کتاب‌های درسی، خواندنی می‌شود

کتب درسی به عنوان ستون‌فقرات نظام آموزشی، نقش کلیدی در تربیت فکری و فرهنگی دانش‌آموزان دارد. این کتب نه‌فقط ابزار انتقال دانش، بلکه بستری برای تقویت هویت ملی و ارزش‌های دینی است. بااین حال، مشکلات متعددی ازجمله محتوای غیرجذاب و عدم انطباق با نیاز‌های روز، اثرگذاری آن‌ها را کاهش داده است. این درحالی‌است که رهبر معظم انقلاب نیز تاکنون بار‌ها در بیانات‌شان بر ضرورت بازنگری در کتب درسی تاکید کرده‌اند. به‌این‌ترتیب این پرسش مطرح می‌شود که چه موانعی کتب درسی کشور را از جذابیت دور کرده و چگونه می‌توان آن‌ها را به ابزاری مؤثرتر برای پرورش نسل آینده تبدیل کرد؟

 

بسیاری از کتب درسی با متون طولانی و زبانی پیچیده تدوین شده که برای دانش آموزان خسته کننده است. نبود تصاویر جذاب و مورد علاقه نبودن محتوای کتاب درسی برای آنها، انگیزه مطالعه را کاهش داده و یادگیری را به فعالیتی کسل‌کننده تبدیل کرده است. حجت‌الاسلام‌والمسلمین محی‌الدین بهرام‌محمدیان، رئیس مرکز مطالعات فقهی تعلیم و تربیت در گفتگو با جام‌جم با اشاره به این‌که کتاب‌های درسی باید براساس برنامه درسی مصوب تولید شود، می‌گوید: «برنامه‌های درسی، بازتابی از نیازها، علایق، سلیقه‌ها و نظرات کارشناسی است. در فرآیند تولید کتاب‌های درسی، باید هم به نیاز‌های کشور و هم به دیدگاه‌های کارشناسی بین‌بخشی توجه شود. علاوه‌براین، در تدوین این کتاب‌ها علاقه و سلیقه مخاطبان یعنی دانش‌آموزان نیز باید لحاظ شود. به‌همین‌دلیل، کتب درسی ثابت و تغییرناپذیر نیستند، بلکه حداکثر هر پنج سال، باید مورد بازنگری و اصلاح قرار گیرند تا متناسب با تحولات آموزشی و نیاز‌های جدید، به‌روز شود.»

آن‌طور که او توضیح می‌دهد هر کتابی، پس از انتشار باید طی هر پنج سال مورد بازنگری قرار گیرد و در این فرآیند، لازم است به علایق جدید، تغییرات محتوایی، برنامه‌های آموزشی و نیاز‌های جامعه توجه شود. درصورتی‌که در هریک از این حوزه‌ها تغییراتی به‌وجودآید، برنامه درسی نیز باید به‌طور متناسب اصلاح شود، تا بتواند پاسخگوی نیاز‌های آموزشی جدید باشد.

 

با وجود این‌که علیرضا کاظمی، وزیر آموزش‌وپرورش چندی پیش گفت که ما امروز با یک برنامه درسی خشک، حافظه‌محور، کتاب‌محور، بی‌روح و محصور در کلاس درس‌ها مواجهیم و اکنون تغییر برنامه درسی مهم‌ترین ماموریت است؛ اما گویا همچنان اقدامات در این زمینه کافی نیست. بااین‌حال حجت‌الاسلام علی لطیفی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش به‌تازگی اعلام کرده که اگر عناوین دروس دوره اول ابتدایی به موقع در شورای عالی آموزش‌وپرورش تصویب شود، می‌توانیم برای مهر ۱۴۰۴ اجرای آزمایشی محدود این دوره جدید را آغاز کنیم. طبق گفته لطیفی، در سال جاری کتاب‌های نونگاشتی همچون کتاب دینی «از من تا خدا» پایه هشتم، کتاب «کار و فناوری» پایه‌های هفتم و هشتم و کتاب کار «آموزش خط تحریری» پایه پنجم به صورت آزمایشی اجرا شدد. این درحالی‌است که از تولید و انتشار کتاب‌های جدید، به ویژه در مقطع ابتدایی، با هدف همسوسازی با برنامه درسی، بیش از ۱۰ سال گذشته است.

 

به‌هرحال برای جذاب‌تر شدن کتب درسی، باید محتوای آن‌ها با زبانی روان و داستان گونه بازنویسی شود. کتب درسی باید با گنجاندن موضوعاتی مانند فناوری‌های نوین، مهارت‌های زندگی و سواد رسانه ای، دانش آموزان را برای زندگی در دنیای مدرن آماده کند، چراکه این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا با چالش‌های شغلی و اجتماعی آینده بهتر مواجه شوند.

محمدیان معتقد است که در تدوین محتوای کتب درسی، باید از افراد متخصص و برجسته بهره‌گرفت. وی همچنین بر اهمیت تغییرات اساسی در کتاب‌های درسی تاکید کرده و توضیح می‌دهد: «جذابیت‌های بصری در این فرآیند، نقش مهمی ایفا می‌کند؛ از نوع طراحی کتاب گرفته تا جنس کاغذ مورد استفاده، همگی باید متناسب با گروه سنی دانش‌آموزان انتخاب شود.» 

آن‌طور که او توضیح می‌دهد کاغذ کتب درسی نباید مشابه کتاب‌های عمومی یا کاغذ روزنامه‌ای باشد، زیرا برخی از مقاطع تحصیلی نیاز به چاپ تصاویر رنگی دارد و کاغذ کاهی توانایی نمایش کیفیت لازم را ندارد. رئیس مرکز مطالعات فقهی تعلیم‌وتربیت می‌افزاید: «با گذشت بیش از ۱۰ سال از آخرین تغییرات در کتب درسی، اکنون بازنگری جامع در برنامه، محتوا، روش نگارش، تصویرگری و کتاب‌سازی ضروری است. علاوه‌بر‌این، باید به فضای زیستی، آموزشی و نوین به ویژه فضای مجازی نیز توجه شود. درحال‌حاضر، یک زیست بوم مجازی برای دانش‌آموزان شکل گرفته است. به همین دلیل، کتاب‌ها و محتوای الکترونیکی موجود نیز باید مورد بازنگری قرار گیرد تا با تحولات دیجیتال و نیاز‌های آموزشی روز هماهنگ شود.» تغییراتی که نه تن‌ها موجب ارتقای کیفیت آموزش می‌شود، بلکه دسترسی دانش آموزان به منابع متنوع و شیوه‌های یادگیری نوین را نیز تسهیل می‌کند. بااین‌حال شاید کتب درسی با مشکلات متعددی مواجه باشد، اما رهنمود‌های رهبر معظم انقلاب مبنی بر ضرورت جذابیت و شیرینی بیان، فرصتی برای تحول در نظام آموزشی است.