کنوانسیون چهارم ژنو که محور حمایت از غیرنظامیان در شرایط جنگی است، بارها از سوی اسرائیل نقض شده؛ از انتقال جمعیت یهودی به مناطق اشغالی کرانه باختری گرفته تا ترور دانشمندان و حمله به رسانهها و خبرنگاران و تخریب گسترده خانهها و مجازاتهای جمعی علیه مردم غزه.
فراتر از جنبههای حقوقی، ابعاد انسانی اقدامات رژیم سرکش اسرائیل نفسگیرتر است: میلیونها فلسطینی با محدودیتهای شدید در دسترسی به آب، برق، درمان و آموزش روبهرو هستند؛ این شکاف عمیق، نزد نهادهای حقوق بشری بینالمللی همچون عفو بینالملل و دیدبان حقوق بشر، مصداق روشن «آپارتاید مدرن» تلقی شده است.
از اینرو، پرسش اصلی اینجاست: چگونه میتوان از جهانی سخن گفت که قوانینش برای برخی لازمالاجرا و برای برخی دیگر صرفا توصیهنامهای بیاثر است؟ و تا کِی جامعه جهانی میتواند در برابر نقض سیستماتیک حقوق بشر سکوت اختیار کند؟
در ادامه، بر پایه اسناد، گزارشهای حقوق بشری و روندهای بینالمللی، این موضوع بررسی میشود که چرا بسیاری از سازمانهای بینالمللی و کشورهای مستقل، اسرائیل را مایه نقض فاحش حقوق بشر و تهدیدی برای اصول حقوق بینالملل میدانند و چرا بسیاری حقوقدانان، کارشناسان و نهادهای بینالمللی اسرائیل را به نقض گسترده کنوانسیونهای جهانی متهم میکنند:
1- اشغال سرزمینهای فلسطینی (نقض اصل عدم اشغال)
اسرائیل از سال 1967 کرانه باختری، بیتالمقدس شرقی و نوار غزه را اشغال کرده است. طبق قطعنامههای 242 و 338 شورای امنیت، اشغالگری اسرائیل غیرقانونی شناخته شده. اصل عدم کسب سرزمین از طریق زور یکی از اصول بنیادین حقوق بینالملل است.
2- ساخت و توسعه شهرکهای غیرقانونی، نقض کنوانسیون چهارم ژنو
اسرائیل شهرکهایی در سرزمینهای اشغالی ساخته که بر اساس کنوانسیون چهارم ژنو (1949) غیرقانونی هستند. دیوان بینالمللی دادگستری (ICJ) در سال 2004 در نظری مشورتی تأیید کرد که این شهرکسازیها خلاف حقوق بینالمللاند. قطعنامههای متعدد سازمان ملل، دیوان بینالمللی دادگستری و صلیب سرخ این اقدام را محکوم کردهاند.
3- دیوار حائل (آپارتاید ساختاری)
اسرائیل دیواری در کرانه باختری ساخته که فلسطینیان را از زمینهایشان جدا کرده. ICJ در سال 2004 این دیوار را «نقض حقوق بینالملل» اعلام کرد. سازمانهای حقوق بشری مانند Human Rights Watch و B'Tselem اسرائیل را به سیاستهای آپارتاید (تبعیض ساختاری و نژادی) متهم کردهاند. ایجاد دیوار حائل، خیابانهای ویژه شهرکنشینان و تعداد ۶۴۵ ایست بازرسی در کرانه باختری، باعث نقض گسترده آزادی حرکت فلسطینیان شده است.
بر اساس نظر مشورتی دیوان بینالمللی دادگستری (ICJ) – 2004 در مورد دیوار حائل اسرائیل در کرانه باختری:«ساخت دیوار در سرزمین اشغالی فلسطین، از جمله بیتالمقدس شرقی، برخلاف حقوق بینالملل است و باید فورا متوقف شود. اسرائیل باید غرامت بدهد.»
4- حملات مکرر به غزه و کشتار غیرنظامیان
اسرائیل بارها به غزه حمله کرده (2008، 2012، 2014، 2021، 2023 و 2024) و در این حملات، هزاران غیرنظامی، از جمله کودکان، کشته یا زخمی شدند. عفو بینالملل و سازمانهای دیگر این اقدامات را بهعنوان جنایات جنگی بررسی کردهاند.
بر اساس ماده 7 اساسنامه رم دیوان کیفری بینالمللی (Rome Statute of the ICC – 1998 ) جنایات علیه بشریت شامل: قتل، تبعید یا انتقال اجباری جمعیت، زندانی کردن، شکنجه، آزار و اذیت علیه یک گروه مشخص بر پایه سیاست یا نژاد است. حملات هوایی مکرر بر غزه، بازداشت هزاران فلسطینی بدون محاکمه و قتل عامهای مکرر، عادت ساده رژیم اشغالگر قدس در چند دهه گذشته بوده است.
5- نقض حق بازگشت آوارگان فلسطینی
میلیونها فلسطینی از سال 1948 به اجبار آواره شدهاند. بر اساس قطعنامه 194 مجمع عمومی سازمان ملل، آنها حق بازگشت دارند. اسرائیل این حق را به رسمیت نمیشناسد.
6- تحریمها و محاصره غزه
بیش از دو میلیون نفر در غزه تحت محاصره زمینی، هوایی و دریایی اسرائیل زندگی میکنند. این محاصره باعث کمبود دارو، آب سالم، غذا و برق شده و نوعی مجازات جمعی محسوب میشود که طبق حقوق بینالملل ممنوع است.
7- نقض سیستماتیک حقوق بشر
فلسطینیها در کرانه باختری، غزه و شرق بیتالمقدس از بسیاری حقوق اولیه محروماند: آزادی تردد، حق مالکیت، دادگاه عادلانه، و... در بسیاری موارد، اسرائیل بازداشتهای اداری (بدون اتهام یا محاکمه) اعمال میکند.
8- دوگانهسازی حقوقی (برای یهودیان و غیر یهودیان)
اسرائیل در قوانین اساسی خود، مانند قانون کشور ملت یهود (2018)، یهودیان را بهعنوان تنها دارندگان حق تعیین سرنوشت معرفی کرده. این قانون باعث تبعیض رسمی علیه عربهای ساکن اسرائیل (بیش از 20 درصد جمعیت) شده.
9- نقض مکرر قطعنامههای سازمان ملل
اسرائیل بیش از 30 قطعنامه الزامآور شورای امنیت و دهها قطعنامه مجمع عمومی را نقض کرده است. با وجود این، اغلب از تحریم یا اقدام عملی مصون مانده، عمدتا به دلیل حمایت بیقید و شرط آمریکا.
10- بیثباتسازی منطقه
اقدامات اسرائیل در لبنان، سوریه، عراق و ایران بهعنوان دخالتهای غیرقانونی یا حملات نظامی بدون مجوز تلقی میشوند. ترور دانشمندان، حمله به پایگاهها و تهدید مداوم به جنگ باعث افزایش تنشها شده است.
اشغال مناطقی از سوریه و لبنان، حمله غیر قانونی و تجاوز به ایران و شرارت در سطح جهانی این رژیم را تبدیل به عامل بیثباتی خاورمیانه و بلکه جهان کرده است.
11- نقض ماده ۴۹ کنوانسیون چهارم ژنو (منتقل کردن جمعیت اشغالگر به سرزمین اشغالی)
طبق این ماده: «هیچ قدرت اشغالی حق ندارد بخشی از جمعیت خود را به قلمروی اشغالشده منتقل کند. یا کوچ اجباری یا تبعید جمعیت محلی را به هر دلیلی انجام دهد.»
اسرائیل بیش از نیم میلیون شهرکنشین را در کرانه باختری مستقر کرده که صراحتا خلاف این ماده است .
12- تخریب منازل غیرنظامیان – نقض ماده ۵۳ و ۳۳ ژنو
طبق ماده ۵۳ کنوانسیون ژنو تخریب اموال خصوصی ممنوع است. اما رژیم اشغالگر قدس هم در غزه و هم در جنگ 12 روزه هیچ ابایی از تخریب منازل مسکونی و شهروندان بیدفاع نداشته است. تخریب حدود ۸۰ درصد خانهها و نیمی از کل ساختمانها در غزه نمونهای از جنایات رژیم است. در جنگ ۱۲ روزه، حدود ۸۲۰۰ واحد مسکونی در تهران آسیب دیدند.
13- ممنوعیت مجازات دستهجمعی
طبق ماده ماده ۳۳ کنوانسیون ژنو مجازات دستهجمعی به بهانههای امنیتی و نظامی ممنوع است این درحالی است که هزاران خانه فلسطینی بدون توجیه نظامی تخریب شده و بهعنوان مجازات جمعی استفاده شده است. همانطور که عفو بینالملل و HRW اشاره کردهاند، قطع آب، برق و مواد حیاتی همراه با محرومیت از دارو و غذا، مصداق مجازات دستهجمعی و نقض ممنوعیت اعمال زور علیه جمعیت غیرنظامی است. فیلیپ لازارینی، رئیس آژانس سازمان ملل برای آوارگان فلسطینی (آنروا) گفته است محاصره کامل نوار غزه توسط رژیم صهیونیستی که مانع از ورود مواد غذایی، سوخت، دارو و دیگر تجهیزات حیاتی بشردوستانه شده است، مغایر با قوانین بینالمللی است.
14.اعمال تبعیض نژادی و آپارتاید
طبق کنوانسیون ۱۹۷۳ علیه آپارتاید و نژادپرستی و ماده ۷ رم استاتوس دادگاه جنایی بینالمللی، آپارتاید جرم جنگی محسوب میشود. HRW و آمنستی گزارش دادهاند که صهیونیسم ساختاری و تبعیضی علیه فلسطینیان، هر دو را تحقق بخشیده؛ شامل جداسازی قانونی، تفاوت در حقوق، محرومیت از ورود و تبعیض نظاممند.
بر اساس ماده 1 کنوانسیون بینالمللی منع تبعیض نژادی (ICERD) تبعیض نژادی به معنای هرگونه تمایز، محرومیت، محدودیت یا ترجیح بر پایه نژاد، رنگ، اصل قومی یا ملی است که هدف آن از بین بردن برابری حقوق بشر باشد. قوانین مختلف اسرائیل، فلسطینیان را از حقوق مدنی و سیاسی محروم میکند.
15- نقض صیانت از مراکز پزشکی
بر اساس مستندات فراوان بیمارستانها، آمبولانسها و کارمندان پزشکی بارها هدف حمله نظامی قرار گرفتهاند، حتی با استفاده از سلاحهایی مانند فسفر سفید؛ نقض آشکار حمایت از مجروحان و کادر درمانی زیر پوشش ژنو از جمله جنایات رژیم صهیونیستی است. در ۱۲ اکتبر ۲۰۲۳، کمیته بینالمللی صلیب سرخ اعلام کرد: «بیمارستانهای غزه در خطر تبدیل شدن به سردخانه هستند.» 60 حمله به مراکز درمانی غزه و کشتن 29 کادر درمان این منطقه و همین طور در جنگ 12 روزه شهادت ۱۸ نفر از اعضای کادر سلامت از جمله ۶ پزشک نمونههایی از جنایت رژیم تلآویو است. رژیم اسراییل در جنگ اخیر هفت بیمارستان ایران را به صورت مستقیم مورد هدف قرار داد. براساس کنوانسیونهای ژنو ۱ و ۴ در زمان جنگ میتوان مناطق درمان و امن ایجاد کرد که مناطق درمان شامل بیمارستانها و مراکز بهداشتی است و مناطق امن نیز به معنای اماکن دور از میدان نبرد است.
براساس قطعنامه ۲۶۷۵ مجمع عمومی سازمان ملل متحد مصوب سال ۱۹۷۰ نیز هدف قرار دادن مناطق اطراف بیمارستانها و یا پناهگاهها و کادر پزشکی ممنوع است و پروتکلها و توافقنامههای موسوم به «اصل تفکیک» که به معنای تفاوت قائل شدن میان نظامیان و غیر نظامیان است، هدف قراردادن این اماکن را ممنوع میداند. هدف قراردادن عمدی غیرنظامیان براساس اصول اصلی کنوانسیون ژنو مصوب سال ۱۹۴۹ و دو پروتکل الحاقی آن مصوب سال ۱۹۷۷ نیز ممنوع است.
16. حمله به خبرنگاران و رسانه ها
از زمان آغاز جنگ در نوار غزه در سال 2023 خبرنگاران به یکی از اصلیترین قربانیان این درگیری تبدیل شدهاند. قتل 220 خبرنگار فقط در غزه و شهادت 12 خبرنگار در جنگ 12 روزه نمونههایی از تلاش اسرائیل برای ترور حقیقت و مقابله با رسانههای حقنگار است. حمله 26 خرداد به رسانهملی سند آشکار و ماندگار سرکشی رژیم اسرائیل در زیرپاگذاشتن همه پروتکلهای جهانی برای مصونیت رسانهها و خبرنگاران بود. در کنوانسیونهای ژنو مورخ ۱۲ آگوست ۱۹۴۹ و پروتکل الحاقی آنها تاکید شده است که خبرنگاران و اصحاب رسانه به موجب این کنوانسیون حق دارند در زمان جنگ از رفتاری همانند یک غیرنظامی برخوردار باشند.
17- قتل عام کودکان و زنان
به گزارش سازمان مرکزی آمار فلسطین، در اثر حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی بیش از 18 هزار نفر کودک فلسطینی به شهادت رسیده است. رهبر معظم انقلاب با اشاره به کشتار کودکان فلسطینی توسط رژیم صهیونیستی فرمودهاند: «ما به یاد نداریم در تاریخی که یا مشاهده کردیم یا خواندیم که در کمتر از دو سال حدود 20 هزار کودک را در یک درگیری نظامی از بین ببرند.» در جنگ تحمیلی 12 روزه اخیر رژیم صهیونیستی علیه ملت ایران ۱۱۰۰ نفر شهید شدند که ۱۲۶ نفر زنان و ۴۱ نفر کودکان بیگناهی هستند که مورد هجوم اسرائیل قرار گرفتند. اعلامیه حمایت از زنان و کودکان در شرایط اضطراری و مناقشه مسلحانه از جمله مباحث حقوقی بینالملل است که مصونیت زنان و کودکان را مورد تاکید قرار داده است.
18- نقض فاحش معاهده عدم اشاعه (NPT)
در حالی که اسرائیل به رغم داشتن زرادخانه هستهای عضو معاهده عدم اشاعه نیست به یک عضو این معاهده که همه فعالیتهای آن تحت بازرسی آژانس است حمله کرد. این تجاوز نقض فاحش معاهده عدم اشاعه (NPT) و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت بود که برنامه صلحآمیز هستهای ایران را در سال ۲۰۱۵ بهاتفاق آرا تأیید کرده است. باید یادآور شد که برنامه هستهای ایران همواره کاملا صلحآمیز و تحت شدیدترین نظارتهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی بوده است. حمله به چنین تأسیساتی بر اساس حقوق بینالملل، از جمله قطعنامه ۵۳۳ آژانس و قطعنامه ۴۸۷ شورای امنیت بهطور مطلق ممنوع است.
19- تروریسم دولتی
در حال حاضر رژیم صهیون بزرگترین مصداق تروریسم دولتی و اصلی ترین تروریسم بینالمللی است. ترور دهها دانشمند و استاد دانشگاه در ایران و هزاران شخصیت علمی کشورهای منطقه در عراق و سوریه و لبنان نمونههای این تروریسم است. جالب آنکه در ادبیات رسانههای معاند، این ترورها با واژه حذف به کار میروند! به هر روی تروریسم دولتی و بزهکاری بینالمللی یکی از ویژگیهای اصلی این رژیم است. امام خمینی در این باره چنین گفته است:«ملت ما... مفتخرند به این که دشمنان آنان... درندگانی هستند که از هیچ جنایت و خیانتی برای مقاصد شوم جنایت کارانۀ خود دست نمیکشند... و در رأس آنان امریکا، این تروریست بالذات دولتی است که سرتاسر جهان را به آتش کشیده و هم پیمان او صهیونیست جهانی است.»
20- ایجاد مخاطره برای صلح جهانی
در شرایطی که ایران در حال مذاکره برای صلح و گفتوگو بود رژیم صهیونیستی با حمله ددمنشانه خود به میز دیپلماسی بمب انداخت. این رژیم شرور از بدو تاسیس بقای خود را در جنگ افروزی و کشتار دیده است و عملا صلح جهانی را به گروگان گرفته و با کشتار و جنایت به دنبال جلوگیری از زوال خود است. فلسفه تشکیل جامعه بینالملل تضمین صلح جهانی بود اما سکوت مجامع جهانی و انحراف از وظایف ساختاری خود و توسعه ماشین کشتار رژیم صهیون همه معاهدات جهانی را از معنی خالی کرده است.
نتیجهگیری:
بسیاری از فعالان حقوق بشر، حقوقدانان بینالمللی و مردم در سراسر جهان بر اساس آنچه که از شرارتها و خبائث رژیم اشغالگر قدس گفته شد، اسرائیل را بهعنوان کشوری میشناسندکه بنیادهای حقوق بینالملل، عدالت و ارزشهای انسانی را زیر پا گذاشته و چون غده سرطانی حیات بشری را با مخاطره مواجه کرده است. همه این اقدامات بهصورت سیستماتیک و نه موردی رخ دادهاند و توسط کنوانسیونهای شناختهشده بینالمللی بهعنوان «جرم جنگی»، «آپاراید» یا «مجازات ساختاری علیه غیرنظامیان» تعریف شدهاند. اینگونه نقضها دلیل محکمی برای تعابیری مانند «غده سرطانی»، «اختابوس جنایت»، «یاغی جهانی» و «ماشین جنگی ترور» در دیدگاه کشورها و سازمانهای حقوق بشری محسوب میشود؛ چراکه این رژیم شرور پایه بنیادین حقوق بینالملل را نشانه گرفته است.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد