سینمای کودک در گوشه رینگ کیفیت

جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان، یکی از قدیمی‌ترین رویداد‌های سینمایی ایران از سال ۶۱ تا به حال است. این جشنواره چهار دهه تمام کنار نسل‌های مختلف حضور داشته و در کنارشان رشد کرده است. این جشنواره از همان ابتدا با آرزوی ساختن سینمایی خلاق و خیال‌انگیز برای مخاطبان زیر ۱۸ سال متولد شد.

نخست در تهران نفس کشید، بعد بار سفر بست و در شهر‌هایی مثل اصفهان، همدان و شیراز خانه پیدا کرد. تا امروز، ۲۰ دوره از این جشنواره در اصفهان برگزار شده، اما مسیر جشنواره همیشه هموار نبوده، گاهی با پیشرفت و گاهی هم با پسرفت همراه بوده است؛ چراکه مشکلات بودجه، کاهش تنوع آثار و همچنین فاصله آنها از دنیای کودکان امروز، چشم اسفندیار سینمای کودک است که هربار از آن ناحیه زخمی می‌شود و از جان و تاب و توان می‌افتد. در دهه اخیر، فراز و فرود‌ها چشمگیر بوده است.

تعداد آثار ارسالی در دوره‌های ۳۰ تا ۳۵ نزدیک به دو برابر شد، اما کیفیت و تنوع ژانر‌ها به‌ویژه در انیمیشن و مستند افت کرد. تحلیل‌ها و نشست‌های کارشناسی، از جمله بررسی کارنامه ده‌ساله در بنیاد فارابی، هشدار داده‌اند که جشنواره به جای حرکت به سوی یک رویداد ملی و جهانی، گاه به رویدادی محلی که فقط در اصفهان برگزار می‌شود، تبدیل شده است. با این حال، سی‌وهفتمین دوره که مهر ۱۴۰۴ در اصفهان برگزار شد و تمام مسئولان و متولیان برگزاری آن از صفر تا صد تلاش کردند که این رویداد به بهترین شکل ممکن برگزار شود که برگزاری شایسته بود، اما کیفیت فیلم‌ها بسیار نازل و خارج از دایره توجه نوجوانان و کودکان بود. این دوره با ثبت بیش از ۳۹۰ اثر ملی و نزدیک به ۱۸۰ اثر بین‌المللی شروع شد؛ هرچند درنهایت فقط ۳۸ فیلم ملی و ۱۸ فیلم خارجی به رقابت رسیدند و تعداد فیلم‌های بلند از ۱۲ عدد در دوره پیش، به هشت اثر کاهش یافت.

همین موضوع، بحث‌های فراوانی میان منتقدان برانگیخت. در میان آثار، نام‌هایی، چون «بچه مردم» به کارگردانی محمود کریمی، «چشم‌بادومی» از سعید خسروی و انیمیشن «افسانه سپهر» جلب توجه کردند. در کنار آنها، بخش ویژه جشنواره با نمایش فیلم‌هایی ترمیم‌شده «باشو، غریبه کوچک» بهرام بیضایی، حال و هوایی نوستالژیک و تأمل‌برانگیز داشت. افتتاحیه جشنواره با گرامیداشت یاد کودکان شهید ایران و غزه بود. در ادامه، اکران‌ها در ۱۹ استان کشور گسترش یافت و بیش از ۱۱۱ هزار نفر به تماشای فیلم‌ها نشستند.

همچنین برنامه‌های جانبی مثل کارگاه‌های انیمیشن‌سازی، تئاتر‌های خیابانی و نشریه روزانه «شاپرک» که بچه‌ها نظرات‌شان را در آن منعکس می‌کردند، فضای جشنواره را زنده‌تر کرده بود. در بخش داوری داوران کودک، فیلم «دختر برقی ۲» از حسین قناعت را به خاطر فضای طنز و پیام‌های آموزشی برگزیدند. نوجوانان، اما «بچه مردم» را شایسته جایزه دانستند؛ فیلمی که با نگاه اجتماعی و انسانی، بابک کریمی‌طاری را صاحب پروانه زرین بهترین کارگردانی کرد.

در بخش کوتاه، فیلم کوتاه «ته‌باری» با کارگردانی حسین پورخلیلی درخشید و نگاه‌ها را به نسل تازه فیلم‌سازان جلب کرد. اما در کنار این موفقیت‌ها، کمبود تنوع در ژانر‌ها و کاهش آثار خارجی باعث شد، تصویر جشنواره چندان یک‌دست و کامل نباشد. بعضی والدین که بچه‌هایی در رده سنی کودک داشتند، یادآوری کرده بودند که فیلم‌های امسال بیش از حد جدی و بزرگسالانه بوده و کودکانشان ارتباط چندانی با آنها نگرفته‌اند.

در مقابل، نوجوانان از عمق و مضمون بعضی آثار مثل «بچه مردم» استقبال کردند، اما بعضی نوجوانان دختر همچنان علاقه‌ای به فیلم‌های نمایش داده شده در جشنواره فیلم کودک نداشتند و برخی می‌گفتند که دوست دارند فیلم‌های دیگر طنزی که روی پرده در حال اکران است را ببینند.

از طرف دیگر بعضی منتقدان نیز هشدار دادند جشنواره در حال فاصله گرفتن از مخاطب واقعی خود است و از «سینمای برای کودک» به «سینمای درباره کودک» تغییر جهت داده است. به‌جز این، به اذعان بسیاری از مخاطبان و خبرنگاران، فیلم‌های کودک از لحاظ تفکر فاصله زیادی با کودکان و نوجوانان امروز دارد؛ چراکه باتوجه به خبرنگاران نوجوانی که در سالن نشست‌ها از کارگردانان سوال‌های مهم فنی می‌پرسیدند و بدون رودربایستی درباره بد یا خوب بودن اثرشان به آنها می‌گفتند؛ می‌توان نتیجه گرفت که کارگردانان امروز خیلی از فضای فکری کودکان و نوجوانان امروز فاصله گرفته‌اند و در این شرایط ماراتن و مسابقه هم برای پر کردن این فاصله جواب نمی‌دهد. درواقع، سینمای کودک حیات خلوت کارگردانان برای آزمون و خطای فیلمسازی نیست و چنین نگاهی باید تصحیح شود سینمای کودک و نوجوان قلب سینماست و از همین‌جاست که بچه‌ها با هنر، تفکر و آداب تماشای فیلم آشنا می‌شوند.

در نهایت، اگر بخواهیم جمع‌بندی از جشنواره سی‌وهفتم داشته باشیم، تصویری دوگانه در شکل برگزاری و محتوا می‌رسیم.

درواقع این جشنواره از نظر آمار و اجرا موفق بوده، اما به‌شدت نیازمند بازنگری در محتوا و هدف است. سینمای کودک، اگر قرار است آینده‌ای برای خود بسازد، باید دوباره از خیال و نگاه صادقانه بچه‌ها آغاز کند؛ یعنی از همان جایی که سینما برای‌شان نه فقط سرگرمی بلکه رؤیایی دست‌یافتنی است.