گل محمدی فارس در چنگال دلالان

به گزارش جام‌جم‌آنلاین از ایرنا، عطر جاودانه این گل، نه تنها در شعر کهن پارسی که در رگ‌های اقتصاد محلی می‌تپد؛ اما کشاورزان با دستان پینه بسته، گلبرگ‌های امید را از شاخه‌ها می‌چینند، درحالی که سود حاصل از این «طلای سرخ» به جیب واسطه‌ها سرازیر می‌شود.

اردیبهشت فارس با رستنگاه‌های گل محمدی، نقشی از بهشت را بر زمین می‌کشد. دشت‌های داراب و میمند، زیر آفتاب نرم بهاری، فرشی ارغوانی از گلبرگ‌های معطر می‌گسترانند و صدای خنده‌های گلچینان، نوای زندگی را به کوهستان‌های خشک بازمی گرداند. اما این زیبایی رویایی، روی دیگری هم دارد: گل محمدی، این میراث چندصدساله، در چرخه معیوب نبود گلچین، قیمت‌های ناعادلانه و صنایع فرآوری ضعیف، هر روز پژمرده‌تر می‌شود.

کشاورزان میمندی، با چهره‌هایی آفتاب سوخته و دستانی خسته، از روز‌هایی می‌گویند که محصول یکساله شان را دلالان به بهای ناچیز می‌خرند و با سودی ۲۰۰ درصدی به دیگر استان‌ها می‌فروشند.

گل محمدیِ فارس که می‌توانست اقتصاد محلی را متحول کند، اکنون در سایه نبود زنجیره ارزش، به «کالایی برای قاچاق» تبدیل شده است. حتی برند این گل، که باید متعلق به زادگاهش باشد، امروز به نام کاشان در بازار می‌درخشد.

در این میان، بلغارستان و ترکیه با سرمایه گذاری روی صنعت اسانس، سود‌های کلان به جیب می‌زنند و ایران، با وجود رکورددار بودن در سطح زیر کشت، از قافله عقب مانده است. پرسش اینجاست، آیا گل محمدی، این نماد فراموش شده فرهنگ و اقتصاد فارس، پیش از آنکه آخرین غنچه هایش بریزند، نجات خواهد یافت؟

بحران صنعت گل محمدی در میمند؛ از چالش گلچین‌ها تا قیمت گذاری دلال محور

نماینده اتحادیه گلداران میمند در گفتگو با ایرنا هشدار داد: از اواخر فروردین تا اردیبهشت، مشکلات گلداران سرخط خبرهاست، اما پس از فصل برداشت، همه چیز به فراموشی سپرده می‌شود و کمترین قدمی برای رفع این چالش‌ها برداشته نمی‌شود.

زنجیره شکسته گل محمدی؛ از مافیای صنعت تا فرار گلچین‌ها

غلامرضا زرینی با اشاره به اختلال در روابط سه ضلعی صنعت گل محمدی گفت: گلچین‌ها حلقه گمشده این زنجیره اند. تغییر سبک زندگی و ناعادلانه بودن سود، گلچین‌های محلی را به مشاغل دیگر کشانده و جای آن‌ها را اتباع خارجی گرفته اند. اکنون حتی پس از ساماندهی مهاجران، یافتن گلچین در میمند و داراب به معضلی جدی تبدیل شده است.

نبرد نابرابر گلدار و گلابگیر

زرینی به رابطه ناسالم گلداران و گلاب گیران اشاره کرد و افزود: عمر گل محمدی تنها نیمروز است، اما گلاب گیران تا ۲ سال فرصت فروش دارند. این ناهمزمانی، گلداران را در موضع ضعف قرار می‌دهد. گلدار مجبور است محصول را فوری بفروشد، وگرنه کیفیت گل و درآمدش از بین می‌رود.

خروج گل میمند با برند کاشان!

نماینده اتحادیه گلداران از خام فروشی گل میمند انتقاد کرد و یادآور شد: سالانه ۴۰۰ تن گل‌تر از میمند به کاشان منتقل می‌شود تا با برند آنجا به فروش برسد. باید ورودی شهر در فصل برداشت بسته شود تا دسترنج کشاورزان محلی به راحتی خارج نشود.

دلالان؛ تعیین کنندگان قیمت گل

زرینی به نقش تخریبی دلالان در قیمت گذاری گل محمدی پرداخت و بیان کرد: اتحادیه‌ها در تعیین قیمت نقشی ندارند! تنها ۲ تا سه مغازه در میمند قیمت را دیکته می‌کنند. سال گذشته قیمت مصوب ۷۰ هزار تومان بود، اما گلاب گیران حتی ۴۰ هزار تومان هم پرداخت نکردند. این ناعدالتی، کشاورزان را به نابودی کشانده است.

آینده تاریک صنعت گلاب میمند

وی با بیان ناامیدی گلداران هشدار داد: کشاورزان به آینده این صنعت امیدی ندارند. بسیاری درختان گل خود را قطع کرده و زمین‌ها را به کشت محصولات دیگر اختصاص داده اند. اگر همین روند ادامه یابد، میمند جایگاه جهانی خود را در صنعت گل و گلاب کاملاً از دست خواهد داد.

استان فارس؛ نگین بی‌همتای تولید گل محمدی

در جهان گل محمدی، استان فارس به‌عنوان منحصربه‌فردترین محصول کشاورزی در سطح جهانی شناخته می‌شود. این استان با بهره‌گیری از شرایط اقلیمی ویژه، جایگاهی بی‌بدیل در عرصه کشت و تولید این گل ارزشمند دارد.

آمار جهانی و سهم ایران

براساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی فارس، سطح زیرکشت گل محمدی در جهان ۳۵ هزار هکتار و سهم ایران ۲۲ هزار هکتار است که ۶۵ درصد از سطح زیرکشت جهان را شامل می‌شود.

سهم فارس از سطح کشت گل محمدی هشت هزار و ۵۰۰ هکتار است.

داراب؛ میزبان بزرگترین دشت دیم گل محمدی جهان

شهرستان داراب در استان فارس با پهنه‌ای بیش از پنج هزار هکتار، میزبان وسیع‌ترین دشت گل محمدی دیم جهان در روستای لایزنگان است. این منطقه به‌عنوان قطب اصلی تولید گل محمدی دیم در جهان شناخته می‌شود.

پارادوکس سودآوری: بلغارستان پیشتاز

با وجود کشت کمتر بلغارستان (۱۲ درصد سطح زیر کشت جهان) با سطح زیرکشت کمتر از ایران، به‌دلیل تمرکز بر تولید اسانس گل محمدی، ۸۰ برابر بیشتر از ایران سودآوری دارد! این در حالی است که ایران با دارا بودن کیفیت بالاتر گل، هنوز نتوانسته از این ظرفیت بهره‌برداری اقتصادی مطلوب کند.

استان فارس با دارا بودن بزرگترین دشت‌های دیم گل محمدی جهان و کیفیت بی‌نظیر این محصول، پتانسیل تبدیل شدن به قطب اصلی اسانس‌سازی جهانی را دارد. با این حال، نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های فرآوری و بازاریابی هوشمند برای رقابت با کشور‌هایی مانند بلغارستان است.

استان فارس پیشتاز در کشت گل محمدی با پتانسیل‌های بی‌نظیر

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز گفت: رتبه نخست سطح زیر کشت گل محمدی در کشور و جهان، تولید محصول سالم و ارگانیک، سازگاری با شرایط دیم و کم‌آبی، امکان افزایش راندمان با استفاده از ژنوتیپ‌های برتر و نهال کشت بافتی، توسعه سطح زیر کشت در اراضی درجه دو، امکان کشت در اراضی شیبدار، افزایش غلظت اسانس در ارتفاعات بالاتر و امکان کشت دیم در مناطق با بارش ۳۵۰ میلی‌متر به بالا، از مهمترین پتانسیل‌های این استان در حوزه گل محمدی است.

گل محمدی؛ محور توسعه اکوتوریسم و اشتغال‌زایی

ابوالفضل زمانی‌فرد در ادامه با اشاره به جایگاه گردشگری به عنوان گسترده‌ترین صنعت خدماتی جهان افزود: استان فارس با دارا بودن هشت هزار هکتار مزارع گل محمدی، می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیت‌هایی نظیر مزارع ارگانیک تقویت‌کننده اکوسیستم، وجود صنایع فراوری بدون واسطه و چشم‌انداز بی‌نظیر باغات دیم گل محمدی در ارتفاعات لایزنگان داراب، به قطب اکوتوریسم و گردشگری روستایی تبدیل شود.

راهبرد‌های توسعه گل محمدی در بحران آب

وی با تاکید بر سازگاری گل محمدی با خشکی بیان کرد: ۳۰ درصد از گلستان‌های کشور به صورت دیم کشت می‌شوند و مقاومت این گیاه به شرایط نامساعد محیطی و خاکی و توجیه اقتصادی کشت در اراضی شیبدار، انگیزه کشاورزان برای توسعه آن را افزایش داده است.

وی ادامه داد: ضرورت دارد توسعه گلستان‌ها همراه با شناسایی ژنوتیپ‌های برتر و حفظ پیوند فرآورده‌های گل محمدی با فرهنگ کشور ادامه یابد.

راهکار‌های عملیاتی برای جهش تولید

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی فارس با اشاره به راهکار‌های عملیاتی برای جهش تولید گل محمدی یادآور شد: ایجاد صنایع فرآوری و کارخانه‌های اسانس‌گیری با توجه به ارزش اقتصادی بالا، ارتقای نقش دانشگاه‌ها و مراکز دانش‌بنیان در صنعت اسانس و گلاب، بازاریابی هدفمند و توسعه زنجیره‌ای محصول و ایجاد برند معتبر متناسب با ظرفیت تولید استان از جمله راهکارهاست.

زمانی‌فرد با اشاره به اقدامات شاخص انجام‌شده در فارس، گفت: احداث باغ مادری گل محمدی با ژنوتیپ‌های برتر در داراب و فیروزآباد، تدوین سند توسعه گل محمدی و طرح جوان‌سازی باغات، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی کشت بافت گیاهان دارویی با مشارکت بخش خصوصی، ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت به متقاضیان و کمک به تامین یارانه نهال، احداث کارخانه تولید اسانس در داراب و اعزام ۳۰ کارشناس و بهره‌بردار به ترکیه برای الگوبرداری از صنایع فرآوری و مشارکت در برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های تخصصی از جمله اقدامات صورت گرفته است.

گل محمدی به نام فارس به کام استان‌های دیگر

عضو هیات مدیره و مدیر اجرایی اتحادیه گلاب و عرقیات میمند گفت: چالش بسیار بزرگ در زمینه گل محمدی که چند سال با آن درگیر هستیم بازار خرید گل محمدی است.

ذبیح الله دهقان عنوان کرد: شرکت‌های تولیدی گل‌ها و عرقیات با مشکل نقدینگی مواجه اند و از سوی دیگر این گل‌ها در مزارع با کمک کارگر باید برداشت شوند و به خاطر نبود نقدینگی کشاورز نمی‌تواند کارگر بگیرد.

وی تاکید کرد: کشاورز مجبور می‌شود محصول خود را یا نصفه نیمه بچیند و یا اصلا عطایش را به لقایش می‌بخشد و از چیدن گل‌های محمدی باغش صرف نظر می‌کند.

عضو هیات مدیره و مدیر اجرایی اتحادیه گلاب و عرقیات میمند عنوان کرد: چنانچه مشکل نقدینگی کارگاه‌ها برطرف شد و خرید نقدی صورت بگیرد بخش اعظمی از گل کاران رفع می‌شود.

دهقان بیان کرد: فارس استان معین گل محمدی است و در این رابطه سابقه چند هزار ساله دارد و جای تاسف دارد که نتوانسته جلوتر از کاشان که سابقه آن در کاشت گل محمدی به ۲۰۰ سال هم نمی‌رسد، یک برند از گل محمدی باشد.

گرچه شهر‌های استان فارس را نخستین مکان تولید گلاب ایران می‌دانند، با گذشت زمان، کاشان و شهر‌های اطرافش این لقب را از آن خود کردند و در حال حاضر هر ساله چندین هزار تن گلاب در این منطقه تولید می‌شود. آیین گلابگیری کاشان از سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث معنوی ایران به ثبت رسیده است.

طبق آخرین آمار، شهرستان کاشان با یک هزار و ۶۵۰ دیگ سنتی و همچنین ۳۰ واحد صنعتی بیشترین تولید محصولات گل محمدی در کشور را دارد.

میمند خاستگاه تولید گلاب ایران به شمار می‌رود و هر ساله پتانسیل این شهرستان در گلابگیری موجب برگزاری جشنواره گل و گلاب در این شهر شده است. هشتم اردیبهشت در تقویم ملی کشورمان به نام روز میمند و هفته مقارن با این روز به نام هفته میمند نامگذاری شده است.

یکی از کشاورزان استان فارس گفت: کاشت گل محمدی نسل به نسل بین خانواده‌های ما رونق داشته است، اما سود حاصل از این گل با زحمات یک سال تلاش کشاورز نمی‌خواند.

رفاهت بیان کرد: سال گذشته تعدادی از گل کاران میمند و لایزنگان به دلیل خرید پایین و نبود بازار مناسب مجبور به قطع درختچه‌های این گل‌ها در مزارع خود شدند و برخی‌ها هم عطایش را به لقایش بخشیده و از چیدن گل‌ها بر شاخه‌ها منصرف شدند.

این کشاورز تاکید کرد: حتی برخی مواقع هزینه تولید بیشتر از سود حاصل از این گل برای ما کشاورزان درمی آید و از سوی دیگر تسهیلاتی هم به ما ارایه نمی‌شود که بتوانیم این ضرر‌ها را جبران بکنیم.

یکی از گل کاران میمند گفت: بزرگترین مشکل ما کشاورزان گل محمدی (گلکاران) نبود نقدینگی است که بازار کاذبی برای دلالان به وجود می‌آورد. آن‌ها با قیمت بسیار ناچیز حاصل یکسال تلاش ما را می‌خرند و حدود ۲ تا سه برابر بیشتر به کارگاه‌های استحصال این گل تحویل می‌دهند.

حسینی ادامه داد: باید زنجیره ارزش گل محمدی در استان ایجاد شود تا ما کشاورزان از زمان کاشت تا برداشت دلمان گرم باشد که حاصل یکسال دسترنج خود را خواهیم گرفت و محصول مان به طور هدفمند و برنامه ریزی کاشت و برداشت می‌شود.

وی عنوان کرد: سال گذشته از کاشت گل محمدی در هر هکتار ۶۵ میلیون تومان تنها برای حقوق گلچین‌ها پرداخت کردیم در صورتی که کل درآمد آن یک هکتار ۵۵ میلیون محاسبه شد.

یکی دیگر از این کشاورزان گفت: چالش‌های توسعه گل محمدی در استان فارس شامل شرایط نامناسب جاده دسترسی به باغ‌های دیم و مناطق کوهستانی، مشکلات بازار در شرایط کنونی برای گل‌تر و فرآورده‌های آن و عدم توسعه زنجیره ارزش محصول، عملکرد پاسین ژنوتیپ‌های فعلی گل محمدی در اکثر شهرستان ها، عدم وجود تجهیزات مکانیزاسیون برداشت محصول، عدم وجود برند با توجه به سطح تولید استان و نبود اجرای بسته حمایتی صادرات، افزایش هزینه‌های تولید و نوسان قیمت فروش، کمبود صنایع تولید اسانس طبیعی گل محمدی است.

پیشنهاد‌هایی که گل محمدی را در فارس شکوفا می‌کند

استفاده از ژنوتیپ‌های برتر گل محمدی در طرح‌های توسعه‌ای این گیاه، تولید نهال‌های کشت بافتی از ژنوتیپ‌های برتر گل محمدی به جای استفاده از سایر روش‌های تکثیری، کمک به تامین نهاده‌های اولیه، تامین یارانه مورد نیاز طرح‌های توسعه کشت و فرآوری، تامین تسهیلات ارزان قیمت، تامین دستگاه‌های مکانیزه به ویژه برداشت گل، تاکید بر تولید محصول سالم و ارگانیک بر بهره وری از این گل موثر خواهد بود.

همکاری در مبارزه بیولوژیک با آفات و بیماری‌های گل محمدی، برگزاری کالس‌های آموزشی از کاشت تا فرآوری، بازاریابی و صادرات، توجه به اسانس گل محمدی به عنوان محصول اصلی این صنعت، توجه به گلاب به عنوان محصول فرعی این صنعت و تلاش در جهت ارتقای کیفیت آن، طراحی و ساخت دستگاه‌ها و ادوات لازم برای استحصال محصولات گل محمدی و سایر گیاهان اسانس دار، هدایت، حمایت و پشتیبانی علمی این صنعت در جهت تولید اسانس تام و گلاب با کیفیت بالا، معین و یکنواخت هم تاثیرگذار هستند.

انجام آنالیز‌های لازم برای اسانس تام و تهیه برگه آنالیز، همکاری در جهت یافتن بازار‌های مصرف جهانی محصولات گل محمدی و ورود به آنها، تامین نقدینگی جهت واحد‌های فعال در استان (تامین سرمایه در گردش)، تامین تسهیلات برای تجهیز و نوسازی واحد‌های موجود، ایجاد برند اختصاصی گل محمدی در استان فارس، نظارت بیشتر در زمینه تولید بهداشتی، تعیین تکلیف وضعیت واحد‌هایی که بدون پروانه بهره برداری بوده و به روش سنتی تولید گلاب می‌کنند و بنیان گذاری صنعت عطرسازی در استان فارس نیز باید انجام شود.

پیش بینی تولید ۲۰ هزار تن گل محمدی در فارس

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان فارس نیز از آغاز برداشت گل محمدی در این استان خبر داد و گفت: بر اساس پیش بینی‌ها امسال افزون بر ۲۰ هزار تن گل محمدی به صورت غنچه و گلبرگ تولید می‌شود.

مجتبی دهقان پور تصریح کرد: برداشت گل محمدی در استان فارس از پانزدهم فروردین ماه آغاز شده است و تا پایان خردادماه ادامه دارد.

وی با بیان اینکه بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی کشور در استان فارس قرار دارد، اظهار کرد: استان فارس با سطحی افزون بر هشت هزار و ۶۰۰ هکتار گل محمدی آبی و دیم، ۴۶ درصد از سطح این گل در کشور را دارد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان فارس یادآور شد: وسیع‌ترین دشت گل محمدی دیم جهان با سطحی افزون بر پنج هزار هکتار در روستای لایزنگان شهرستان داراب قرار دارد.

دهقان پور افزود: بیشترین سطح زیر کشت آبی گل محمدی استان فارس متعلق به شهرستان فیروزآباد است.

وی ادامه داد: متوسط عملکرد گل محمدی دیم ۱.۵ تا ۲ تن در هکتار و آبی ۲.۵ تا ۳ تن در هکتار است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان فارس گفت: در راستای حمایت از تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران و به منظور هویت دار کردن محصولات تولیدی از لحاظ کیفیت و چگونگی فرایند تولید، "زنجیره ارزش گل محمدی" در شهرستان داراب راه اندازی شد که مهمترین ویژگی این زنجیره، صادرات محصولات و کالا‌های با ارزش افزوده بالا به اتحادیه اروپا است.

دهقان پوربا اشاره به اینکه فرآورده ‏های گل محمدی شامل اسانس، گل خشک و گلبرگ تازه محمدی و گلاب است، یادآور شد: ۳۴ واحد صنعتی گلاب گیری و ۲۶ واحد اسانس گیری در این استان فعالیت می‌کنند.

وی ادامه داد: استخراج گلاب از گل محمدی یکی از تولیدات مهم اقتصادی کشور بوده به طوری که هر ساله گلاب تولید شده و اسانس حاصل از آن علاوه بر مصرف داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‌شود.

دهقان پور تصریح کرد: در سال‌های اخیر سالانه بیش از ۳۶ تن گلاب به ارزش ۳۵ هزار دلار از گمرکات فارس به کشور‌های هلند، استرالیا، ژاپن، کانادا و امارات متحده عربی صادر شده است.

گل محمدی فارس در چنگال دلالان؛ رنجی کهن در بهشت عطر‌ها

 بدون شک اردیبهشت فارس بهترین فصل برای برداشت این گل عطرآگین و زیباست و شهرستان میمند که در ۹۵ کیلومتری شیراز و ۶۵ کیلومتری فیروزآباد قرار دارد یکی از مهمترین شهرستان‌های فارس در تولید گل‌محمدی است.

از دیگر شهرستان‌های مستعد فارس در تولید این گل، شهرستان داراب است که در ۲۴۵ کیلومتری شیراز قرار دارد.

طبق آخرین گزارش‌ها این شهرستان با بیش از ۱۱۰ کارگاه فعال و تولید ۲۵ میلیون لیتر انواع عرقیات و گلاب دارای جایگاه ویژه‌ای در تولید محصولات باغی و زراعی کشور است.

یکی از مشکلاتی که همواره پیش روی افراد فعال در این عرصه قرار دارد موضوع نبود صنایع تبدیلی مناسب با توجه به ساختار کشاورزی در استان فارس است.

استان فارس خاستگاه گل محمدی در کشور به شمار می‌رود؛ با این حال نبود صنایع تبدیلی در استان موجب شده تا خام فروشی در این به وفور مشاهده شود؛ این مساله نیاز فارس به ارایه راهکار برای برون رفت از این مشکل را بیش از پیش نمایان می‌کند.

با توجه به سرمایه‌گذاری کشور‌هایی نظیر ترکیه و بلغارستان روی زمینه‌های مختلف گل محمدی، ضرورت دارد برای صعود کشور به جایگاه واقعی خود در عرصه تولید و تجارت این گیاه، برنامه‌های پژوهشی هدفمندی در راستای اصلاح ارقام برتر گل محمدی تدوین شود.

شهرستان‌های فیروزآباد، میمند، اقلید، نی‌ریز، بوانات، استهبان، شیراز و خرمبید را از عمده شهرستان‌های دارای دشت گل‌محمدی در استان فارس است.