نیم‌وجبی‌های جنگجو

یکی از مهم‌ترین شگردها در رفع یک مشکل رفتاری، تعیین و شناخت دقیق آن است. بیشتر مردم فکر می‌کنند که مشکل را دقیقا می‌شناسند، اما هرگاه لازم می‌آید تا آن را به صورت واضح و روشن بیان کنند، درمی‌یابند که برای روشن ساختن مشکل در ذهن خود، به تفکر و تامل بیشتری نیاز دارند.

تنبیه‌ها را کاهش دهید

شاید برای شما تعجب‌انگیز باشد که قدم بعد ما برای رهایی یافتن از مشاجره و دعوا، این است که شما از مجازات و تنبیهی که اعمال می‌کنید، بکاهید. فرزندتان را به این دو دلیل تنبیه نکنید.

- هر چه مقررات خانه شما سخت‌تر باشد، برنامه جدید کمتر می‌تواند به عنوان یک مساله جدید و متفاوت جلوه کند و کمتر موثر خواهد بود.

- تجربه‌های زیادی نشان می‌دهند که هر چه کودکان بیشتر تنبیه و مجازات شوند، بیشتر مشاجره و دعوا می‌کنند.

- خواهر و برادرها باید یاد بگیرند که بدون ملاحظه شما با هم کنار بیایند، آنها باید یاد بگیرند که چگونه با یکدیگر گفتگو کنند؛ حتی وقتی با هم مخالفند. هیچ قانونی نمی‌گوید که شما باید با گوش دادن به این بحث‌ها خود را شکنجه کنید. به آنها بگویید که اگر اختلاف‌نظری دارند، می‌توانند تا حدی که دوست دارند در مورد آن بحث کنند، اما باید این کار را در جای دیگری انجام دهند. به بیان دیگر، از آنها بخواهید تا اتاق را ترک کنند.

- 5 دقیقه از اتاق خارج شوید. احتمالا وقتی برمی‌گردید، بحث و جدل تمام شده است، این طرح خروج، اغلب نتیجه‌بخش است. زیرا خواهر و برادر گاهی اوقات به این امید وارد معرکه می‌شوند که شما مداخله کرده و یک نفر را برنده اعلام کنید. پس بدون مخاطب، این مساله به خودی خود از بین می‌رود.

- به بچه‌ها بگویید که تا یک ساعت جداگانه بازی کنند. اجازه ندهید که هیچیک از آنها طی این یک ساعت، تلویزیون تماشا کند یا مشغول بازی‌های رایانه‌ای شود. اولین واکنش آنها احتمالا این است که: «چه عالی! من به هیچ وجه دلم نمی‌خواست با او بازی کنم». اما وقتی بازی کردن به تنهایی به قدر کافی خسته‌کننده باشد، کم‌کم تمایل نشان می‌دهند که یک بار دیگر با هم بازی کنند.

راه‌حل‌هایی برای نزاع بر سر بدون اجازه برداشتن وسایل یکدیگر

- اگر متوجه شدید که خواهر یا برادری بدون اجازه دیگری وسایل او را «قرض می‌کند»، باید مقدار کرایه‌ای را که از قبل تعیین کرده‌اید به او بپردازد. اگر آن شیء خراب یا کم شود، آن کودک باید چیزی باارزش مساوی به آن شیء یا پول توجیبی‌اش، آن را جبران کند.

- کودکی که یکی از وسایلش را دیگری برداشته است، می‌تواند چیزی از وسایل خواهر یا برادر دیگر را به مدت یک روز استفاده کند (البته به غیر از بعضی وسایل خاص!).

- هر گاه کودک از دیگری اجازه می‌گیرد، جمله مثبتی بیان کنید تا نشان دهید که این کارش را تحسین می‌کنید.

- اجازه دهید خواهر یا برادری که وسایلش بدون اجازه برداشته می‌شود، در اتاقش را قفل کند؛ البته پدر یا مادر نیز باید یک کلید داشته باشند.

راه‌حل‌هایی برای دعوای فیزیکی بچه‌ها

- با پذیرش خشم کودکان نسبت به یکدیگر آغاز کنید، این کار، به تنهایی ممکن است آرامشان کند.

- به حرف‌های هر یک از آنها با احترام گوش دهید.

- نشان دهید که پیچیدگی مساله را درک می‌کنید.

- نشان دهید که به توانایی آنها در یافتن راه‌حل مناسب ایمان دارید.

- اجازه ندهید دعوای فیزیکی ادامه یابد.

وقتی رقابت بچه‌ها صورت فیزیکی به خود می‌گیرد و فرزندان کتک‌زدن یکدیگر را آغاز می‌کنند، شاید وسوسه شوید که کناره بگیرید و به تماشای پایان طبیعی مشاجره و ستیز بنشینید؛ این که خودشان قضیه را حل کنند. اما این یک راه چاره منطقی به نظر نمی‌رسد.

چنانچه شاهد نبرد هستید، باید قدم پیش بگذارید و وارد معرکه شوید، ولی اگر فقط سر و صدای نزاع را شنیده‌اید، می‌توانید به نشنیدن تظاهر کنید. البته در چنین حالتی باید با دقت کافی گوش دهید تا اگر احساس کردید یکی از طرفین دعوا ممکن است مجروح شود، بتوانید مداخله کنید.

یکی از رایج‌ترین صحنه‌ها، دعوای کودک کم سال‌تر (معمولا یک نوپای 18 تا 24 ماهه) با کودک بزرگ‌تر و کتک خوردن کودک بزرگ‌تر است، هر چند که او درشت هیکل‌تر، حساس‌تر و آرام‌تر است. «مامان، امیر موهایم را می‌کشد.» بعد از شنیدن این شکایت توام با گریه از کودک بزرگ‌تر، برای چهاردهمین بار در ضمن نیم ساعت، ممکن است وسوسه شوید که از یک راه‌حل بدیهی استفاده کنید: «تو هم موهاشو بکش تا بدونه که مو کشیدن درد داره». اما راه‌حل بهتر، تقدیر و تشویق کودک بزرگ‌تر به خاطر تحملش و یاد دادن این نکته که از او فاصله بگیرد و به اطاق دیگری برود.

- نادیده بگیرید: یاد بگیرید که به این مساله توجهی نکنید. به موسیقی مورد علاقه خود گوش کنید، به دوستی تلفن بزنید، کمی تلویزیون تماشا کنید، جاروبرقی بکشید، دوش بگیرید. اگر هیچ‌کدام از این کارها به نتیجه نرسید، پنبه در گوشتان فرو کنید و آواز بخوانید.

- گاهی اوقات، این بحث و جدل‌ها در مورد چیزهایی واقعا احمقانه‌اند، مانند این که پیراهن چه کسی سبزتر است. در این صورت، انرژی بیهوده صرف نکنید تا مشکل را حل کنید: «خب، کافی است بچه‌ها! هر دوی شما پیراهن‌های سبز قشنگی دارید.» بلکه موضوع بحث را نادیده بگیرید و حواس آنها را به نوعی فعالیت، خوراکی یا انجام کار دیگری معطوف کنید.

- وقتی بچه‌ها به طور فیزیکی دعوا می‌کنند، فورا آنها را از هم جدا کنید و به دو اتاق مجزا بفرستید تا برای مدتی در آنجا باشند و آرام بگیرند، وقتی هر دو آرام شدند، آنها را در یک جا بنشانید و گفت و گویی را بین آن دو ترتیب دهید تا مشکل حل شود.

- آن دو را وادارید تا با فاصله از هم بنشینند. به آنها بگویید هر وقت مشکل‌شان حل شد، می‌توانند از جایشان بلند شوند. ابتدا، می‌توانید به آنها جهت دهید. به مرور زمان یاد خواهند گرفت که چگونه خودشان باهم مذاکره کنند و به توافق برسند.

- به بچه‌ها بگویید که تا یک ساعت نمی‌توانند باهم بازی کنند. آنها را در اتاق‌هایی جداگانه نگه دارید. در این مدت به هیچ یک از آنها اجازه ندهید تلویزیون تماشا کنند یا مشغول بازی‌های ویدئویی شوند. اولین پاسخ آنها احتمالا به این صورت خواهد بود: چه عالی! دیگر دلم نمی‌خواهم با او بازی کنم. اما پس از یک ساعت بازی خسته‌کننده به تنهایی، احتمالا دوستان بهتری برای هم خواهند شد.

- از کودک مهاجم بخواهید یکی از کارهای روزمره خواهر یا برادری که صدمه دیده است را انجام دهد، مثلا مرتب کردن رختخواب او و یا بیرون بردن زباله‌ها. روش دیگر این است که از قبل مقداری جریمه نقدی برای کودک مهاجم در نظر بگیرید، مثلا 200 تومان. مسلما کودکی که صدمه دیده، پول را دریافت می‌کند. (شما در مواردی که رفتار ناخوشایند را مشاهده کردید، این جریمه را تحمیل کنید.)

- از بچه‌ها بخواهید با کمک شما توافقنامه‌ای بین خود امضا کنند. دقیقا توضیح دهید که چه چیزهایی غیرقابل قبول است و مجازات زیر پا گذاشتن مفاد قرارداد چیست. بچه‌ها را وادارید تا توافقنامه را امضا کنند و آن را در محلی قابل دید بچسبانید. در مواقع ضروری، براساس مجازات‌های توافق شده عمل کنید.

- همیشه تصور نکنید کودکی مقصر است که دیگری را می‌زند. بعضی اوقات «قربانی» خواهر یا برادرش را به حد جنون تحریک کرده، اذیت کرده و یا مورد سوء‌استفاده قرار داده است. گرچه هیچ گاه درست نیست که کودکی دیگری را کتک بزند، اما وظیفه شماست که از اذیت‌های پشت صحنه‌ای که کاسه صبر فرزندتان را لبریز می‌کند، آگاه باشید. اگر متوجه شدید چنین مساله‌ای درباره آنها صادق است، براساس نوع رفتارشان با آنها برخورد کنید.

- سعی کنید لحظاتی را بیابید که آن دو رفتاری مناسب با هم دارند. با توجه مثبت، آنها را به ادامه این کار تشویق کنید. وقتی فرزندانتان بدون دعوا با هم بازی می‌کنند، چنین تحسینی به کار ببرید: «خوشحالم که شما بچه‌ها از بازی با هم لذت می‌برید.» وقتی همه چیز خوب پیش می‌رود، توجه مثبت شما آنها را تشویق می‌کند تا رفتار مثبتشان را ادامه دهند.

اگر فرزندانتان دائم جدال‌های فیزیکی دارند، این امر نشانه وجود مشکلی بسیار بزرگتر است. بهتر است با مشاور و یا درمانگر خانواده مشورت کنید. مشکل است که بتوانید این مساله را به تنهایی حل کنید. از کمک خواستن نترسید. کمک خواستن نشانه مهم بودن بچه‌ها و روابط آنها برای شماست.

خلاصه این که ...

مرحله اول، مشاجره عادی:

- آن را نادیده بگیرید، درباره تعطیلات بعدی فکر کنید.

- به خودتان بگویید که بچه‌ها در کشاکش دعواها تجارب مهمی کسب می‌کنند.

مرحله دوم، وضعیت وخیم‌تر می‌شود:

- دخالت بزرگترها ممکن است مفید باشد.

- عصبانیتشان را بپذیرید.

«به نظر می‌رسد شما دو نفر از دست هم عصبانی هستید!»

- دیدگاه هر یک از بچه‌ها را بیان کنید.

«سارا، پس تو می‌خواهی که عروسک را نگهداری چون توی بغلت آرام گرفته و تو علی، فکر می‌کنی که تو هم حق داری اونو بغل کنی.»

- مشکل را با احترام توصیف کنید:

«مشکل پیچیده‌ایه! دو بچه و یک عروسک.»

- اعتقادتان را به توانایی بچه‌ها در یافتن راه حل بیان کنید.

«من اطمینان دارم که شما دو تا می‌توانید راه‌حلی پیدا کنید که برای هر دوی شما عادلانه باشد... و منصفانه برای عروسک.»

- اتاق را ترک کنید.

مرحله سوم، وضعیت احتمالا خطرناک:

-  پرس و جو کنید:

«این جنگ بازی است یا جنگ واقعی؟» (جنگ بازی مجاز است، اما جنگ واقعی نه!)

- بگذارید بچه‌ها بدانند: «جنگ بازی، تنها با توافق طرفین مجاز است». (اگر برای هر دو طرف لذتبخش نیست، باید متوقف شود.)

مرحله چهارم، وضعیت خیلی خطرناک!

- دخالت بزرگترها لازم است.

- آنچه را می‌بینید توصیف کنید.

«دو تا پسر عصبانی را می‌بینم که می‌خواهند به هم صدمه بزنند.»

- بچه‌ها را از یکدیگر جدا کنید.

«صلاح نیست با یکدیگر باشید. باید کمی صبر کنید تا آرامش خود را به دست آورید، تو به اتاق خودت برو و تو هم به اتاق خودت.»

صابر محمدی‌