پای سفره آسمان‌

اگر قبل از افطار این مطلب را می‌خوانید که کلا بی‌خیال قسمت‌هایی شوید که در مورد خوردنی‌هاست و اگر بعد از افطار این مطلب را می‌خوانید که هر چقدر دلتان می‌خواهد قسمت‌های مربوط به خوراکی‌ها را بخوانید.

البته همان طور که می‌دانید، بعد از افطار طبق سنت این سال‌ها، سریال‌های تلویزیونی به خوبی اوقات فراغت همه را پر می‌کنند و اجازه نمی‌دهند کسی کار دیگری انجام دهد. پس احتمال این که شما قبل از افطار نسل سوم را بخوانید بیشتر است و در چنین شرایطی بهتر است که قاعده اول را رعایت کنید.  تازه این احتمال هم وجود دارد که ماه رمضان، آغازش از روز چهارشنبه باشد که در این صورت، هیچ‌کدام از مطالب گفته شده، مصداق پیدا نمی‌کند.

این هفته رفته‌ایم سراغ ماه رمضان و سنت‌هایی که در این ماه شکل گرفته‌اند، البته برای چاشنی مطلب اصلی، به موضوعات دیگری هم پرداخته‌ایم که خودتان می‌خوانید (تقصیر ما نیست نمی‌دانیم چرا ادبیاتمان اینقدر خوراکی شده)‌.

ماه رمضان ماه خاطره‌انگیزی است برای ما مسلمان‌ها، هیچ‌کدام از ایام سال مثل ماه رمضان خاطره‌انگیز نیست، این مساله هم دلایل زیادی دارد، از تغییر ساعت خورد و خوراک و اوقات فراغت گرفته تا عوض شدن جای زندگی در روز و شب. همه اینها در کنار هم باعث شده تا بخش عمده‌ای از خاطرات ماندگار ما در ماه رمضان شکل بگیرد و نام و یاد و خاطره این ماه برایمان نوستالژی پیدا کند.

خدا رفتگان همه را بیامرزد، مثلا خیلی از ما طعم شیرین افطاری‌هایی را که در خانه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های مرحوم‌مان می‌خوردیم و شادی و صمیمیتی را که همه فامیل پای آن سفره‌ها داشتند، هیچ وقت نمی‌توانیم فراموش کنیم.

ماه رمضان به خاطر خصوصیات منحصر به فردی که دارد، در نقاط مختلف ایران باعث شکل‌گیری آداب، رسوم و آیین‌های خاصی شده است. شاید این آیین‌ها در برخی از مناطق ایران رو به فراموشی رفته باشند، اما آنقدر جالب و زیبا هستند که مرور آنها می‌تواند کارکرد‌های بیشتر این ماه را برای ما ایرانی‌ها نشان دهد؛ ماهی که برای ما مسلمان‌ها ماه خودسازی است و همه ما میهمان خداوند هستیم. 

 همه جا همین جوری است‌

در ماه رمضان از قدیم تا به حال برخی سنت‌ها همچنان حفظ شده‌اند و تکرار می‌شوند. در این ماه در اکثر شهر‌های ایران حضور مردم در مساجد بیشتر می‌شود و خیلی‌ها سعی می‌کنند که نماز‌هایشان را در این ایام در مساجد و به جماعت بخوانند. در کنار این جلسات قرآن‌خوانی زنانه و مردانه، هر روزه در اکثر مساجد، حسینیه‌ها و خانه‌ها برگزار می‌شود.

این جلسات معمولا صبح‌ها یا بعدازظهر‌ها برپا می‌شود و معمولا همه اعضای جلسه بدون غیبت در آن شرکت می‌کنند.

در ماه رمضان از حجم سفر‌های برون‌شهری کاسته می‌شود و اکثر مردم ایران سعی می‌کنند برنامه‌های سفر سالانه خود را در ایام پیش یا پس از ماه رمضان انجام دهند.

یکی دیگر از ویژگی‌های عام ماه مبارک رمضان، سفره‌های افطاری است که در همه جای ایران نمود دارد. در این ماه همه سعی می‌کنند چند شب از ایام ماه را به افطاری دادن اختصاص بدهند. معمولا در بین فامیل یا همسایه‌ها مراسم افطاری دادن از بزرگان فامیل شروع می‌شود و به ترتیب نوبت افطاری دادن کوچک‌تر‌ها می‌رسد. با این حساب آنهایی که فامیل بزرگی دارند، معمولا شب‌های زیادی از ماه رمضان را میهمان هستند و یک شب هم تلافی می‌کنند و همه کسانی را که به خانه‌هایشان رفته‌اند و افطاری میهمان‌شان بوده‌اند، برای افطار دعوت می‌کنند.

کاهش جرایم‌

یکی دیگر از اتفاقاتی که در ماه رمضان رخ می‌دهد و نمودش از همه چیز چشمگیرتر است کاهش جرایم در این ماه است. طبق آمار‌هایی که از سوی پلیس منتشر می‌شود هر سال در ماه مبارک رمضان، جرایم کاهش چشمگیری در شهر‌ها و استان‌های مختلف ایران پیدا می‌کنند.

این کاهش هم البته خاص یک یا چند جرم نیست و تقریبا تمامی جرایم در این ماه آمارشان پایین می‌آید. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که در این ماه فشار خاصی برای پایین آمدن جرایم از سوی دستگاه‌های مرتبط با این مسائل به وجود نمی‌آید و این خود مردم هستند که در ماه میهمانی خدا کمتر سراغ کار‌های خلاف قانون می‌روند. کاش می‌شد این بعد ماه مبارک رمضان را در تمام سال هم تقویت کرد.

از این اتفاقات عام که بگذریم، می‌رسیم به اتفاقات خاصی که در ماه رمضان رخ می‌دهد، اتفاقاتی که هر کدام خاص یکی از مناطق ایران است. برای پرداختن به آیین‌های خاص این ماه، بد نیست از اولین پایتخت ایران، یعنی همدان شروع کنیم. البته ناگفته پیداست که ما فقط به برخی از آیین‌ها در بعضی از شهر‌های ایران می‌پردازیم، چون پرداختن به همه این آیین‌ها و در همه شهر‌های ایران، خود به خود به فضایی بیشتر از یک مجله 500 صفحه‌ای نیاز دارد.

رمضان در هگمتانه‌

مردم همدان آداب و رسوم خاصی برای ماه مبارک رمضان دارند. آنها از چند روز مانده به آغاز این ماه، یعنی از روز‌های پایانی شعبان به پیشواز ماه رمضان می‌روند.

کلوخ‌اندازی یکی از آداب و رسوم مردم همدان در این ماه است. این مراسم در آخرین روز این ماه برگزار می‌شود و هدف از برگزاری آن کمک کردن به خانواده‌های مستمند است.

کیسه برکت یکی دیگر از سنت‌های قدیمی ماه رمضان در همدان است. در این روز زنان روزه‌دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌برند.

زنان در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می‌شوند. به اعتقاد مردم همدان، هر فردی که به داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به او مال و دارایی زیاد می‌بخشد. همدانی‌ها برای این ماه غذاهای ویژه‌ای هم دارند؛ آش‌رشته، فرنی، ترحلوا، تاس‌کباب، شامی‌کباب، سرداشی، بورانی و شیربرنج ازجمله غذا‌هایی است که سفره افطار آنها را آذین می‌بندد و رشته‌پلو و آبگوشت مرغ ازجمله عذا‌های سحری این ماه است.

 پخت نان و شیرینی‌های محلی مانند کماج، انگشت‌پیچ، پنجه‌خاله، یوخا، نیس در جهان و اگرده در ماه مبارک رمضان بین خانواده‌های همدانی رواج دارد. 

 روزه‌داری در حاشیه خلیج فارس‌

حاشیه خلیج فارس و دریای عمان ازجمله مناطقی است که از غنای فرهنگی بالایی برخوردار هستند. در این منطقه هم ماه رمضان را مردم با آیین و رسومات خاصی سپری می‌کرده‌اند، آیین و رسوماتی که حالا در متن زندگی شهری رنگ باخته‌اند.

 آبی بنوش، دم سحری و گره‌گشو ازجمله مراسم‌های خاص بوشهر‌ها برای این ماه بوده‌اند. بوشهری‌ها در زمان‌های نه‌چندان دور آجیل خاصی را برای روز 15 رمضان آماده می‌کردند و آن را به کودکانی که به در خانه‌شان می‌آمدند، می‌دادند. کودکان هم در این روز کیسه‌های خاصی را به گردنشان می‌انداختند و به در خانه‌ها می‌رفتند، هر دو طرف ماجرا معتقد بودند که به این ترتیب گره از کار آنها گشوده می‌شود. به همین خاطر اسم این مراسم را گره‌گشو گذاشته بودند.

در این منطقه البته چون هوا خیلی گرم بوده و مردم نیز در هنگام ماه رمضان تشنگی بیشتر از گشنگی به سراغشان می‌آمده، موذن‌ها چند دقیقه مانده به اذان صبح شعری را سر می‌داده‌اند با عنوان آبی بنوش. آنها از این طریق به کسانی که سحری نمی‌خورده‌اند، زمان نزدیک شدن به اذان را اطلاع می‌دادند تا آنها بیدار شوند و آبی بنوشند.

خانه‌تکانی

در شمال غربی ایران، اما استقبال از ماه مبارک رمضان با خانه‌تکانی آغاز می‌شود. مردم این منطقه هم البته به پیشواز ماه رمضان می‌روند و چند روز آخر ماه شعبان را روزه می‌گیرند.

مراسم افطاری دادن در این منطقه اما از هفته دوم ماه رمضان شروع می‌شود. رسم کیسه‌دوزی هنوز هم در برخی از روستا‌های این منطقه برگزار می‌شود. این رسم روز 27 ماه رمضان که نزد مردم روز قصاص ابن ملجم است برپا می‌گردد. در این روز کیسه‌ای که به آن کیسه لعن یا کیسه مراد می‌گویند دوخته می‌شود و زنان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند، به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.

دیدار با فقرا

با آغاز ماه رمضان، اجرای یکی از سنت‌های سیستانی‌ها و بلوچستانی‌ها آغاز می‌گردد. این مراسم که رمضونیکه نام دارد، پس از افطار انجام می‌شده است. بزرگان و پیرمردان به در منزل افراد ثروتمند می‌رفتند و از آنها کمک می‌گرفتند تا به افراد مستمند بدهند. سحرخوانی هم یکی از سنت‌های فراموش شده این دیار است که حالا با وجود رادیو تلویزیون دیگر اجرا نمی‌شود.

دعای کشمش‌

اردبیلی‌ها ماه رمضان را با پختن مربای گل‌محمدی، خانه‌تکانی و غبارروبی از مساجد آغاز می‌کنند.

وی افزود: ‌<زنان اردبیلی به دلیل علاقه زیاد به این ماه از مدت‌ها قبل از شروع ماه رمضان به فکر تهیه مایحتاج این ماه هستند که تهیه آرد برنج خانگی و پختن مربای گل محمدی یکی از این کارهاست.

دعای کشمش یکی از رسم‌های زیبای این منطقه است. اکثر جمع‌های زنانه که قرائت قرآن دارند، با رسیدن به سوره یاسین، کشمش‌های آماده شده را در یک ظرف می‌ریزند و بعد از قرائت سوره یاسین همه آنهایی که این سوره مبارکه را خوانده‌اند به این کشمش‌ها فوت می‌کنند. مردم معتقدند این کشمش به کسانی که گرفتاری یا بیماری دارند کمک می‌کند.

 در همه جای ایران زولبیا و بامیه‌ها وقتی به شیرینی‌فروشی‌ها می‌آیند، ماه رمضان آغاز می‌شود، اما در رشت، یک شیرینی سنتی هست که جایگزین آنها شده است. این شیرینی رشته‌خشکار نام دارد.

 ترکمن‌ها در ماه رمضان به وساطت ریش‌سفید خانواده با کسانی که از آنها کدورت دارند آشتی می‌کنند، زیرا معتقدند افرادی که با یکدیگر قهر باشند روزه‌هایشان کامل نیست.

 در نوش‌آباد کاشان شب نیمه ماه رمضان، کودکان در دسته‌های تشکل‌یافته، به در خانه اهالی و همسایه‌ها می‌روند و با خواندن شعر‌هایی که از فرهنگ عامه مردم برخاسته و عمری دیرینه دارند، از صاحب خانه هدیه می‌خواهند. صاحبخانه هم با رویی گشاده به بچه‌ها آجیل یا سکه می‌دهد. شاید به این ترتیب بچه‌ها سر ذوق می‌آیند و خود را برای روزه کامل گرفتن آماده می‌کنند.

 زنان کرمانی در یکی از شب‌های این ماه مراسم کلیدزنی را اجرا می‌کنند، در این مراسم چند خانم به صورت ناشناس به در خانه مکرم می‌روند و با کلیدی تزئینی به در خانه‌ها می‌زنند و از صاحب خانه‌ها برای افراد مستمند کمک جمع می‌کنند.