلی خود را عملی می‌کنند. این 3 هدف عبارتند از: معرفی رسمی نامزد حزب، تدوین مرامنامه انتخاباتی و انتخاب اعضای کمیته ملی حزب.

احزاب آمریکایی بر خلاف احزاب اروپایی دارای ساختار حزبی منسجم و کادر رهبری فعالی نیستند. از این رو کمیته ملی وظیفه هدایت حزب در طول 4 سال تا برگزاری انتخابات بعدی را بر عهده دارد.

نحوه معرفی نامزد رسمی حزب از سوی مجمع‌‌های ملی، عملی تشریفاتی به شمار می‌آید. به عبارت دیگر فرد مذکور پیش از آن در جریان انتخابات مقدماتی، حائز بیشترین رای بوده و حتی معاون خود را نیز انتخاب کرده است. در دومین روز از برپایی مجمع، شرکت کنندگان بار دیگر آرای خود را به صندوق‌های رای می‌ریزند و عموما اسامی همان کسانی از صندوق خارج می‌شود که پیش از آن مراحل دشوار انتخابات مقدماتی را پشت سر گذاشته‌اند. البته نامزد حزب باید با حفظ یکپارچگی جناحهای مختلف حزب، با دادن قول و قرارهایی، نظر رقبای حزبی خود را نیز جلب کند.

یک هفته قبل از برگزاری انتخابات واجدین حق رای ثبت نام می‌کنند

یک هفته قبل از برگزاری انتخابات، واجدین حق رای، با مراجعه به مراکز قانونی و ثبت نام، برگه‌های انتخاباتی خود را دریافت می‌کنند. در این برگه‌ها علاوه بر مشخصات فردی، علایق سیاسی رای دهندگان نیز ثبت می‌شود و تنها از این طریق تعداد هواداران واقعی احزاب مشخص می‌شود. در آمریکا برخلاف اروپا، نظام عضوگیری حزبی وجود ندارد و هر فرد می‌تواند گاهی جمهوریخواه و گاهی دموکرات‌ باشد. همین مساله نیز لغزنده بودن هواداران احزاب را به دنبال داشته است.

مردم آمریکا در روز انتخابات علاوه بر انتخاب نامزد مورد نظر خود برای پست ریاست جمهوری، اعضای هیات الکترال را برمی‌گزیند. در حقیقت روسای جمهوری آمریکا منتخبین این هیات و نه مردم آمریکا هستند. انتخابات توسط اعضای هیات الکترال چهارمین و در عین حال پیچیده‌ترین مرحله انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به شمار می‌آید. دو مرحله‌ای بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا ریشه در تاریخ قرن هیجدهم آمریکا دارد و در قانون اساسی این کشور به صراحت مورد تائید قرار گرفته است. بند 2 بخش اول از اصل دوم قانون اساسی آمریکا می‌گوید: "هر ایالت به شیوه‌ای که مجلس قانونگذاری آن را معین می‌کند، تعدادی انتخاب کننده تعیین خواهد نمود که تعدادشان برابر با کل سناتورها و نمایندگانی است که یک ایالت مجاز به داشتن آنها در کنگره است. ولی هیچ سناتور، نماینده و یا فردی که در ایالات متحده دارای سمتی غیر انتفاعی و یا انتخابی باشد نمی‌تواند به عنوان انتخاب کننده تعیین گردد." براساس این بند، تعداد اعضای هیات الکترال آمریکا 535 تن خواهد بود که از حاصل جمع 100 سناتور 435 نماینده مجلس نمایندگان حاصل می‌شود. در تاریخ 29 مارس 1961 براساس الحاقیه بیست و سوم قانون اساسی، به شهروندان واشنگتن دی سی‌ نیز حق رای اعطا شد. بر اساس این الحاقیه تعداد اعضای هیات الکترال شهر واشنگتن معادل ایالات کم جمعیت و برابر 3 عضو تعیین گشت. بدین ترتیب تعداد اعضای هیات الکترال به 538 تن رسید و هر فردی که می‌تواند حداقل 270 رای به دست آورد، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا می‌شود.

پس از انتخاب اعضای هیات‌های الکترال هر ایالت در روز انتخابات، انتخاب کنندگان باید در ایالت‌های خود تشکیل جلسه دهند و از طریق رای مخفی دو نفر را که حداقل یک نفرشان مقیم ایالت آنان نباشد، انتخاب کنند (به عنوان نمایندگان هیات الکترال در جلسه انتخاب رئیس جمهوری در واشنگتن) و آنگاه فهرستی از افرادی را که رای به آنان داده شده و همچنین تعداد آرای هر یک از آنان را تهیه و پس از امضا و تائید به صورت مهر شده به مرکز حکومت ایالات متحده و به نام شخص رئیس سنا ارسال نمایند. رئیس سنا در حضور نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان کلیه تاییدیه‌ها را می‌گشاید و سپس آرا، شمارش می‌شود. شخصی که بیشترین تعداد آرا را از کل انتخاب کنندگان تعیین شده کسب نماید، رئیس جمهوری می‌شود. (بند 3، بخش اول از اصل دوم قانون اساسی ایالات متحده آمریکا)

در تاریخ آمریکا 3 بار فردی به کاخ سفید راه یافته که حائز اکثریت آرای مردمی نبوده

در تاریخ آمریکا تاکنون 3 بار فردی به کاخ سفید راه یافته که حائز اکثریت آرای مردمی نبوده اما به دلیل کسب آرای هیات‌های الکترال، به این سمت منصوب شده است. راترفورد هایس در سال 1876، بنیامین هاریسون در سال 1888 و جرج دابلیو بوش در سال 2000 با بهره گیری از چنین شرایطی به رقبای خود غلبه کردند. بوش در سال 2000 زمانی توانست به کاخ سفید راه یابد که 25 رای هیات الکترال ایالت فلوریدا را در جریان یک انتخابات پر چالش و مشکوک و با مشارکت برادر کوچکتر خود، "جف بوش" از آن خود کند، با این تعداد آرا، آرای بوش از هیات‌های الکترال به 271 رسید و ال گور نامزد دمکرات‌ها علیرغم 590 هزار رای بیشتر، شکست خورد. در سیستم انتخاباتی آمریکا، ایالت‌های پر جمعیت از نقش و نفوذ بیشتری برخوردار هستند. ایالت کالیفرنیا با 51 رای الکترال در صدر قرار داد و پس از آن نیویورک، تگزاس، فلوریدا، پنسیلوانیا و ایلینویز قرار می‌گیرند.

هفت ایالت به همراه واشنگتن دی ‌سی نیز تنها دارای حداقل آرا یعنی 3 رای در هیات‌های الکترال هستند. این مساله موجب شده که توجه احزاب و نامزدهای انتخاباتی همواره به سوی احزاب پرجمعیت‌تر باشد.

اما اگر بیش از یک نفر از نامزدها اکثریت‌ مورد نیاز رای هیات‌های الکترال را کسب نماید و یا این که آرای آنان برابر باشد، وظیفه تعیین رئیس جمهوری بر عهده مجلس نمایندگان گذاشته خواهد شد. در چنین شرایطی، مجلس نمایندگان بلافاصله تشکیل جلسه داده و از طریق رای مخفی یکی از آنان را به سمت ریاست جمهوری انتخاب خواهد کرد. تاکنون در تاریخ آمریکا چنین وضعیتی رخ نداده است. اما یک بار هیچ یک از نامزدها نتوانستند آرای مورد نیاز را کسب نمایند در این صورت مجلس نمایندگان، به روش پیشین از میان 5 نفر اول لیست، رئیس جمهوری را انتخاب می‌کند. در انتخاب وی، ایالت‌ها رای خواهند داد و هر ایالت دارای یک رای خواهد بود. در هر حالت پس از انتخابات رئیس جمهوری، شخصی که بیشترین تعداد آرای انتخاب کنندگان را کسب نموده باشد، معاون رئیس جمهوری می‌شود. ولی اگر دو یا چند نفر باقی بمانند که دارای آرای مساوی باشند، سنا از میان آنان معاون رئیس جمهوری را با رای مخفی انتخاب می‌کند (بند 3 بخش، اول از اصل دوم قانون اساسی). در سال 1824 جان کوئینسی آدامز پسر جان آدامز دومین رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا توسط مجلس نمایندگان به ریاست جمهوری ایالات متحده برگزیده شد.