هشداری به کرمانشاه؛ شانس جهانی شدن را از خودمان نمی‌گیریم!

 طرح احداث تله‌کابین در تاق‌ بستان (کرمانشاه) قدمتی بیش از دو دهه دارد. با این حال، در این سال‌ها به دلایلی همچون اختلاف نظر بین شهرداری و اداره میراث فرهنگی و به خطر افتادن روند ثبت جهانی پرونده تاق بستان، مشکلات زیست‌محیطی و دغدغه‌های فنی و حقوقی، متوقف مانده است. اما در سال‌های اخیر، مسئولان استان کرمانشاه بسیار تلاش کرده‌اند تا این پروژه با وجود تمام ایرادهایی و مخاطراتی که دارد، به مرحله اجرا برسد. اخیرا هم استاندار کرمانشاه اطلاع داده است بیش از ۹۰ درصد اختلافات با میراث فرهنگی حل شده و پروژه آماده ورود به مرحله اجرا بوده و قرار است شهرداری کرمانشاه نقشه‌ها و اسناد نهایی پروژه را برای چندمین بار به وزارت میراث فرهنگی ارسال کند تا پس از بررسی نهایی، مجوز ساخت صادر شود.

داریوش فرمانی، مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه نیز در این راستا گفته است «با توجه به رایزنی‌های صورت گرفته اخیر مقرر شده جزئیات نقشه پروژه از مسیر ابتدا تا انتها با کلیات طرح به وزارتخانه ارسال شود. نقشه‌ها در وزارت میراث فرهنگی بررسی خواهد شد و نتیجه نهایی را به استان اعلام می‌کنند.»

این در حالی است که علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ایسنا گفت: تاکنون اطلاعات درست و دقیقی (از کرمانشاه) ارائه نشده است.  

ایزدی توضیح داد: من در اوایل دهه هشتاد مدیر میراث‌ فرهنگی کرمانشاه بودم و این موضوع از همان زمان مطرح بوده و از آن زمان تا امروز، هر چند وقت یک‌بار دوباره روی میز می‌آید و بعد هم فراموش می‌شود. ما هم برای پیگیری، معمولاً از دوستان‌مان درخواست اطلاعات می‌کنیم؛ چه درباره این پروژه، چه درباره پروژه‌های دیگر. همیشه هم گفته‌ام که ما در ابتدا نمی‌گوییم «نه». ما زمانی مخالفت می‌کنیم که راه‌حلی برای رفع مشکلات و موضوعات مرتبط وجود نداشته باشد.

او افزود: در مورد پروژه «تله کابین» هم همین‌طور بود؛ از آن زمان که خودم (در میراث فرهنگی کرمانشاه) مسئولیت داشتم، این پروژه از طرف شهرداری کرمانشاه مطرح شده بود. اما سوال ما همیشه این است «می‌گوییم آقا، این پروژه بالاخره یک مشاور دارد. لطفاً مشاور پروژه را با همه اطلاعات و داده‌های فنی‌اش به ما معرفی کنید.» در همان جلسه‌ای که در استانداری برگزار شد، بنده عرض کردم «شما که به‌عنوان نماینده جامعه خبری ناظر این موضوع هستید، لطفاً از طرف ما این درخواست را منتقل کنید. بپرسید که این پایه‌ها دقیقاً کجا قرار است نصب شوند؟ طول مسیر چقدر است؟ ارتفاع پایه‌ها چقدر است؟ مختصات UTM پایه‌ها چیست؟ پروفیل‌های طولی و عرضی پروژه به چه صورت‌اند؟» این‌ها را مشاور پروژه باید به ما ارائه دهد تا ما بتوانیم بررسی کنیم.

ایزدی اظهارکرد: اگر این اطلاعات ارائه شود و بررسی ما نشان دهد که تداخلی با ضوابط میراث فرهنگی دارد، خوب بعید می‌دانم که در چنین برهه حساسی که ما به دنبال ثبت جهانی پرونده محور ساسانی هستیم و یکی از شاخصه‌های آن، حفظ چشم‌انداز طبیعی و تاریخی تاق‌ بستان است، عقل سلیم اجازه دهد پروژه‌ای مثل تله‌کابین اجرا شود و در نتیجه آن، این شانس جهانی را از ما بگیرد. اما اگر تداخلی وجود نداشته باشد، طبیعتاً همه ما با هم می‌نشینیم، از عقل جمعی بهره می‌بریم و مسأله را حل می‌کنیم.

مدیرکل ثبت حریم آثار و حفظ و احیاء میراث فرهنگی گفت: تا این لحظه، بخشی از اطلاعات را آورده‌اند، اما سوالاتی که من مطرح کردم، همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند و اطلاعاتی که عرض کردم، هنوز به صورت دقیق و کامل به ما ارائه نشده است. قرار بود این موارد را برای بررسی بیاورند. اگر پروژه قابلیت بررسی داشته باشد و با ضوابط میراث فرهنگی مغایرتی نداشته باشد، ما هم تابع خواهیم بود. اما اگر مغایرتی داشته باشد، طبیعتاً موضوع فرق می‌کند.

پس از گذشت دو دهه از طرح احداث تله‌کابین در مجموعه تاریخی تاق‌ بستان؛ پروژه‌ای که قرار بود نماد توسعه گردشگری در کرمانشاه باشد، این ایده همچنان در جدال سختی میان دو نگاه متفاوت به سرنوشت میراث فرهنگی و توسعه شهری قرار دارد. برخی آن را گامی رو به جلو برای جذب گردشگر می‌دانند و برخی دیگر تیر خلاصی بر پیکره‌ یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران، ‌ که می‌تواند ثبت جهانی آن را نیز به خطر اندازد.

آن‌گونه که از شواهد پیداست، اصلی‌ترین دغدغه کارشناسان، موقعیت جغرافیایی پروژه و تأثیر آن بر حریم و منظر تاریخی تاق‌ بستان است. این اثر، نه‌ فقط به‌عنوان یک بنای تاریخی، بلکه به‌عنوان یکی از پرونده‌های در حال بررسی برای ثبت جهانی در فهرست یونسکو شناخته می‌شود. براساس دستورالعمل‌های یونسکو، هرگونه ساخت‌وساز در عرصه یا حریم بصری این بنا می‌تواند پرونده ثبت جهانی را با چالش جدی روبه‌رو کند.

کارشناسان منتقد بارها هشدار داده‌اند احداث پایه‌ها، کابل‌ها، ایستگاه‌ها و حضور گسترده گردشگران در نواحی طبیعی پیرامون تاق‌ بستان می‌تواند تعادل اکولوژیک و بصری منطقه را برهم بزند.

از تابستان ۱۴۰۱، مخالفت‌ها در قالب کمپینی با عنوان «نه به تله‌کابین در محوطه باستانی و تاریخی تاق‌ بستان» منسجم‌تر شد که در مدت کوتاهی، توجه رسانه‌ها و افکار عمومی را نیز به خود جلب کرد.

در جدیدترین موج از مخالفت‌ها، محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، نیز کارزاری را در سایت کارزار راه‌اندازی کرد که در ۲۴ ساعت اول، بیش از ۲۰۰۰ امضا جمع‌آوری کرد. این پویش با هشتگ‌هایی چون «#لغو_تله_کابین_طاق_بستان» و «#نجات_محوطه_های_تاریخی_ایران» در شبکه‌های اجتماعی در حال گسترش است و از سوی بسیاری از پژوهشگران، استادان دانشگاه، معماران، فعالان مدنی و حتی بخشی از مردم کرمانشاه حمایت می‌شود.  

تاق‌ بستان، فراتر از یک جاذبه گردشگری، بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی ایران است. هر تصمیم درباره‌ آن، باید با درک عمیق از ارزش‌های میراثی، نگرش کارشناسانه و احترام به نظر مردم همراه باشد. پرسش اینجاست که آیا پروژه‌ای با سابقه ۲۱ ساله، که هنوز در تأیید مسیر و حریم خود مانده، واقعاً آماده اجراست؟ آیا نمی‌توان برای توسعه گردشگری، راه‌هایی کم‌مخاطره و آینده‌نگرتر انتخاب کرد؟

پروژه تله‌کابین، همچون بسیاری از طرح‌های توسعه گردشگری در ایران، در معرض این پرسش بنیادین است: آیا توسعه گردشگری باید به قیمت تخریب منظر تاریخی، اکوسیستم و اصالت یک محوطه باستانی تمام شود؟

موافقان این پروژه می‌گویند که حضور گردشگر بیشتر، یعنی رونق اقتصادی برای شهر و کسب‌وکارهای محلی. در مقابل، منتقدان می‌پرسند: آیا نمی‌توان با روش‌های جایگزین، گردشگری پایدار و میراث‌محور را ترویج داد؟ آیا ساخت‌وسازهای مکانیکی و پرهزینه تنها راه جذب گردشگر است؟

در نهایت، تله‌کابین تاق‌بستان تنها یک پروژه عمرانی نیست، آزمونی است برای سنجش میزان پایبندی ما به میراث فرهنگی، گفت‌وگوی بین توسعه و هویت، و ترجیح عقلانیت جمعی بر تصمیم‌گیری‌های شتاب‌زده، پروژه‌ای که اگر با حساسیت و دقت پیش نرود، ممکن است چیزی فراتر از چند درخت یا یک مسیر کوهستانی را قربانی کند، هویتی تاریخی که در دل صخره‌های سنگی و منظری هزارساله نهفته است. پرسش این است «آیا کرمانشاه، شهری با چنین پشتوانه تاریخی، سزاوار توسعه‌ای از جنس آینده‌نگری و احترام به گذشته نیست؟»