چرا برنامههای اجرا‌شده تاکنون نتوانسته در کنترل جمعیت موشها تأثیرگذار باشد؟
موشها گربه می‌رقصانند
موش‌های پایخت همچنان حریف می‌طلبند؛ کمتر محله‌ای را می‌توان پیدا کرد که ساکنانش از جمعیت مهار نشده موشها گلایه نداشته باشند. این بی‌توجهی به مبارزه با موشها سبب شده برخی از اهالی پایتخت به کنایه بگویند که هیچ گربه‌ای دیگر حریف این موشها نمی‌شود. این درحالی است که کارشناسان از نبود مبارزه علمی با موشها انتقاد می‌کنند و مسئولان شهرداری از اجرای برنامههای مؤثر برای کنترل موشها سخن به میان می‌آورند.
«بزرگی این موشها به نژادشان برمی‌گردد؛ در واقع در شهر تهران، تنها یک گونه موش وجود دارد و آن هم RAT نروژی است که وزن‌شان گاهی به ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم هم می‌رسد.» این را داوود معظمی، مدیر کنترل حیوانات مضر شهری شهرداری تهران می‌گوید. او در گفتگو با جام‌جم معتقد است که بزرگی این موشها دلیلی بر تغذیه خوب آنها و شرایط زندگی ایده‌آل‌شان نیست؛ بلکه نژادشان همین‌قدر بزرگ است؛ نژادی که باعث شده نسبت به شرایط آب و هوایی و حتی اتفاقاتی مانند سقوط و... هم مقاوم باشند و کمترین آسیب را ببینند. اما دکتر احمد محمودی، متخصص جوندگان در گفتگو با «جام‌جم» نظر دیگری دارد: «البته که گونه این موشها به‌طور کلی درشت‌جثه است، اما اکثر این موش‌های درشت، سن‌های بالایی دارند؛ فکر می‌کنید چرا سن‌شان بالا‌ست؟ به‌دلیل این‌که زندگی راحتی دارند و هیچ دشمنی هم ندارند. در واقع به‌واسطه دفع نادرست پسماند، تغذیه خوبی دارند.» آن‌طور که محمودی توضیح می‌دهد، رها کردن زباله‌ها توسط شهروندان در سطح شهر و تفکیک نادرست پسماند توسط شهرداری، زندگی ایده‌آلی برای این موشها فراهم کرده است.
آمار را باور کنیم یا دیده‌های‌مان را؟
«منطقه ۴ تهران، بیشترین تعداد موش را دارد.» این را نه مطالعات و بررسی‌های علمی و کارشناسی‌شده بلکه مدیر کنترل حیوانات مضر شهر به جام‌جم می‌گوید.
به گفته او با توجه به این‌که بیشترین شکایت از وجود موش از طریق سامانه ۱۳۷ از منطقه ۴ بوده است، پس احتمالا منطقه چهار بیشترین تعداد موش را دارد. جالب است که درخصوص آمار جمعیت موش‌های تهران با وجود همه این مقابله‌ها، هنوز تخمین نه فقط دقیق که حتی حدودی هم وجود ندارد! معظمی می‌گوید که پیش از این هم یک بار مطالعاتی روی تعداد موشها انجام شده، ولی به جواب مشخصی نرسیده‌اند. یا تعداد آن‌قدر زیاد است که قابل شمارش نیست یا مطالعات انجام‌شده آن‌قدر‌ها هم دقیق و حرفه‌ای نبوده است! با این‌حال جالب است که مدیر کنترل حیوانات مضر شهر تهران ادعا می‌کند که جمعیت موشها کاهش یافته؛ در واقع وقتی مشخص نیست چند موش در تهران جولان می‌دهند چگونه می‌توان ادعا کرد که جمعیت آنها کاهشی شده است!
معظمی معتقد است که نه فقط در ایران که در دنیا هم هیچ‌وقت حضور این موش‌های فاضلاب، ریشه‌کن نشده و نمی‌شود؛ البته که درست می‌گوید و مطالعات نشان می‌دهد که تعداد موشها در سایر شهر‌های دنیا کم شده، اما هیچ‌وقت صفر نشده است: «درحال حاضر آمار‌ها کاهشی هستند؛ چنان‌که تعداد موشها در فروردین امسال به‌صورت حدودی نسبت به مدت مشابه خودش یعنی فروردین ۱۴۰۳، ۱۶ درصد کاهش داشته است. در اردیبهشت هم کاهش ۱۴ درصدی نسبت به اردیبهشت سال گذشته ثبت شده است.» این آماری است که داوود معظمی، به جام‌جم اعلام می‌کند، ولی جای این سوال باقی است که با وجود تعدد موش‌هایی که در خیابان‌هایی مانند ولیعصر دیده می‌شود، چطور از روند کاهشی آنها می‌گوییم: «این‌که در خیابانی با قدمت خیابان ولیعصر و با وجود ساختمان‌هایی با عمری بیشتر از ۱۰۰ سال، از حضور موشها می‌گوییم، موضوعی طبیعی است، اما به‌طور کلی، بررسی‌های ما نشان می‌دهد که تعداد موشها نسبت به گذشته، روندی نزولی داشته است.».
اما چالش اساسی این است که با قرار گرفتن در فصل گرما و وقت تولیدمثل آنها، باز هم این روند کاهشی ادامه خواهد داشت یا ورق این نمودار کاهشی برمی‌گردد: «البته که آمار به اندازه رضایت شهروندان مهم نیست! این‌که هنوز دیدن این موشها در برخی مناطق شهر، می‌تواند احساس ناخوشایندی را در یک شهروند ایجاد کند، یعنی مسیری طولانی برای کم کردن و از بین بردن آنها پیش‌روی‌مان قرار دارد!»، اما به نظر می‌رسد که بیش از این‌که به فکر از بین بردن این موشها باشیم، باید نسبت به راه‌های جلوگیری از افزایش تولیدمثل آنها آگاهی یابیم.
۲۱۸ نفر علیه لشکر موشها
مسئولان شهرداری تاکید دارند که این روز‌ها ۲۱۸ نفر از نیروهای شهرداری، در مناطق بیست‌و‌دو‌گانه حضور دارند و به روش‌های شیمیایی و فیزیکی، تعداد این جانوران را کنترل و آنها را از بین می‌برند. اما با وجود این برنامه و پشتکار، پس چرا جولان آنها تمامی ندارد؟ معظمی به جام‌جم می‌گوید که همه‌چیز به زادوولدشان بستگی دارد؛ آنها می‌توانند در پنج زایمان، تا ۱۵ نوزاد به دنیا بیاورند؛ نوزادانی که چند هفته پس از تولد، دوباره خودشان هم توانایی زاد‌و‌ولد خواهند داشت. «هوا که گرم می‌شود، زادوولدشان هم بیشتر می‌شود و لازم است که از روش‌های جدیدتر، قوی‌تر و نوآورانه‌تری برای مقابله با جمعیت آنها استفاده کنیم.».
اما واقعیت این است که تجربه نشان داده تا به امروز، هیچ راهکاری نتوانسته جمعیت این موشها را به صفر برساند؛ پدیده‌ای که دکتر محمودی علتش را واضح و روشن عنوان می‌کند و از هوش موشها برای تولیدمثل می‌گوید: «موش ذاتا حیوان باهوشی است؛ آن‌قدر که اگر شرایط زندگی را مساعد نبیند، به مقدار زیاد تولیدمثل نمی‌کند.
اما در شرایط فعلی، وقتی سر هر خیابانی، انبوهی از زباله تلنبار شده، وقتی جوی‌ها و کانال‌های شهری پر از زباله‌ها است و وقتی مواد غذایی به‌سادگی و به‌وفور در اختیارش است و خطری تهدیدش نمی‌کند، چرا تولیدمثل نکند؟»
بازی موشها با سموم
مدیر کنترل حیوانات موذی شهر از روش‌های از بین بردن این جانوران می‌گوید و دکتر محمودی، استاد دانشگاه، از ضرورت فرهنگ‌سازی برای حل کردن این مشکل به شکل ریشه‌ای: «در حال حاضر جلسات هم‌اندیشی با انستیتو پاستور و متخصصان دانشکده بهداشت دانشگاه تهران را برگزار می‌کنیم که قرار است نتیجه‌های کاربردی برای مقابله با موش‌های شهر تهران داشته باشد. در واقع ما به‌دنبال اعمال روش‌های جدیدتری برای از بین بردن این جانوران موذی هستیم؛ چنان‌که در تازه‌ترین اقدام، مجوزی برای استفاده از تازه‌ترین سموم دانش‌بنیان صادر شده است؛ ضمن این‌که قرار است در مراحل بعدی، با استفاده از فرکانس و تشعشع، حیات و زاد و ولدشان را تحت‌تأثیر قرار دهیم.»، اما دکتر محمودی معتقد است که سم‌پاشی در برابر این موشها، چیزی شبیه به مصرف مدام آنتی‌بیوتیک برای انسان‌ها عمل می‌کند: «اگر فردی مدام آنتی‌بیوتیکی مانند پنی‌سیلین دریافت کند، در دفعات بعد، تأثیری از آن در بدنش نمی‌بینند، چرا که بدنش نسبت به آن مقاوم شده است.» موضوعی که راجع به رابطه میان موش و سم‌ها هم صدق می‌کند و بدن این موشها در برابر سم‌پاشی‌ها مقاوم شده است: «شاید چند تا از این موشها در برابر این سم‌ها بمیرند، اما باقی‌شان جان سالم به‌در می‌برند و مقاوم‌تر از قبل، به تولیدمثل‌شان ادامه می‌دهند.» به نظر می‌رسد که به روش‌های اصولی‌تری برای توقف زاد‌و‌ولد آنها نیاز داریم. در این میان وقتی از جمعیت کنترل نشده موشها سخن به میان می‌آید، برخی نگران زلزله احتمالی تهران می‌شوند و این‌که موشها به جان افراد گیر افتاده زیر آوار خواهند افتاد. این موضوعی است که داوود معظمی از ریشه آن را تکذیب می‌کند: «در بدبینانه‌ترین حالت، این موشها از شدت گرفتاری و گرسنگی، ممکن است به هم‌نوع‌خواری بیفتند.»
به جمعیت موشها دامن نزنید!
مرور تاریخ مبارزه با موشها نشان می‌دهد که تیراندازی با تفنگ بادی هم یکی از روش‌های مبارزه با این موشها بوده است؛ روشی که به گفته معظمی، مدیر کنترل حیوانات مضر شهری، مدت‌ها‌ست کنار گذاشته شده و روشی منسوخ‌شده به حساب می‌آید: «روشی که نه فقط تغییر چشمگیری در تعداد موشها ایجاد نکرد بلکه ممکن بود برای عابران هم خطری جدی باشد.» آن‌طور که معلوم است، تا زمانی که سطح بهداشت محیط بالا نرود و زباله‌ها به شکل درستی دفع نشوند، این معضل حل نخواهد شد: «مگر قرار است چند موش با تیراندازی و با سم‌پاشی از بین برود؟ ۱۰ تا؟ ۱۰۰ تا؟ تعداد این موشها و زادوولدشان آن‌قدر بالا‌ست که با چنین راه‌حل‌هایی کنترل نخواهند شد.» این را دکتر محمودی، استاد دانشگاه می‌گوید و تاکید دارد تا زمانی که بهداشت محیط پایین باشد، زباله را در هر مکانی رها کنیم و پسماند‌های بیمارستانی، دولتی و... به‌درستی دفع نشود، انتظار کنترل جمعیت این موشها را نباید داشته باشیم.
اما یکی از بدترین رفتار‌ها که باعث افزایش تولیدمثل آنها می‌شود، غذا‌رسانی به حیوانات دیگر در سطح شهر است: «آن‌قدر برای گربه‌ها در خیابان غذا می‌ریزیم که گربه‌ها رغبتی برای گرفتن این موشها ندارند؛ در واقع ما چرخه طبیعی حیات این حیوانات را دچار اختلال کرده‌ایم.» دکتر محمودی معتقد است که این موش‌های فاضلاب، حتی از آن دانه‌های برنجی که برای پرندگان می‌ریزیم هم سهم دارند و همین غذا‌رسانی‌ها باعث شده که شرایط را برای تولیدمثل مساعد ببینند.
آنچه روشن به نظر می‌رسد، بیشتر از سم‌پاشی، تله‌موش، تیراندازی و...، نیاز به یک فرهنگ‌سازی اصولی برای اصلاح رفتار شهروندان در برابر محیط‌زیست و از آن مهم‌تر، حیوانات داریم؛ آن‌وقت است که شاید بتوانیم جمعیت این موش‌های آلوده را کنترل کنیم.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
داود فتحعلیبیگی معتقد است اقتباس از یک متن باید بهگونهای باشد که با فرهنگ بومی ما سازگاری پیدا کند
شبنشینی مولیر با سعدی افشار
گفت‌وگو با افسانه حسامی‌فرد، اولین کوهنورد زن تاریخ‌ساز ایرانی در مسیر باشگاه هشت هزاری‌ها
افسانه کوهنوردی ایران
تهیهکننده، نویسنده و بازیگران مجموعه شبکه سه، از چالشهای تولید یک قصه اجتماعی میگویند
یزدان؛ تصویری واقعی از یک کلانشهر
در گفت‌وگو با یک جامعه‌شناس، تهدیدات و فرصت‌های هوش مصنوعی برای خانواده‌های ایرانی را بررسی کرده‌ایم